Ένας κόμπος η χαρά μου

Στην «Βιογραφία του Τζέημς Τζόυς», ο βιογράφος του Ρίτσαρντ Έλμαν, παραθέτει ένα περιστατικό όπου η αγαπητή Μις Γουίβερ, φανατική αναγνώστριά του που πλήρωνε χοντρά (κυριολεκτικά) για να τα διαβάζει πρώτη, όταν έλαβε ένα απόσπασμα από τα αρχικά κεφάλαια του «Finnegans Wake», απάντησε στον Τζόυς προς απογοήτευση εκείνου, «δεν λαμβάνω καμία απόλαυση από τα προϊόντα ενός εργοστασίου παραγωγής λογοπαιγνίων»… (από μνήμης το συγκεκριμένο απόσπασμα). Μου είχε κάνει φοβερή εντύπωση εκείνο το απόσπασμα, γιατί για πολλά χρόνια ονειρευόμουν ότι μπορώ να γίνω κάποτε ένας αξιοσέβαστος βιοτέχνης λογοπαιγνικής παραγωγής. Βέβαια, γρήγορα κατάλαβα πόσο δύσκολο είναι αυτό και όπως εμείς γελάμε με το χιούμορ, αρκετά συχνά γελάει και κείνο μαζί μας! Το πείραμά μου θα αποδεικνυόταν επιεικώς «Ανεκδιήγημα: Λογοατεχνικό είδος»! Ευτυχώς, υπήρξε κάποιος, ύστερα από δύο αποτυχημένες εκδοχές προσωπικότητας, που πραγματοποίησε το όνειρό μου. Διαβάστε… κομπλεξάρες!
 

«Βιβλίθιος: (α) Άτομο που προσπαθεί να εντυπωσιάσει τους γύρω του επαναλαμβάνοντας με στόμφο αποσπάσματα και ρήσεις που έχει αποστηθίσει, αλλά όχι κατανοήσει, από το ένα και μοναδικό βιβλίο που έχει διαβάσει στη ζωή του. Συνήθως παραθέτει τα παραπάνω αποσπάσματα σε λάθος σημεία, γεμάτος υπερηφάνεια που συμμετέχει ενεργά σε μια συζήτηση, αξιοποιώντας – όπως πιστεύει – κάθε ευκαιρία να εντυπωσιάσει με τις γνώσεις του. (β) Αυτός που αποδέχεται ως αδιαμφισβήτητες αλήθειες όλα όσα αναφέρονται στη Βίβλο».

 

 

Όσοι ανοίξετε το «Κομπλεξικό» από απλή περιέργεια, ενδεχομένως να βρείτε ότι τα περισσότερα λήμματα θυμίζουν έντονα εκείνα τα παλιά χαζά αινίγματα που λέγαμε μικροί, του τύπου: «Τι είναι κίτρινο και ζει στους βάλτους», αλλά θα έχετε υποπέσει σε τεράστιο σφάλμα. Φυσικά, το συγκεκριμένο λεξικό όπως και κάθε λεξικό, είναι ειδικού σκοπού και έτσι, όσοι το επιλέξετε για ανάγνωσμα θα έχετε τους… ει-δικούς σας λόγους (κόλλησα και εγώ!), αλλά από κει και πέρα οφείλω να αναδείξω κάποιες πτυχές του που αποτελούν σημαντικά πλεονεκτήματα. Όταν κάποτε χάζευα μερικές σελίδες από την «Αγρύπνια των Φίννεγκαν» δεν μπορούσα να μην σταθώ στη «λεξερεύνηση: Η αναζήτηση νέων κατευθύνσεων για τη λογική και τη φαντασία με αφετηρία τη σύνθεση μιας νέας λέξης» που ανοιγόταν εμπρός μου και τα «λεξοκολατάκια: Μικρές λεκτικές απολαύσεις που λιώνουν στο στόμα και προφέρονται αργά» που μου πρόσφερε ο Ιρλανδός. Όμως, επειδή εμείς οι Έλληνες την έχουμε μεγαλύτερη την γλώσσα μας, όταν επιχειρούνταν να γίνει το μεταφραστικό ανάπτυγμα όλων των συμπυκνωμένων εννοιών που περιείχε το πρωτότυπο, κάπου εκεί χανόταν ένα μέρος της λεκτικής ομορφιάς, παρά την σπουδαία και αξιόλογη προσπάθεια του μεταφραστή Ελευθέριου Ανευλαβή.
 

«Ξεστραβανγκάρντ: Κίνημα που πρεσβεύει τη βίαιη ενημέρωση του κοινού επί θεμάτων πρωτοπορίας στην τέχνη».
 

Βέβαια ο Τζόυς δεν περιοριζόταν μόνο σε μεμονωμένες εμπνεύσεις λέξεων αλλά έκρυβε κάτι πολύ πιο μεγαλεπήβολο στο μυαλό του – και ίσως στο βιβλίο του, αν ποτέ διαβαστεί. Ο Αχιλλέας ΙΙΙ δεν νομίζω πως είχε τόσο μεγαλεπήβολα σχέδια σαν τον Τζόυς γιατί τότε δεν θα ήταν Αχιλλέας ο Τρίτος αλλά Αχιλλέας ο Μέγας! «Περιαυτολογοτέχνης: Αυτοαναφορικός συγγραφέας που με τα έργα του χτίζει τον θρύλο του ίδιου του του εαυτού». Aυτό όμως δεν σημαίνει ότι πέτυχε κάτι ήσσονος αξίας. Το γεγονός ότι είναι Έλληνας που δεν αναμασά άνοστες βελανιδέες αλλά σκέφτεται με κριτικό και δημιουργικό τρόπο, του επέτρεψε να φτιάξει ένα όμορφο σύνολο που ευχαριστεί τον αναγνώστη και επαναφέρει την πίστη σε μία τέχνη που έμοιαζε τα τελευταία χρόνια να εκλείπει· εκείνη της λογοτεχνίας.
 

«Κορακοσυλλέκτης: Μανιακός θαυμαστής του Edgar Allan Poe. Αναζητεί και αγοράζει κάθε έκδοση του Raven που μπορεί να βρει. Τις περισσότερες φορές δεν έχει διαβάσει κανένα άλλο ποίημα στη ζωή του».
 

Το 90% των λημμάτων είναι απολύτως ευφάνταστα και απαιτείται ένας κάποιος σεβαστός κόπος από μέρους του αναγνώστη για να ανακαλύψει σε όλο της το εύρος την ομορφιά τους. Η δεινότητα που έχει με την ελληνική γλώσσα τού επέτρεψε να φτιάξει λέξεις εύσχημες και εύηχες που μπορούν ακόμα και να στέκουν χωρίς την βοήθεια της επεξήγησης. Από την άλλη, το πηγαίο του χιούμορ και η κριτική ματιά που ρίχνει σε πολλές πτυχές της ανθρώπινης ζωής, βοήθησαν τις λέξεις του να αποκτήσουν περισσότερο βάθος, και τους αναγνώστες να απολαύσουν εκατοντάδες χιουμοριστικά μπιλιέτα, αρκετά εξ αυτών έως και ξεκαρδιστικά.
 

«Μυρεικαστικός: Άτομο το οποίο, αναμασώντας θεωρίες και κλισέ που δεν είναι προϊόν δικής του σκέψης, ασχολείται με τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα τρίτων. Τις περισσότερες φορές περιορίζεται στο να ακολουθεί άλλους μυρεικαστικούς προσπαθώντας να σχηματίσει μαζί τους ένα ρεύμα (ή ένα κοπάδι), το οποίο θα περιφέρεται από γκαλερί σε γκαλερί, προσφέροντας πολύ λιγότερο σημαντικό έργο από αυτό που προσφέρουν οι μύγες που πετούν στριφογυρίζοντας πάνω από την κοπριά».

 

Αυτή η αλλόκοτη συναρμογή λέξης και επεξήγησης είναι το παράδοξο θαύμα που καταφέρνει αυτό το βιβλίο. Ενώ στην αρχή, σε αρκετές περιπτώσεις, χρειάζεσαι την επεξήγηση για να «ακτινογραφήσεις» καλύτερα το λήμμα, στην πορεία καταλαβαίνεις ότι οι επαναλαμβανόμενες αναγνώσεις μιας επεξήγησης την αποδυναμώνουν – η αρχική λάμψη του χιούμορ ατονεί ελαφρώς – και χαρίζουν πλέον στο λήμμα μια αυτόφωτη λάμψη, έτσι που το βλέπεις και ξέρεις τι περίπου σημαίνει ή έστω, έχεις μάθει τον τρόπο και μπορείς να δώσεις εσύ μια επεξήγηση. Δεν είναι ανάγκη πάντα να ακολουθεί μια επεξήγηση. Ας πούμε όσοι διαβάσετε την ανάρτησή μου και την βρείτε κουραστική, μπορείτε απλώς να αναφωνήσετε, Διηγήμαρτον, και θα γίνετε απόλυτα σαφείς! Από την άλλη, μπορείτε να με χαρακτηρίσετε Πιπερβολικό και θα έχετε και δίκιο, ασχέτως αν αγνοείτε την επεξήγηση του λήμματος.
 

«Γαϊδαρατούστρα: Γυναίκα η οποία δε διαθέτει καθόλου τρόπους καλής συμπεριφοράς και θεωρεί τον εαυτό της ανώτερο και βαθυστόχαστο επειδή κάποια στιγμή της ζωής της, ενώ περίμενε τη σειρά της στο κομμωτήριο, διάβασε πέντε σελίδες από τον Αλχημιστή».
 

Οι επεξηγήσεις ωστόσο, τουλάχιστον στις πρώτες αναγνώσεις τους, έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. Ο συγγραφέας εξαπολύει τα καυστικά του βέλη από την Πλατεία Συντάγμ… εννοώ από τα βάθη του μυαλού του προς όλες τις κατευθύνσεις, πολιτικές, θρησκευτικές, οικονομικές, καλλιτεχνικές, σε σχέσεις ανθρώπων, κλπ. Στην παρούσα ανάρτηση, για ευνόητους λόγους, επέλεξα εκείνα τα λήμματα που είχαν καλλιτεχνικό ενδιαφέρον. Υπάρχουν όμως και κάποιες πολύ ξεκαρδιστικές επεξηγήσεις που ανήκουν σε άλλη θεματική ενότητα και θα τις ανακαλύψετε μόνοι σας. Βέβαια, όπως πολύ σωστά κάποιοι φαντάζεστε, όπου περιδιαβάζει το χιούμορ καραδοκεί και ο χαφιές της πολιτικής ορθότητας. Έτσι, κάποιους από εσάς θα σας ενοχλήσουν, θα τσινήσετε, θα ξεθάψετε αναφορές σε body shaming, κλπ. Το χιούμορ όμως δεν επιδιώκει να μας κάνει να δούμε τον εαυτό μας εκεί μέσα… κυριολεκτικά αλλά να τον δούμε… μεταφορικά – δεν ξέρω αν αντιλαμβάνεστε την λεπτή αλλά σημαντικότατη διαφορά. Και να θυμάστε, αν το παχύ έντερο ενοχλούνταν με τον χαρακτηρισμό που του αποδίδουμε θα έκανε όλους τους ανθρώπους... δυσκοίλιους! Δεν μας κάνει όμως, τουλάχιστον τους περισσότερους. Η έκδοση είναι των εκδόσεων «Νεφέλη» και είναι όπως συνήθως προσεγμένη και όμορφη. Το «Κομπλεξικό» είναι ένα βιβλίο που… φανερώνει το προφανές και πολλοί από εμάς ξεχνάμε: οι λέξεις μιας γλώσσας είναι ζωντανός οργανισμός, μετοχές σε ένα χρηματιστήριο που χάνουν την αξία τους ή εκτοξεύονται συν τω χρόνω, με ανέλπιστο τρόπο. Όσοι (και όσο) ξέρετε ελληνικά, κο(μ)πιάστε ελεύθερα!
 

«Ντεϊβιντλιντσάρισμα: Πρακτική κατά την οποία ένα πλήθος επιτίθεται σε κάποιον και τον αναγκάζει να εγκλωβιστεί σε μια ανεξήγητη κατάσταση γεμάτη παραισθήσεις, σουρεαλισμό και μυστήριο, υπό τους ήχους της μουσικής του Angelo Badalamenti».
 

Υ.Γ. 2666 Ο Τζόυς θεωρούσε την ημερομηνία της γέννησής του πολύ σημαντική (λίγο ψώνιο αλλά δεν κρίνω), γιατί εκείνη την ημέρα γεννήθηκε και ο «Οδυσσέας» του – και γενικά πάσχιζε πάντα να την συνδυάζει με σημαντικά πράγματα της ζωής του. Νομίζω ότι η σημερινή ημερομηνία, 02-02-2020, με την παράξενη συμμετρία της θα ικανοποιούσε πολύ τον προληπτικό Τζόυς!