Fantasia

 

Να πω και δυο λόγια για τα βιβλία του Μπλέηκ – για όσα έχω στην κατοχή μου εννοώ, δηλαδή μόνο δύο, τυχερούληδες! Το ξέρετε βέβαια ότι εγώ με την ποίηση δεν τα πάω καλά· να φανταστείτε ότι, ούτε η ποίηση του Τίτου Πατρίκιου δεν με βρίσκει! Αν θέλετε μπόλικη ποίηση υπάρχει ένα μπλογκ που και την τιμά και την αγαπά. Πριν όμως κάποιος προσπαθήσει να ερμηνεύσει την ποίηση πρέπει πρώτα να την κατανοήσει, και αυτό που μου έδειξε η πρόσφατη εμπειρία της ανάγνωσης της βιογραφίας του Μπλέηκ, είναι ότι κάποιος πολύ δύσκολα θα κατανοήσει την ποίησή του αν δεν αφήσει τον εαυτό του να εισχωρήσει στην πολυτάραχη ζωή και την πολυσχιδή προσωπικότητα του δημιουργού της. Ωστόσο, ο μύθος κατέλαβε τον Μπλέικ και ο ίδιος, έχοντας ως χαρακτηριστικά γνωρίσματα το πείσμα και την εμμονή, άρχισε να εμβαθύνει σε αυτόν και να τον επεξεργάζεται ώσπου έγινε μια άκρως περίπλοκη, και από ορισμένες απόψεις ακατανόητη, summa theologica. Μερικοί δημιουργοί είναι σαν περίκλειστα στρείδια που το μαργαριτάρι τους θα το δουν μόνο οι πιο επίμονοι δύτες.

Πρωταρχικός στόχος αυτής της ανάρτησης ήταν να σχολιάσω τις μεταφράσεις περισσότερο, παρά τα ίδια τα ποιήματα, τα οποία εξάλλου συχνά δεν επιδέχονται καν ερμηνείας από σπουδαίους θεωρητικούς, πόσο μάλλον από την θλιβερή μου μετριότητα – και κυρίως να σχολιάσω την ανεκδιήγητη μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα στα «Τραγούδια της Αθωότητας». Παλιά είχα βρει στο βιβλιοπωλείο, τα τραγούδια της Αθωότητας και εκείνα της Εμπειρίας πλάι πλάι, και επειδή ήμουν αθώος περί Μπλέηκ, σκέφτηκα να ξεκινήσω από το πρώτο. Εντούτοις, γνώριζα σχεδόν προφητικά και ένιωθα με έναν μυστικιστικό τρόπο ότι η ποίηση του Μπλέηκ δεν είναι ποτέ απλή και κρύβει περισσότερα από όσα φανερώνει. Άρχισα λοιπόν την ανάγνωση και έπεσα σε κάτι χαζοχαρούμενα παιδικά τραγουδάκια! 

 

Ώπα, για στάσου, σύμφωνα με την βιογραφία είναι όντως παιδικά τραγουδάκια ( [...] Φέρει όλα τα σημάδια ότι έχει γραφτεί και έχει σχεδιαστεί για παιδιά, με «εύθυμα άσματα/Που κάθε παιδί θέλει να ακούει», και αναμφίβολα ο Μπλέικ προσπαθούσε να επωφεληθεί από την αναδυόμενη αγορά εκείνης της εποχής για μια τέτοια λογοτεχνία [...] Αυτά τα ποιήματα συχνά επιχειρηματολογούν ή έχουν στόχο τη σάτιρα και είναι σαφές ότι δεν εκφράζουν το λυρικό αίσθημα ή την αυθόρμητη υπερχείλιση της συγκίνησης κατά τον συμβατικό «ρομαντικό» τρόπο. Γι' αυτό τα Άσματα αξιώνουν να είναι εξίσου τυπικά και απρόσωπα όσο οι λαικές μπαλάντες και τα παιδικά τραγούδια από τα οποία ο Μπλέικ δανείστηκε στοιχεία· συνεπώς, μπορούσε να δραματοποιεί την πνευματική σπουδαιότητα καθώς και τις πιθανές ατέλειες της ίδιας της «αθωότητας» [...] Η αλήθεια όμως είναι πως θα μπορούσαν να είχαν γραφτεί μόνο από έναν καλλιτέχνη που πίστευε πως είναι πνευματικός ποιητής· εδώ, όλες οι αναφορές σχετίζονται με τις μεσαιωνικές εικονογραφήσεις, τα υαλογραφήματα, τις προφητείες των βάρδων, τους ρυθμούς της Βίβλου και τους λαικούς ύμνους), όχι όμως και χαζοχαρούμενα. Ο Μπλέηκ δεν ήταν χαζοχαρούμενος ποιητής, γιατί να τον κάνεις να φαίνεται τέτοιος; 

 

Ιδού ένα παράδειγμα:
 

 

THE ECCHOING GREEN

 

The Sun does arise,
And make happy the skies;
The merry bells ring
To welcome the Spring;
The skylark and thrush,
The birds of the bush,
Sing lounder around
To the bell's chearful sound,
While our sports shall be seen
On the Ecchoing Green.
 

Old John, with white hair,
Does laugh away care,
Sitting under the oak,
Among the old folk.
They laugh at our play,
And soon they all say:
«Such, such were the joys
When we all, girls & boys,
In our youth time were seen
On the Ecchoing Green».
 

Till the little ones, weary,
No more can be merry;
The sun does descend,
And our sports have on end.
Round the laps of their mothers
Many sisters and brothers,
Like birds in their nest,
Are ready for rest,
And sports no more seen
On the darkening Green.

 

 

ΟΛΗ Η ΠΛΑΣΗ ΞΕΦΩΝΙΖΕΙ 

 

 

Βγαίνει ο ήλιος κι οι σκιές
τρέχουν, κάνουνε χαρές.
Γέλια στα καμπαναριά:
«Ήρθε η Άνοιξη, παιδιά!»
Νάτος ο κορυδαλλός
κι ο σπουργίτης ο μικρός.
Νάτη η τσίχλα η πεταχτή.
Δες φωνή και ταραχή!
Μες στα θάμνα οι πουλομάνες
παραβγαίνουν τις καμπάνες.
Η παρέα παιχνίδι αρχίζει
κι όλη η πλάση ξεφωνίζει.
 

Τρέχει και ο μπάρμπα-Γιάννης
-στις χαρές του, δεν τον πιάνεις-
κάτω απ' τη βελανιδιά
μ' όλα τα μπάρμπα-παιδιά.
Κάθονται και μας κοιτάνε,
τα κεφάλια τους κουνάνε:
«Αχ, τα νιάτα πως περνάνε
κι είναι μόνο μια φορά!»
Η παρέα τους τριγυρίζει
κι όλη η πλάση ξεφωνίζει.
 

Μα για δείτε, το μικρό
δεν μπορεί άλλο χορό.
Τότε ο ήλιος κατεβαίνει
κι η παρέα κουρασμένη
το παιχνίδι παρατά.
Τρέχουν όλα τα παιδιά
ν' αγκαλιάσουν τη μαμά τους,
σαν πουλάκια στη φωλιά τους,
Πρώτο το μικρό νυστάζει
κι όλη η πλάση σκοτεινιάζει.

 

Έλα και ένα ακόμα (How's the lamb going?):
 

 

THE LAMB

 

Little Lamb, who made thee?
Dost thou know who made thee?
Gave thee life, & bid thee feed
By the stream & o' er the mead;
Gave thee clothing of delight,
Softest clothing, wooly, bright;
Gave thee such a tender voice,
Making all the vales rejoice?
Little Lamb, who made thee?
Dost thou know who made thee?
 

Little Lamb, i' ll tell thee,
Little Lamb, i' ll tell thee,
He is called by thy name,
For the calls himself a Lamb.
He is meek, & he is mild;
He became a little child.
I a child, & thou a lamb,
We are called by his name.
Little Lamb, God bless thee!
Little Lamb, God bless thee!

 

 

ΤΟ ΑΡΝΑΚΙ

 

 

Πες μου, αρνάκι μου μικρό,

ξέρεις σε παρακαλώ,
ποιος σου δίνει τη ζωή,
ποιος σου δίνει το φαί,
το νερό, το χορταράκι,
ποιος σου φτιάχνει ρουχαλάκι
από φωτεινο μαλλί,
ποιος σου κάνει τη φωνή
τόσο, αχ, τόσο τρυφερή;
Πες μου, αρνάκι μου μικρό,
ξέρεις, σε παρακαλώ; 

 

Όχι; Τέντωσε τ' αυτιά σου!

Ξέρεις... έχει τ' όνομά σου.
Έτσι λέει τον εαυτό του.
Το παρουσιαστικό του
είναι ήρεμο πολύ.
Κάποτε έγινε παιδί
κι έτσι παίζουμε μαζί:
το παιδί και το αρνί.
Ο Θεός να σε ευλογεί.

 

Δίγλωσση έκδοση, θα μου πείτε. Άνοιξε τα στραβά σου και διάβασε το πρωτότυπο. Αν μπορούσα να το διαβάσω, θα αγόραζα το πρωτότυπο και ο μεταφραστής θα έχανε τη δουλειά του! Επίσης, αν ο Μπλέηκ έγραφε σε μια λιγότερο «προνομιούχα» γλώσσα; Αυτές, λοιπόν, οι επιλογές μου; Είτε το πρωτότυπο κείμενο είτε μια κακή μετάφραση; Ξέρω, ξέρω, η ποίηση δεν μεταφράζεται, μπλα, μπλα, μπλα. Τουλάχιστον όμως, ας μην προδίδεται το πνεύμα του συγγραφέα. Και πνεύμα ο Μπλέηκ είχε μπόλικο, κρίμα που εξατμίστηκε όλο κατά την μετάβαση από την αριστερή σελίδα στην δεξιά.
 

«Δεν σου βγαίνει εν τέλει η ρίμα;
Πω πω, πράγματι, στο λέω, μεγάλο κρίμα.
Τι σου φταίω και γω όμως που ξεκίνησα πρύμα
για ποίηση αληθινή και έσταξα χρήμα;»
 

Η επιδίωξη της ομοιοκαταληξίας κατέστρεψε όλη την ποίηση του Μπλέηκ. Κάποιες δικαιολογίες του μεταφραστή στην εισαγωγή του βιβλίου («Η παρούσα μετάφραση επεξεργάζεται τα ποιήματα με στόχο τη διατήρηση της αποτελεσματικότητάς τους. Είναι μετάφραση καμωμένη για να διαβαστεί, πρώτα πρώτα, από παιδιά. Ασφαλώς, πλαγιοκοπεί το κείμενο, απομακρυνόμενη προς τα μέσα ή προς τα έξω, αλλά πάντα από δρόμους που δείχνει το ίδιο το κείμενο») δεν μπόρεσαν καθόλου να με πείσουν ότι σε αυτό το βιβλίο επιχειρήθηκε μια αξιόλογη μεταφραστική προσπάθεια. Κάθε άλλο, με έκαναν να στρέψω την πλάτη μου στον Μπλέηκ και να περάσουν κάμποσα χρόνια μέχρι να διαβάσω την βιογραφία του και αντιληφθώ το ποιητικό του μεγαλείο. 

 

Τα καημένα τα νιάτα, τι γρήγορα που περνούν... Μεταφραστική σχολή «ΣΤΕΛΛΑ ΓΚΡΕΚΑ»! Άσ' τα τα ποιηματάκια του ανακατωμένα! Στο δεύτερο ποίημα γίνεται μια εμφανής συγχώνευση του αρνιού με τον Χριστό... η μόνη λέξη στα ελληνικά που μπορεί να πετύχει κάπως την σύνδεση είναι η λέξη «αμνός», η λέξη «αρνάκι» αποδεικνύεται εντελώς άνοστη, εκτός και αν συνοδεύεται από πατάτες και δεντρολίβανο! Με εκνεύρισε πολύ αυτή η μετάφραση και αν δεν σβούριξα το βιβλίο από το παραθύρι, είναι γιατί υπήρχε και το πρωτότυπο κείμενο του Μπλέηκ, και επιπλέον, οι εκδόσεις Ερατώ διαθέτουν μία αρκετά καλή αισθητική. Αν είναι τόσο στρεβλή η αναγνωστική μου ματιά, παρακαλώ να με διαφωτίσετε, θα το εκτιμήσω δεόντως. Μην μου πείτε όμως ότι δεν σκαμπάζω τίποτα από ποίηση, αυτό το ξέρω ήδη, δεν θέλω να γίνω ποιητής για να μπορώ να απολαμβάνω την ποίηση. Ο Μπλέηκ απεχθανόταν την ποίηση του Γερμανού ποιητή Κλόπστοκ και κάποτε τον «τίμησε» με μερικούς ειρωνικούς στίχους όπου το καταληκτικό δίστιχο πήγαινε κάπως έτσι:
 

«Αν τούτα ο Μπλέικ έγραφε αφότου είχε χέσει / Φαντάσου τι θα έγραφε στου τραπεζιού τη θέση»
 

Δυστυχώς, σε ανάλογο συμπέρασμα καταλήγω και εγώ, για την μεταφραστική αποτύπωση των πρωτότυπων ποιημάτων. Εννοώ ότι ετούτα τα ποιήματα είναι, κατά την γνώμη μου, το αποτέλεσμα μιας «διανοητικής αφόδευσης». Σκατά μετάφραση, δηλαδή. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει μια λίστα με τα βιβλία του Μπλέηκ που βρίσκονται σε κυκλοφορία, συνοδευόμενη από έναν σύντομο κριτικό σχολιασμό για τις μεταφράσεις αυτών, κάτι αρκετά πρωτότυπο για τα ελληνικά δεδομένα (σπάνια το έχω ξανασυναντήσει σε ελληνικό βιβλίο) αλλά συνάμα και αρκετά παράτολμο (να κρίνεις, με σχετικά ψυχρή διάθεση, τις μεταφράσεις των άλλων εκδόσεων, όταν η δική σου μετάφραση είναι καταφανώς τόσο κακή). Ωστόσο, ανάμεσα σε αυτές τις κριτικές αποτιμήσεις, υπάρχει μία για την μετάφραση του Χάρη Βλαβιανού στους «Γάμους του Ουρανού και της Κόλασης» και απ' όσο μπορώ να κρίνω λέει την αλήθεια – και είναι και το καλύτερο σημείο του βιβλίου, που τόση ώρα βρίζω και τώρα θα σταματήσω γιατί κουράστηκα! 

 

 

[Η μετάφραση έχει λογοτεχνικό χαρακτήρα. Αποδίδει σε διαυγέστατα Ελληνικά και με σύγχρονη τεχνική, την ουσία και τη μορφή του έργου]
 

Αυτή η μετάφραση αφορά στο βιβλίο που εκδόθηκε από την Νεφέλη το 1997, και προφανώς είναι η ίδια που επανεκδόθηκε σε εκπληκτική αναθεωρημένη έκδοση, το 2014. Και αυτή η έκδοση είναι η καλύτερη αρχή για όποιον θέλει να αναμετρηθεί με το Θηρίο της Αποκάλυψης που λέγεται Μπλέηκ! Περιεκτικότατη εισαγωγή, σημαντικές και διευκρινιστικές σημειώσεις που εξηγούν στους αμύητους τα «τρελά» του συγγραφέα, με μία μετάφραση αξιανάγνωστη και σοβαρή. Η έκδοση περιλαμβάνει και τις 27 χαλκογραφίες του πρωτοτύπου – κάτι που περιλαμβάνει και η έκδοση για τα «Τραγούδια της Αθωότητας», όχι όμως με την ομορφιά και την χάρη που έχει η έκδοση της Νεφέλης. Ασπρόμαυρες και μικρόκουτσικες χαλκογραφίες, για έναν ζωγράφο που χρησιμοποίησε το χρώμα με τόση ένταση και δυναμική, είναι άχρηστες και γελοίες. Η έκδοση της Νεφέλης έδωσε πίσω στον Μπλέηκ όλη την μεγαλοπρέπεια που του αξίζει! Εύχομαι ότι στο μέλλον (δεν είμαι και προφήτης!) θα εκδοθούν τα άπαντα του Μπλέηκ σε 2 πολυτελείς τόμους και σε μία σοβαρή μετάφραση.
 

Η ποίησή του είναι δύσκολη και απαιτεί όλες τις ανθρώπινες ικανότητές σας. Εκείνος όμως πιστεύει σε σας. Μένει μόνο να το πιστέψετε και εσείς. Η ποίηση του Μπλέικ έχει μεγάλη φυσική δύναμη όταν διαβάζεται φωναχτά· μοιάζει να απαιτεί το εύρος και την ανάσα της φωνής – δεν είναι μόνο ένα κείμενο προς ανάγνωση, αλλά και η επίρρωση της πίστης του στην ενότητα όλων των ανθρώπινων ικανοτήτων.
 

Υ.Γ. 2666 Πριν κάμποσα χρόνια είχα προσπαθήσει ανεπιτυχώς να διαβάσω την «Αγωνία της επίδρασης» του Χάρολντ Μπλουμ. Για να πιάσεις κάποιο νόημα πρέπει να έχεις εξαντλητικές γνώσεις της ποιητικής εξεχουσών ποιητικών μορφών, όπως του Μπλέηκ και του Μίλτον. Θυμάμαι, ο Μπλέηκ «έπαιζε» πολύ στο βιβλίο – τώρα πια, μπορώ να πω ότι έχω αποκτήσει μερική (αν δεν είναι βλάσφημο αυτό που λέω) γνώση της ποιητικής του. Αλλά από Μίλτον δεν σκαμπάζω ντιπ. «Ποτέ δε διάβασα Μίλτον, αλλά θα το κάνω» είπε ένας αφελής επισκέπτης στον Φουζέλι. «Σε συμβουλεύω να μην το κάνεις» απάντησε ο ζωγράφος «γιατί θα δυσκολευτείς τρομερά». Έχω πολύ δρόμο μπροστά μου... και η αγωνία μου, φουντώνει!