Γύρω γύρω Σάββατο

 

Σκεφτείτε όσες περισσότερες προκαταλήψεις μπορείτε εναντίον των Εβραίων. Και μετά ξεχάστε τες. Είναι ανώφελες – όπως και όλες οι προκαταλήψεις εδώ που τα λέμε. Ας σκεφτώ και γω μια προκατάληψη και ας την καταρρίψω αμέσως. Οι Εβραίοι δεν τσιγκουνεύονται καθόλου τις λέξεις! Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι ένα «θεολογικό» βιβλίο που ασχολείται στο μεγαλύτερο μέρος του, με την κριτική ερμηνεία των ιερών βιβλίων και το «κειμενικό» συνεχές των Εβραίων, θα μου φαινόταν τόσο γοητευτικό – ειδικότερα όταν αφορά μία θρησκεία που δεν είναι τόσο προσφιλής σε μένα (αν υπάρχει καμιά θρησκεία που να μου είναι προσφιλής). Επίσης, επειδή είναι γραμμένο από πατέρα και κόρη, μεταδίδει και την τρυφερότητα της σχέσης τους, χωρίς αυτή να είναι ενοχλητικά ορατή μέσω της δομής του βιβλίου αλλά ταυτόχρονα η αύρα της φωτίζει σαν φωτοστέφανο μόλις ανοίγεις το βιβλίο και διαβάζεις. Αν αυτό δεν είναι μεταφυσικό, τότε τι είναι.  

 

Το βιβλίο το διάβασα εντελώς κατακερματισμένα, εν μέσω απεριόριστων χουφτωμάτων στα αστικά λεωφορεία, και νεκρών στιγμών μιας ζωντανής καθημερινότητας (αυτό λειτουργεί και αντίστροφα, δηλαδή, ζωντανές στιγμές μιας νεκρής καθημερινότητας), μια σελίδα εδώ, δυο παράγραφοι παραπέρα, μια σκέψη βραδείας καύσεως, ή τρεις προτάσεις-πυροτέχνημα! Με αυτό κατά νου, απορώ που κατάφερα να συγκεντρώσω την σκέψη μου και να γράψω το παρόν κείμενο. Επιπλέον, απορώ που δεν το παράτησα, καθώς ένα δοκίμιο δεν είναι εύκολο να διαβαστεί με αυτόν τον τρόπο, και επιστέγασμα όλων, αποτελεί η σπάνια αίσθηση που μου δημιουργήθηκε, η διάθεση να ξαναρχίσω την ανάγνωση ακριβώς μόλις διαβαστεί η τελευταία του λέξη – μιλάμε για σπανιότατη αίσθηση, ακόμα πιο σπάνια και από την καλή ελληνική λογοτεχνία, για να σας δώσω να καταλάβετε τι εννοώ.  

 

Η ουσία του βιβλίου συμπυκνώνεται στη δύναμη του λεκτικού συνεχούς που αναπτύσσουν διάφοροι λαοί, και συγκεκριμένα οι Εβραίοι. Η μόνη μου πατρίδα είναι η γλώσσα, όχι τόσο από άποψη λεκτικής συνέχειας της ίδιας της γλώσσας όσο κυρίως «κειμενικής» συνέχειας, η ανάγκη διατήρησης μιας κοινής αφήγησης που γαλουχεί τις γενιές και τις ανατροφοδοτεί με ιστορίες που είναι ανοικτές σε κριτική ερμηνεία, πριν συνεχίσουν με την σειρά τους να γεννούν νέες ιστορίες και νέες ερμηνείες. Εν συντομία, πρόκειται για μια ιστορία της λογοτεχνίας. Η δικιά μας γενεαλογική γραμμή δεν είναι αίματος, αλλά κειμενική. (...) Η αναζήτησή μας δεν αφορά λίθους, πατριές και χρωμοσώματα. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς αρχαιολόγος, ανθρωπολόγος ή γενετιστής για να αναζητήσει και να τεκμηριώσει το εβραϊκό συνεχές. Δεν χρειάζεται να είναι θρησκευτικά επιμελής Εβραίος. Δεν χρειάζεται καν να είναι Εβραίος, ή αντισημίτης. Το μόνο που χρειάζεται είναι να διαβάσει.  

 

 

Αυτή η προτροπή για (γόνιμο) διάβασμα είναι η γοητεία όλου του βιβλίου. Οι συγγραφείς του (ο συγγραφέας ανάμεσά μας, όπως αποκαλεί τον εαυτό του ο Άμος Οζ, και η ιστορικός ανάμεσά μας, όπως αποκαλεί με τρυφερότητα την κόρη του) είναι δυο κοσμικοί Εβραίοι (Οι ευσυνείδητοι κοσμικοί δεν αναζητούν την γαλήνη αλλά την διανοητική ανησυχία) που συνομιλούν με όλη την πανάρχαια εβραικότητα αλλά, ανασύρουν και συνομιλίες από το πρόσφατο παρελθόν τους, γύρω από γιορτινά τραπέζια, και γύρω από κριτικές αναγνώσεις ιερών βιβλίων, γλώσσα δεν βάζουν μέσα τους, κουτσομπόληδες! Επίσης, με το διάβασμα ξεκαθαρίζουν και όλες οι εθνικιστικές θολούρες που εναντιώνονται στους Εβραίους ή ενίοτε εκπορεύονται και από αυτούς. Ο μαγικός κόσμος των Οζ, με όχημα την θρησκεία αλλά με πολύτιμες αποσκευές την αρχή της «κειμενικότητας» καταστρέφει όλες τις προκαταλήψεις γιατί, οι κανόνες έχουν περίπου ως εξής: διάβασε περισσότερο, σχηματίζοντας ομόκεντρους κύκλους γύρω από το παράθεμα που σε απασχολεί, αντί να το ξεριζώνεις μεμιάς εκτός πλαισίου. Δώσε μεγαλύτερη προτεραιότητα στην ανακάλυψη και την έκπληξη απ' ό,τι στους προσωπικούς σου στόχους και επιδιώξεις. Αναγνώρισε τα ψεγάδια στα κείμενα των συγγραφέων που αγαπάς όπως και τις αρετές αυτών που αντιπαθείς. Μελέτησε προσεκτικά για να ανακαλύψεις την εσωτερική λογική μιας παραγράφου, μιας σελίδας, ενός κεφαλαίου. Σας το ξανάπα, πιο πολύ απ' όλα, είναι ένα βιβλίο για την ιστορία της λογοτεχνίας. 

 

Στο δεύτερο κεφάλαιο με τον εύγλωττο τίτλο, «Ομιλητικές γυναίκες» (αυτός ο τίτλος αποτελεί και ένα σύγχρονο σχόλιο για την θέση των γυναικών στις θρησκείες του σήμερα αλλά και γενικότερα) παρουσιάζονται οι σπάνιες (Εφόσον υπάρχει έστω και ένας άνδρας μαζί με χίλιες γυναίκες μέσα σε ένα σύνολο, ο πληθυντικός της αντωνυμίας ή του ρήματος θα είναι πάντοτε αρσενικού γένους) αλλά έντονες παρουσίες των γυναικών στην Βίβλο. Και επειδή η σκέψη ότι διαβάζουμε μία ιστορία της λογοτεχνίας δεν μας εγκαταλείπει ποτέ, δεν γίνεται να μην σταθώ σε ένα απόσπασμα, με αφορμή την μορφή της Εύας και την αντικρουόμενη θέση που είχε στα δύο πρώτα κεφάλαια της Γένεσης, που θυμίζει εντονότατα Ζοζέ Σαραμάγκου:  

 

[...] Μπορεί κανείς να διακρίνει εδώ περισσότερους από έναν βιβλικούς συγγραφείς σε μια διελκυστίνδα απόψεων περί της ισορροπίας μεταξύ ανδρών και γυναικών. Μέχρι που μια ωραία πρωία ένας κουρασμένος επιμελητής, θα πρέπει να αποφάσισε να παραμείνουν και οι δύο εκδοχές. Ας αποφασίσει ο αναγνώστης, θα πρέπει να σκέφτηκε, ποια είναι η καλύτερη εκδοχή και αν αυτή η ασυμφωνία αξίζει ειδικής εξήγησης.  

 

Η μετάφραση είναι του Νίκου Γεωργαντίδη και είναι από τα αγγλικά – και πάνω που ήμουν έτοιμος να νευριάσω γιατί να πρέπει ένα βιβλίο που διερευνά τόσο διεξοδικά την εβραϊκή συνέχεια να φτάνει ως εμάς μέσω των αγγλικών, ο συγγραφέας ανάμεσά τους, μου εξήγησε τον λόγο, Μπορεί να μην αποτελεί πεπατημένη για δύο ανθρώπους, των οποίων η μητρική γλώσσα είναι τα εβραϊκά, να αποπειρώνται να διερευνήσουν την ίδια την πολιτισμική κληρονομιά τους στα αγγλικά [...] Η μετάφραση από τα αγγλικά λοιπόν, είναι αρκετά καλή, ιδιαιτέρως ρέουσα και ελάχιστα κλαίουσα (υπάρχουν και τέτοιες, ένα σωρό). Σε κάποιο σημείο του βιβλίου αρχίζει να εμφανίζεται η λέξη «έθος», μια, δυο, τρεις, στο τέλος την συνήθισα και όταν γκούγκλαρα την ερμηνεία της είδα ότι σημαίνει «συνήθεια». Ισχυρή η δύναμη της συνήθειας! Η έκδοση του «Καστανιώτη» παραμένει στα γνωστά ποιοτικά στάνταρ, από το εξώφυλλο μέχρι τα τυπογραφικά στοιχεία, προσωπικά τις θεωρώ, ως σύνολο, από τις καλύτερες εκδόσεις, ποτέ δεν δυσφορώ κρατώντας βιβλία τους.

Το επιχείρημα του βιβλίου μας δεν είναι ότι οι Εβραίοι ήταν κατά οιονδήποτε τρόπο καλύτεροι από τους υπόλοιπους, αλλά ότι οι Εβραίοι είχαν τον τρόπο τους με τις λέξεις. Οι λέξεις έγιναν κείμενα. Αυτό που καταγράφηκε πέρασε στην αιωνιότητα.  

 

Πρόκειται για ένα δοκίμιο γοητευτικότατο που τα λόγια για να το περιγράψουν είναι περιττά – φανταστείτε ειρωνεία, όταν μιλάμε για ένα βιβλίο που μιλάει για την δύναμη των λέξεων και των αφηγήσεων! Επίσης, ένα βιβλίο που διατρέχει τόσο όμορφα τους αιώνες, δυσχεραίνει αναπόφευκτα την προσπάθεια να περιγραφεί με τις πεπερασμένες λέξεις μιας ματαιόδοξης ανάρτησης. Όσοι έχετε πίστη στις λέξεις, πρέπει να διαβάσετε αυτό το βιβλίο. Όσοι, πάλι, δεν έχετε τον θεό σας, συνεχίστε να διαβάζετε τις αναρτήσεις μου. Ειρήνη υμίν!  

 

Οι λέξεις, μοιραία, παράγουν διαφορετικά νοήματα σε διαφορετικά αυτιά, εποχές, πολιτισμούς και γλώσσες. Ο Αρμαγεδδών σου είναι για μένα το Κιμπούτς Μεγκίντο. Αντίστοιχα, το σπίτι του Πλούτο μπορεί να είναι το πεδίο της τελικής μάχης του Αγίου Ιωάννη με τον Αντίχριστο. Το τραγουδάκι της παιδικής μου ηλικίας είναι για σένα το τέλος του κόσμου. Αυτός είναι ένας από τους πολλούς λόγους για τους οποίους αγαπάμε τις λέξεις.