Liston

Όποιος θητεύει ένα διάστημα στην Κέρκυρα μοιραία κάποια στιγμή θα αναρωτηθεί πώς γράφεται αυτή η περιώνυμη πλατεία: Λιστών ή Ληστών; Μόλις έρθει ο λογαριασμός της παραγγελίας όμως, θα έχει βγάλει τουλάχιστον ένα πρώτο χρήσιμο συμπέρασμα! Για να αποφύγουμε τα μπερδέματα λοιπόν, το γράφουμε σε άπταιστα greeklish και νιώθουμε και περήφανοι για την συνέχεια της γλώσσας μας και της ελληνικότητάς μας... παιδιά του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη! Ποτέ δεν συμπάθησα τις λίστες. Λίστα με τα ψώνια, λίστα γάμου, playlist, λίστα τεχνικών χαρακτηριστικών στις ηλεκτρονικές συσκευές, λίστα Λαγκάρντ, Λίντα Ευαγγελίστα (αυτή τη συμπαθώ). Περισσότερο απ' όλες δεν συμπάθησα τις λίστες βιβλίων – τα χρόνια μας είναι πεπερασμένα και τα βιβλία που θα θέλαμε να διαβάσουμε εκτός της βιολογικής μας εμβέλειας, γιατί λοιπόν να κρατάμε τέτοιες λίστες; Για μένα, κρύβει κάτι το μακάβριο που δεν συνάδει με την ζωογόνα αίσθηση που σου προσφέρει η διαδικασία της ανάγνωσης. Θα πεθάνουμε κάποτε κουφάλα νεκροθάφτη, άλλα με ένα χαμόγελο από το φευγαλέο βλέμμα που ρίξαμε τυχαία στις τελευταίες λέξεις ενός βιβλίου που διαβάζαμε, όχι υπό το απειλητικό βλέμμα μιας δαιμονικής και ανεκπλήρωτης λίστας που θα επικρεμάται στο νεκροκρέβατό μας. Το «Φως, περισσότερο φως!» που λέγεται ότι είπε ο Γκαίτε πριν πεθάνει, ίσως αναφερόταν στην επιθυμία του να διαβάσει λίγες ακόμα λέξεις από το βιβλίο που κρατούσε! [Γιορτές σού λέει ο άλλος, χαρά Θεού].

Μαξ Ερνστ, «Τα μάτια της σιωπής», 1943-1944, Σεντ Λούις, Μιζούρι. Γκαλερί Τέχνης Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον

 

Και τι γίνεται με τις λίστες των βιβλίων που διαβάστηκαν και πολλοί φίλοι ετοιμάζονται από ώρα και σε ώρα ν' αναρτήσουν; Οι ρομαντικοί ανάμεσά μας θα πουν ότι γίνονται αστεράκια στο goodreads, κάτι είναι και αυτό. Οι τρεις μάγοι κάποτε ακολουθούσαν φορτωμένοι δώρα το προπορευόμενο αστέρι, στον διαδικτυακό στερέωμα όμως τα αστεράκια έπονται της μαγείας, που επίσης μας δείχνει τον δρόμο της αγάπης και της καλοσύνης – αυτό και αν είναι αφορμή για γιορτινό τραπέζι! Τέλος πάντων, μπορεί να μην μου αρέσει ιδιαίτερα η λιστομανία ως πράξη, ως ανάγνωση όμως είναι πολύ γοητευτική πράξη (ουπς, ταυτολογία). Και το βιβλίο του Έκο υμνεί ακριβώς αυτή την θεϊκή πράξη – Ωσαννά! Και αυτή την αγάπη του για τις λίστες τού την μετέδωσε κατά το ήμισυ ο Τζόυς. Αυτή η επιλογή μου οφείλεται σε δύο λόγους που και οι δυο έχουν σχέση με τις νεανικές μου μελέτες, δηλαδή κάποια μεσαιωνικά κείμενα και διάφορα κείμενα του Τζόις (άλλωστε δεν πρέπει να παραβλέπουμε τις επιδράσεις των τελετουργιών και των κειμένων του Μεσαίωνα στη διαμόρφωση του νεαρού Τζόις). Δηλαδή, ντάξει, δεν θέλω άλλο δώρο, είμαι κομπλέ. 

 

Μικαλόγιους Κ. Τσουρλιόνις, «Σονάτα αρ. 6, Allegro», 1908, Κάουνας, Μικαλόγιους Κ. Τσουρλιόνις, Εθνικό Μουσείο Τέχνης

Ο Έκο ανθολογεί τα καλύτερα αποσπάσματα από λογής λογής ετερόκλιτες αναγνώσεις. Αυτά τα κομμάτια αφορούν λίστες και καταλόγους και ενδεχομένως να εγείρετε την ένσταση ότι δεν πρόκειται απαραιτήτως και για τα καλύτερα κομμάτια των παρουσιαζόμενων κειμένων· από την άλλη, είναι δύσκολο κάτι τέτοιο καθότι σε όλους αρέσουν οι λίστες. Δείξτε μου έναν που δεν του αρέσουν οι λίστες – τι δείχνετε εμένα μωρέ; Μέσα από αυτή την ανθολογία κάνεις έναν απολογισμό της αναγνωστικής χρονιάς που πέρασε και όσων θα ακολουθήσουν. Κάνεις ένα ξεσκαρτάρισμα. Ας πούμε, ο κατάλογος των μουσικών οργάνων που υπάρχει στον «Δόκτωρα Φάουστους» του Τόμας Μαν επιβεβαίωσε την ομιχλώδη υποψία που κουβαλάω χρόνια ότι τελικά αυτός ο συγγραφέας δεν μου ταιριάζει και πολύ, και αν επιχειρήσω κάποιες προσπάθειες θα είναι με μικρά σε έκταση κείμενά του. Αντιθέτως, εντυπωσιάστηκα με την ομορφιά του «Μαινόμενου Ορλάνδου» (1532) του Λουντοβίκο Αριόστο και άρχισα να αναρωτιέμαι αν έχει εκδοθεί στα ελληνικά (και αν ναι, τουλάχιστον αξιόπιστα). Αν όχι (και μέχρι τότε), πάντα θα υπάρχει ένα μέρος του μέσα σε αυτή την ανθολογία – ανατρέχοντας στην αρχική σημασία της λέξης «ανθολογία», θα έλεγα ότι πρόκειται για «μπουμπούκια» λόγου που συνήθως ευωδιάζουν αλλά ενίοτε φέρνουν και φτέρνισμα! 

 

Νικολά ντε Λαρζιλιέρ, «Μελέτη χεριών», 1715 περ., Παρίσι, Λούβρο

Ερειπωμένα οχυρά και πόλεις χαλασμένες
ήταν εκεί μ' όλα τα πλούτη να ρημάζουν.
Ρωτά κι ακούει πως είν' από συνθήκες ξεχασμένες,
και συνωμοσίες που άτεχνα οι δράστες τους σκεπάζουν.
Είδε και φίδια μ' όψεις σαν δέσποινες χαριτωμένες,
έργα των τοκογλύφων και ληστών που αρπάζουν:
Μετά είδε φιάλες τσακισμένες διαφόρων σχημάτων,
σήμα υποτέλειας στην ισχύ των άθλιων στεμμάτων.

Χυμένο χυλό, άφθονο σα λίμνη να γεμίζει
είδε, και τι σημαίνει ρώτησε το σεβαστό οδηγό του:
- Η ελεημοσύνη που κάποιος (του απαντά) ορίζει

 να μοιραστεί στους άπορους μετά το θάνατό του.

Όλα (φευ!) ξεκινούν από τον Όμηρο και τον κατάλογο των πλοίων της Τροίας, ή ξεκινούν και μ' έναν αλλοπρόσαλλο και απολαυστικό κατάλογο από την «Θεογονία» του Ησίοδου (κυριολεκτικά, γαμιέται ο Δίας εκεί μέσα!), για να καταλήξουν παραχωμένα στα συρτάρια του 17ου κεφαλαίου του «Οδυσσέα» ή για να τα πάρει το «υβριδικό» ποτάμι που κατασκεύασε για το «Finnegans Wake» ο μεγάλος Τζόυς. Αλλά ο κατάλογος με καταλόγους στην λογοτεχνία (και αλλού) είναι ατελείωτος, υπομονή να έχετε να ταξινομείτε τα αταξινόμητα! Νομίζω ότι, ένα μέρος του καταλόγου με τους τίτλους των κεφαλαίων που χρησιμοποιεί ο Έκο, γράφοντας δυο εισαγωγικές σκέψεις πριν ανθολογήσει τα εκάστοτε αποσπάσματα, είναι ικανός για να σας πείσει για την ομορφιά... της ομορφιάς της λίστας: Ο οπτικός κατάλογος, Το ανείπωτο, Δάνεια μεταξύ λίστας και φόρμας, Η ρητορική της απαρίθμησης, Συλλογές και θησαυροί, Η χαοτική απαρίθμηση, Δάνεια μεταξύ πρακτικής και ποιητικής λίστας, Λίστες που προκαλούν ίλιγγο.

 

Τζανκάρλο Βιτάλι, «Η "ουρά" της ερμίνας», 1999, συλλογή του καλλιτέχνη

Το δίδυμο της μετάφρασης και μόνο στην θέαση του προκαλεί την συγκίνηση, δάσκαλος (Ανταίος Χρυσοστομίδης) και μαθήτρια (Δήμητρα Δότση) μαζί, υπό την σκέπη ενός μεγαλύτερου δασκάλου, του Ουμπέρτο Έκο, που αν εξαιρέσει κανείς τα βαρετά του μυθιστορήματα, πρόκειται για έναν σπουδαιότατο στοχαστή. Ειρήσθω εν παρόδω, η ιταλική λογοτεχνία, γαμώ την τρέλα μου, είναι μια από τις ομορφότερες λογοτεχνίες του κόσμου, κάθε φορά την αγαπώ όλο και περισσότερο! Δεν χρειάζεται να προστεθεί τίποτα άλλο σχετικά με την μετάφραση, ή για να το πω σύμφωνα με το πνεύμα της ανάρτησης, αν υπήρχε μια λίστα με τις καλύτερες μεταφράσεις, η συγκεκριμένη θα ήταν στις 3 πρώτες θέσεις.

Το βιβλίο το βρήκα σε ένα Bazaar της Θεσσαλονίκης, μια θεόρατη στοίβα βιβλίων με την ζελατίνα τους, στην τιμή των 3 ευρώ το καθένα, που αγνοούσαν επιδεικτικά οι υπόλοιποι επισκέπτες. Μάλιστα, ο κρετίνος εγώ πήγα στον υπάλληλο και του ζήτησα αν μπορώ να βγάλω την ζελατίνα για να το δω καλύτερα – ότι και καλά τι, δεν θα το αγόραζα αν δεν το έβλεπα από μέσα, εντελώς μαλάκας ο δικός σου! Φυσικά το αγόρασα και πήρα και άλλο ένα για δώρο. Αυτό που με κατέθλιψε ήταν η προσφερόμενη τιμή. Εννοείται ότι σε μια αρχική τιμή των 30-35 ευρώ δεν θα το αγόραζα (δεν θα μπορούσα άλλωστε), αλλά σε μια μέση τιμή 14-18, θα το αγόραζα ευχαρίστως. 3 ευρώ δεν κάνει ούτε το brandname του Έκο, ούτε καν εκείνο των μεταφραστών. Πολύ κρίμα. Ως συστηματικός αναγνώστης, θα περίμενε κανείς να μην με νοιάζει σε τι τιμή φτάνουν τα βιβλία σε μένα (ει δυνατόν, ας έφταναν και τζάμπα), όμως, όταν βλέπω πραγματικές ηλιθιότητες άλλων εκδοτικών οίκων να κοστολογούνται υπέρμετρα και κάποια αξιόλογα βιβλία να ξεπουλιούνται, με πιάνει ένα παράπονο (ίσως να φταίει και η μελαγχολία των γιορτών, τι να πω). 

 

Ζαν Ντιμπιφέ, «Πολυκατοικίες», 1946, Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης

Ένα βιβλίο...*! Συνδυάζει δύο αγάπες μου, την λογοτεχνία και την ζωγραφική. Οι ζωγραφικοί πίνακες (και γενικότερα, οι εικαστικές τέχνες) είναι διπλάσιοι από τα λογοτεχνικά αποσπάσματα και αυτό κάνει το βιβλίο πολυτιμότερο, η πρόσβαση στα μουσεία είναι πιο δυσπρόσιτη από εκείνη στην λογοτεχνία. Ο Έκο φέρνει στην αρχή δυο παραδείγματα χρησιμοποιώντας την «Μόνα Λίζα» του Ντα Βίντσι και τον «Κήπο των επίγειων απολαύσεων» του Ιερώνυμου Μπος. Ο πρώτος είναι φιλοτεχνημένος στο πλαίσιο μιας φόρμας που παρόλο που πίσω από το πορτρέτο της Μόνα Λίζα φαίνεται ένα φυσικό τοπίο που εκτείνεται στο άπειρο, δεν μας επιτρέπεται ως θεατές να αναρωτηθούμε γι' αυτό, η προσοχή μας εστιάζεται απαρεγκλίτως στο κέντρο του πίνακα. Αντιθέτως, στον πίνακα του Μπος, η πληθωρικότητα των μορφών μάς κάνει να φανταζόμαστε ότι ο πίνακας εκτείνεται και εκτός πλαισίου, σπάει την φόρμα, μας φανερώνει έναν δυνητικά άπειρο κατάλογο μορφών και μυστηρίων – με αφορμή αυτό, να αναφέρω το εκπληκτικό ντοκιμαντέρ «El Bosco» και να παροτρύνω όσους θέλουν να το αναζητήσουν και να το δουν.

Και τι σόι λίστα θα ήταν αν δεν συμπεριλάμβανε δώρα για όλα τα βαλάντια όπως μια τζούρα Σιμπλίκιου Σιμπλικίσιμου, μια χαοτική περιγραφή του γραφείου του Σλόθροπ ή δυο λεκτικά θραύσματα του τεράστιου Κάρλο Εμίλιο Γκάντα. Αυτούς πρέπει να τους βάλετε οπωσδήποτε στο αναγνωστικό πρόγραμμα της νέας χρονιάς. Γίνεστε ρεζίλι όσο καθυστερείτε. Δεν κρατάτε λίστες βιβλίων; Τι άνθρωποι είστε! Να πάρω και γω το δώρο μου όμως, έτσι;

 

Τζάκομο Μπάλα, «Κορίτσι που τρέχει στο μπαλκόνι», 1912, Μιλάνο, Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης

[...] Παρά τα φαινόμενα, ένα ωραίο παράδειγμα καθόλου χαοτικής υπερβολής είναι οι τριάντα δύο σελίδες του Μαραμπού του Κλοντ Κλοσκί: ο Κλοσκί πράγματι δεν κάνει τίποτε άλλο πέρα από το να παρατάσσει όρους ή σύντομα συντάγματα, το καθένα από τα οποία αρχίζει με τη συλλαβή με την οποία καταλήγει το προηγούμενο: δεν μένει παρά να καταλήξουμε πως σε αυτή την τρέλα υπάρχει μέθοδος και πως η λίστα, χαοτική από την άποψη των σημαινόμενων, δεν είναι το ίδιο από την άποψη των σημαινόντων.

Ό,τι κάνουν όλοι οι Μαραμπού του κόσμου ετούτου, δηλαδή!! Ιδού:

Μαραμπού, μπουκάλι με κρασί, σινεμά, μαγεία εξωτική, κιμονό, Νοέμβρης με βροχή, Χιλιανός νόστος κι επιστροφή, Φίγκαρο, ροκφόρ και καμαμπέρ, μπέρδεμα, μαθήματα πριβέ, βερεσέ, σέλα και χάμουρα, ραντεβού, βουνό και θάλασσα, σαμποτέρ, τέρμα τα δίφραγκα, γκαντεμιά, μια τρύπα στο νερό, ροκ εντ ρολ, ρολόγια ελβετικά, καρτ ποστάλ, Στάλιν και Κα-Γκε-Μπε, Μπελ Επόκ, πόκα, μπριτζ και ραμί, μιζανπλί, πλήξη του θανατά, τάξε μου, μούσα πολύτροπο, ποτ πουρί, ρινίσματα χρυσού, σούπερμαν, μανιοκατάθλιψη, ψήγματα, τάγματα πεζικού, κου ντε πιε, πιερότος φασουλής, λησμονώ, μονοθεϊστικός, κόσμημα, μακάριοι οι πτωχοί, χίμαιρα, μέρα γιορταστική, Κυριακή, κήρυγμα στο τζαμί, Μίτσιγκαν, τσιγγάνικο βιολί, λίβελος, λοσιόν και σαμπουάν, αντοχή, χειροκροτήματα... και σταματώ εδώ γιατί λένε ότι είναι η τροφή του καλλιτέχνη!

 

Σαλβαδόρ Νταλί, «Πενήντα αφηρημένες ζωγραφιές που, ιδωμένες από 2 γιάρδες απόσταση, μεταμορφώνονται σε τρεις Λένιν μεταμορφωμένους σε Κινέζους, και από 6 γιάρδες απόσταση εμφανίζονται σαν το κεφάλι μιας βασιλικής τίγρης», 1962, Φιγκέρες, Ίδρυμα Γκαλά-Σαλβαδόρ Νταλί (Γεια σου Σαλβαδόρ με τα παλαβά σου!!)

Αποκάλυψη τώρα... που θα σοκάρει όλους τους αναγνώστες: δεν διάβασα όλο το βιβλίο!! Αυτό βέβαια με απαλλάσσει και από την βδελυρή ταμπέλα του «κριτικού» (ευτυχώς!) καθότι όπως όλοι γνωρίζουμε δεν υπάρχει κριτικός που να κρίνει βιβλία που ΔΕΝ έχει διαβάσει – είπαμε, αυξάνονται τα θαύματα την περίοδο των Χριστουγέννων, αλλά όχι και έτσι! Περισσότερο το αγόρασα για τις ζωγραφιές, καρφώθηκα ο φλώρος. Εννοείται ότι διάβασα όλες τις εισαγωγικές σκέψεις του Ουμπέρτο Έκο για κάθε κεφάλαιο, όπως επίσης και διάσπαρτα αποσπάσματα που μου ταίριαζαν στην διάθεση και στην στιγμή – λίστα είναι, θα διαλέξω ό,τι γουστάρω, δουλειά σας εσείς. Όπως όταν πάνε άντρες για ψώνια στο σούπερ μάρκετ και μετά ακούνε την κατσάδα, Αφού ήταν γραμμένα στην λίστα, πώς γίνεται να τα ξέχασες;

Προτιμώ να κλείσω ετούτη την ανάρτηση με την «Πιθανότητα» (1985) της Βισλάβα Σιμπόρσκα. Και με μία ακόμη – την πιθανότητα να μας βρει η νέα χρονιά όλους ευτυχείς.

Προτιμώ το σινεμά.
Προτιμώ τους γάτους.
Προτιμώ τις βελανιδιές στον ποταμό Βάρτα.
Προτιμώ τον Ντίκενς από τον Ντοστογιέφσκι.
Προτιμώ τον εαυτό μου που αγαπά τον κόσμο
από τον εαυτό μου που αγαπά την ανθρωπότητα.
Προτιμώ να έχω δίπλα μου βελόνα και κλωστή.
Προτιμώ το πράσινο χρώμα.
Προτιμώ να μη δηλώνω ότι για όλα φταίει το μυαλό.
Προτιμώ τις εξαιρέσεις.
Προτιμώ να βγαίνω νωρίς.
Προτιμώ να μιλώ με γιατρούς για άλλα πράγματα.
Προτιμώ τις παλιές εικόνες με τις γραμμοσκιάσεις.
Προτιμώ τη γελοιότητα να γράφω ποιήματα από τη γελοιότητα να μη τα γράφω.
Προτιμώ στον έρωτα τις επετείους να τις γιορτάζω καθημερινά.
Προτιμώ τους ηθικολόγους που δεν μου υπόσχονται τίποτα.
Προτιμώ μια γνωστική καλοσύνη παρά μια ευκολόπιστη.
Προτιμώ τη γη ντυμένη στα καθημερινά της.
Προτιμώ τις κατακτημένες χώρες από τις κατακτητικές.
Προτιμώ να έχω επιφυλάξεις.
Προτιμώ την κόλαση του χάους από την κόλαση της τάξης.
Προτιμώ τα παραμύθια των Γκριμ από τις πρώτες σελίδες των εφημερίδων.
Προτιμώ φύλλα χωρίς άνθη παρά άνθη χωρίς φύλλα.
Προτιμώ τα σκυλιά με άκοπη την ουρά τους.
Προτιμώ τα ανοιχτόχρωμα μάτια, γιατί τα δικά μου είναι σκούρα.
Προτιμώ τα συρτάρια.
Προτιμώ πολλά πράγματα που εδώ δεν έχω αναφέρει από πολλά που επίσης εδώ δεν έχω αναφέρει.
Προτιμώ τα φύρδην μίγδην μηδενικά παρά τα παρατεταγμένα σε έναν αριθμό.
Προτιμώ την εποχή των εντόμων παρά εκείνη των άστρων.
Προτιμώ να χτυπάω ξύλο.
Προτιμώ να μη ρωτώ για πόσο ακόμα και πότε.
Προτιμώ να λαβαίνω υπόψη ακόμα και την πιθανότητα το κάθε πλάσμα να έχει το δίκιο του.

 

Μαρία Έλενα Βιέιρα ντα Σίλβα, «Η βιβλιοθήκη», 1949, Παρίσι, Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Κέντρο Ζωρζ Πομπιντού

Δεν ταιριάζει εδώ αλλά μου άρεσε τόσο πολύ η φράση του Λοτρεαμόν όταν την συνάντησα 3-4 φορές μέσα στο βιβλίο, που θα την αντιγράψω σαν επιθύμιο της ανάγνωσης του βιβλίου του Έκο: «...σαν την τυχαία συνάντηση μιας ραπτομηχανής με μια ομπρέλα, πάνω σε ένα τραπέζι ανατομίας». Αναζητήστε το, αλλιώς θα μπείτε στην μαύρη λίστα!

Υ.Γ. 2018  *Και αυτό γοητευτικότατο το βρήκες; Ε γάμα μας ρε Μαραμπού! Ρε μήπως να φτιάξω μια λίστα με τα γοητευτικότερα βιβλία;; Να είναι αυτό το πρώτο που θα κάνω την νέα χρονιά; Θα το σκεφτώ. Καλή χρονιά να 'ρθει, αλλιώς ας προσπεράσει :)