Υπάρχουν κάποιες σπάνιες και όμορφες βιβλιοφιλικές περιπτώσεις που σίγουρα αξίζουν μία αναφορά. Πριν από μερικούς μήνες είχα δει ένα ποστ στο facebook του Αχιλλέα ΙΙΙ που μιλούσε για την λογοτεχνική περίπτωση του Αλέξανδρου Σχινά (εκεί άκουσα το όνομά του πρώτη φορά). Πριν λίγο καιρό η βιβλιοπώλισσά μου που γνωρίζει την αγάπη μου για το σκάκι, προσφέρθηκε να μου δανείσει ένα σχετικό βιβλίο που είναι χρόνια εξαντλημένο. Κάποτε κάποιος πελάτης της το αναζητούσε παντού και ρώτησε για αυτό και στο βιβλιοπωλείο της. Εκείνη όσο και αν έψαξε δεν κατάφερε να το βρει. Καιρό μετά, ο αναγνώστης πέρασε και της άφησε ένα αντίτυπο για την προσπάθειά της γιατί εντελώς αναπάντεχα είχε καταφέρει να βρει δύο αντίτυπα του βιβλίου. Αυτό το όμορφο δικό της δώρο, προσφέρθηκε να μου το δανείσει να το διαβάσω και για μια στιγμή ένιωσα σαν βασιλιάς. «Είμαι η εμού μεγαλειότης ο βασιλεύς των λευκών».
Αφού όμως είναι μέρα απονομής δικαιοσύνης, ευπειθώς να αναφέρω και να ομολογήσω ότι ουδέποτε υπέπεσα στο έγκλημα της λογοκλοπής το οποίο εκκολάπτεται συστηματικά και γεννά κάτι φιδάκια της εγχώριας διανόησης (φίδι στον στρατό ονομάζαμε τους στρατιώτες που λουφάζαν διαρκώς και μετέθεταν τις ευθύνες τους σε άλλους πιο υπεύθυνους ανθρώπους, τους οποίους εύχονταν να συναντήσουν εξίσου πρόθυμους και έξω στην πραγματική ζωή για να συνεχίσουν να τους απομυζούν). Το σκάκι ανέκαθεν ήταν ευεπίφορο στις μεταφορές του λόγου και στις συνεκδοχές της πραγματικότητας, δεν λέω δα κάτι καινούριο. Ο καθένας μπορεί να το χρησιμοποιήσει με τους πιο ευφάνταστους και μη τρόπους, και όπως ακριβώς και στο ίδιο το παιχνίδι, κάποιες παραλλαγές και μοτίβα γίνονται αμέσως διακριτά επειδή επαναλαμβάνονται συχνά ή ακόμα καλύτερα επειδή αποδεικνύονται αποτελεσματικά. Έτσι, λοιπόν, πρόσφατα έγραψα ένα καραντινάτο διήγημα που είναι προς αξιολόγηση σε γνωστό εκδοτικό οίκο και φέρει αναπάντεχες ομοιότητες με το κείμενο του Σχινά. Αν τύχει και το διαβάσετε – οίκου επιτρέποντος – να θυμάστε ότι δεν γνώριζα. Είμαι αθώος, σεβαστό λαϊκό δικαστήριο!
Μην σας απασχολεί αν δεν ξέρετε τους κανονισμούς του σκακιού. Ούτε ο λευκός Βασιλιάς τους γνωρίζει – μόνο πώς θα κουτουπώσει το γκομενάκι τον ενδιαφέρει. Και αφού λοιπόν πρέπει πρώτα να παιχτεί η παρτίδα, δεν έχει άλλη επιλογή από το να μάθει να την παίζει (την παρτίδα, συγκεντρωθείτε). Ο Αλέξανδρος Σχινάς δημιουργεί μία όμορφη αλληγορία της ζωής από τα πρώτα πρώτα βήματα («Εν αρχή δεν υπήρχε σκακιέρα. Δεν υπήρχε απολύτως τίποτα». Το βλέμμα του είναι στυλωμένο στο κενό και δεν βλέπει την απορία μου. «Από το μηδέν δημιουργήθηκε ένα πρωταρχικό σημείο που περιείχε υπερσυμπυκνωμένη ολόκληρη την ξυλεία») μέχρι τα έσχατα. Ο κατ’ επίφαση παντοδύναμος Βασιλιάς εκφράζει τις αδυναμίες του σε κάθε βήμα της σκέψης του και απευθύνεται στον ολίγον τρελό υπασπιστή του για τις απαντήσεις. Ο Σχινάς πρωτοτυπεί βάζοντας σχεδόν σε κάθε σελίδα του βιβλίου του μία μικρή σκακιέρα σαν αυτές που έχουν τα εγχειρίδια σκακιού – έχω και εγώ μία κάτω κάτω στο μπλογκ· λύνετε κανέναν γρίφο ωρέ ή τσάμπα την έβαλα; – δείχνοντας τις κινήσεις που ενορχηστρώνει ο Βασιλιάς παίζοντας το παιχνίδι της ζωής του, τις σωστές και τις λανθασμένες κινήσεις, τις αναθεωρημένες παρελθοντικές, τις βασανιστικές του παρόντος, και λιγότερο τις ευχάριστα προσδοκώμενες του μέλλοντος.
Δεν υπάρχει λόγος να γράψω περισσότερα από την στιγμή που δεν πρόκειται να βρείτε αυτό το σπανιότατο βιβλίο. Σίγουρα όμως δεν αξίζει την λήθη στην οποία έχει περιπέσει, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τους εκάστοτε πεσσούς μιας εκάστοτε παρτίδας ενός εκάστοτε σκακιού.
[…] «Βοήθησέ με! Τώρα μου είναι πιο απαραίτητο από κάθε άλλη φορά να μαντέψω το βαθύτερο νόημα και την απώτερη σκοπιμότητα του σκακιού». Και όπως εξακολουθεί να σιωπά, προσθέτω: «Θα γίνονταν έτσι πιο υποφερτή η αποχώρησή μου από τη σκακιέρα».
Ας γίνει και μια αναφορά... στην περίπτωσή μου!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑφού το διήγημα έχασε την εκδοτική μάχη, ας γίνει τουλάχιστον ένα case study αποφυγής.
Ο τρελός
«Τώρα σκαρώνει στην σκακιέρα του σταυρόλεξα
με τα σημάδια και τα θραύσματα του χρόνου
ταιριάζει λέξεις και κομμάτια πορευόμενος
κατά το βήμα των τρελών»
Χάρης Μελιτάς, Διαγωνίως
Ίσως κανείς να μην μπορεί να συνειδητοποιήσει την τρέλα του. Μόνο να της δώσει ένα όνομα για να μπορέσει να γίνει μέρος του παιχνιδιού. Πάλι βρίσκομαι εγκλωβισμένος στη προνομιούχα λευκότητα του κελιού μου. Ένας τρελός γεμάτος μαύρες σκέψεις. Τι νομίζετε όμως, ότι θα με πάρει από κάτω; Δεν με ξέρετε καλά, μπορώ να φτάσω ως την έσχατη άκρη του κόσμου με την ογκώδη σβελτάδα ενός ελέφαντα διατηρώντας ταυτόχρονα αψεγάδιαστη και την μεγαλοπρεπή κομψότητα μιας επισκοπικής αμφίεσης. Ξέρω να διατηρώ τον ρυθμό του χρόνου καλύτερα από τον καθένα εδώ πέρα. Όχι σαν εκείνο το ζώο που μένει δίπλα μου και συνεχώς αλλού πατάει και αλλού βρίσκεται. Δεν αξίζει να θυσιαστείς για κάτι τέτοιους τύπους. Η σωματική εγγύτητα δεν πρέπει ποτέ να υπονομεύει την διανοητική υπεροχή. Όταν το πεδίο δυνάμεων αλλάζει διαρκώς τότε ναι πρέπει να κάνεις και κάποιες υποχωρήσεις. Όμως αυτό δεν μπορεί να με κάνει να ξεχάσω ποια είναι η θέση μου έναντι των άλλων. Μην τρελαθούμε κιόλας!
Όταν είσαι εγκλωβισμένος και καθηλωμένος, οι αναμνήσεις και οι σκέψεις σου είναι η μοναδική κινητική ενέργεια. Την πάτησες φίλε! Θα παρακαλάς διαρκώς να εμφανιστεί ένα αόρατο χέρι και να σε τραβήξει μακριά από τη μιζέρια σου. Το έχω ζήσει αυτό το μαρτύριο, και μεταξύ μας, μπορεί να σε οδηγήσει κατευθείαν στην τρέλα. Δεν υπάρχει φυσιολογικός ρυθμός στην στασιμότητα. Μόνο η κίνηση ενεργοποιεί την λογική. Τι θυμήθηκα πάλι γαμώτο...! Περασμένα μεγαλεία. Τότε που μπορούσα να κάνω ό,τι ήθελε. Πόσος καιρός! Την ακολουθούσα πιστά σε κάθε τρέλα της, με ένα νεύμα της και στεκόμουν δίπλα της, ελευθερώνοντας όλες τις διόδους, δημιουργώντας ένα ευχάριστο χώρο κοινωνικής απομόνωσης που απολάμβανε, το έβλεπα καθαρά στο βλέμμα της, το γεμάτο αλλόκοτους συνδυασμούς υπεροψίας. Ήξερα όμως ότι δεν ήμουν κάτι παραπάνω από πιόνι για αυτή, όπως και τόσοι άλλοι. Με κάθε δισταγμό μου αργοπέθαινα μπροστά της. Μα έχουν οι τρελοί δισταγμούς; Αυτές τις ηλίθιες εκλάμψεις λογικής;
Κάθε ζωή ξεκινά με πέντε έξι βασικά βήματα. Και όταν σταματήσει απότομα, με αυτά τα πέντε έξι βασικά βήματα θα ξεκινήσει και πάλι. Όλα γίνονται για την κορόνα! Ένας αέναος κύκλος τακτικών αναχωρήσεων και στρατηγικών αδιεξόδων, με ένα μικρό βραδυκίνητο στόχο στο κέντρο του που τον τρομάζει η ίδια η σκιά του. Ζούμε ένα συνεχές κρεσέντο ενδοοικογενειακής βίας, σε μια οικογένεια όμως που μας λατρεύουν σαν πολύτιμα μικρά τοτέμ. Το πιστεύετε; Οι συγκρούσεις μάς τρέφουν, ο καθένας από το κελί του, ναι, αλλά είμαστε αδυσώπητοι, θεέ μου πόσο αδυσώπητοι γινόμαστε. Θα θέλαμε να βλέπαμε εφτά οκτώ κινήσεις μπροστά, σαν Ρώσοι Θεοί ή Αμερικανοί πρόσφυγες, ξέρω γω, όμως αυτό είναι αδύνατο, είμαστε απλώς ευλογημένοι με την κατάρα της αμέσως επόμενης κίνησης.
Τώρα θα σας περιγράψω μία από τις μεγαλύτερες μάχες μου. Θα κάνει καλό στην ενοχική μου αυτοπεποίθηση. Μην με ρωτάτε αν πρόκειται για νίκη ή ήττα. Νομίζετε ότι νοιάζεται κάποιος πραγματικά; Γεννήθηκα από ένα κεντρικό ρήγμα και είδα τον κόσμο να απλώνεται εμπρός μου, λοξός και παράδοξος. Ένα διαγώνιο αγώνισμα, που μετατράπηκε γρήγορα σε διαγώνισμα όταν τα πρώτα θύματα στριμώχτηκαν γύρω μου και διαμελίστηκαν μεθοδικά, και το πρώτο αραιωμένο αίμα ξεθόλωσε πια την προοπτική, στεκόταν ακόμα εκεί να αναζητά την λύση του σε μια μακρινή γωνία άπειρων δυνατοτήτων. Κατάφερα και επέζησα ως το τέλος, μου αρέσει να επιζώ ως το τέλος, και σε ποιον δεν αρέσει αυτό; Όταν μένεις εντός του παιχνιδιού κάθε κίνηση που θα μεγιστοποιήσει την παρουσία σου στην μάχη είναι σημαντική, θες να δεις το πεδίο δυνάμεων να αλλάζει μπροστά στα μάτια σου, να νιώσεις το βάρος της ευθύνης των κινήσεων που έκανες και κυρίως εκείνων που δεν έκανες. Από την άλλη, και οι μικρές μάχες μετράνε, θα σου πουν με τον επιθανάτιο ρόγχο τους κάτι ηλίθιοι πιονέροι, που αποδεκατίζονται με ματωμένα χαμόγελα στα στρογγυλοκέφαλα προσωπεία τους βαυκαλιζόμενοι ένα απώτερο σημαντικό στόχο. Εμένα δεν μου αρέσει καθόλου να βγαίνω εκτός μάχης, περιμένω ζοχαδιασμένος, θρηνώντας παραπλεύρως την ίδια μου την απώλεια, απαρηγόρητος για όσα μου στέρησαν ηλίθιες άνωθεν αποφάσεις που επέμεναν σε ένα υποτίθεται θεϊκό σχέδιο που ανέτρεψαν όμως στα φανερά και με ευκολία κάποιες σκοτεινές δυνάμεις. Τελικά σας κορόιδεψα, δεν περιέγραψα την μεγαλύτερη μάχη μου, δεν περιέγραψα καν μια μάχη, δεν θυμάμαι καμιά μάχη που να χρήζει ανάλυσης. Όταν βλέπεις τα πράγματα μέσα από τον τετράγωνο εγκλεισμό σου, τι ανάλυση θες να κάνεις; Δεν διαθέτεις τετράγωνη λογική· ή έστω λογική. Τετράγωνο πλάι σε άλλο τετράγωνο πλάι σε άλλο τετράγωνο και όλα αυτά μέσα σε νέο τετράγωνο που καταλήγουν στο τετράγωνο. Εξισωτικές καταστάσεις ακραίας παράνοιας. Δεν είμαι εδώ όμως για να μιλήσω για μαθηματικά. Απλώς έχω επιφορτιστεί με την ιδιότητα του σιτιστή, να πετάω λίγους διάστικτους κόκκους ρυζιού στα τετράγωνά σας, εξευτελιστικές προμήθειες που θα σας βοηθήσουν να επιβιώσετε λίγο παραπάνω στα αυτοκαταστροφικά βασίλειά σας.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕξαιρετικά άβολη κατάσταση είναι εκείνη που μπορεί να προφερθεί μόνο μέσα από το βούισμα μιας μύγας και σας εξαναγκάζει σε κινήσεις που δυσχεραίνουν την τωρινή σας κατάσταση – εγώ βέβαια μένω ανεπηρέαστος μπροστά σε αυτό το φαινόμενο γιατί ένας τρελός κάνει πάντα κινήσεις που δυσχεραίνουν την κατάστασή του. Ελάτε, μην γίνεστε κλαψιάρηδες τώρα. Δεν σας έχουν ξαναμιλήσει για τις θυσίες; Δεν θέλετε να ακούτε τόσο άσχημες ειδήσεις; Μωρέ τι μου λέτε! Ο ρυθμός μετάδοσης τέτοιων ειδήσεων είναι πολύ μεγάλος κατά τις απογευματινές ώρες και όσο πλησιάζει η νύχτα. Και να σας πω την αλήθεια, δεν σας έκοψα και για τίποτα ξύπνιους. Περιφέρεστε όλη την ώρα ανάμεσα σε χαλιναγωγημένες ασπρόμαυρες διαθέσεις σαν αφηνιασμένα άλογα, με μικρές παύσεις για να μασουλήσετε το σανό σας και να δροσιστείτε με το νερό της λήθης και μου ονειρεύεστε από πάνω ματαιωμένες ισοπαλίες.
Βαρέθηκα. Και εσείς, έτσι; Το ήξερα ότι θα συμβεί αυτό. Κανείς δεν αντέχει για πολύ τις αφόρητες μεταφορές σε ένα ακίνητο τοπίο. Πρέπει να βρεθεί ένας χειριστής να μας ξεκουνήσει κάπως. Ικανός, ανίκανος, λίγη σημασία έχει. Τόσα παιχνίδια, θα καταλάβατε πλέον, οι χειριστές τι σημαίνουν.
* * *
Κινήσεις! Τέλεια! Μετακίνηση στο β7! Ξεμούδιασα και πλέον είμαι έτοιμος για τον πιο τρελό πόλεμο. Κρατήστε ασφαλείς αποστάσεις. Φυλαχτείτε. Παραμένω πάντα το ίδιο τρελός.