Give Paine

Ο Κρίστοφερ Χίτσενς είναι ο ορισμός του «δίνει πόνο» συγγραφέα – κυνικός, προκλητικός, σε κολλάει στον τοίχο με επιχειρήματα (τα οποία πολλοί συζητητές απεκδύονται μόνοι τους με τόση ανυπομονησία, που είναι σχεδόν βαρετό για σένα να προσπαθήσεις να τους «ξεγυμνώσεις»)! Πάντα παραμένει απολαυστικό να αναμετριέσαι με την σκέψη του, αρκεί φυσικά να μην είσαι εσύ ο στόχος της. Ωστόσο, με την κάλυψη που σου προσφέρει ένα έντυπο βιβλίο και την ιδιωτικότητα που σου παρέχει μια ανάγνωση, μπορείς να χτυπηθείς από τα αιχμηρά του σχόλια χωρίς την ντροπή μιας δημόσιας έκθεσης. Και αυτό είναι τόσο ιαματικό όσο δεν φαντάζεσαι. Τα βιβλία του είναι εμβόλια κατά της άγνοιας αλλά στην χώρα που φυτοζωώ, δεν θα μου προκαλούσε καμία εντύπωση αν μάθαινα ότι έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια ένα πνευματικό αντιεμβολιαστικό κίνημα. Ιλαρότης ιλαροτήτων τα πάντα ιλαρότης!

Η ιστορική και πολιτική κατάσταση που βιώνει ο Τόμας Πέιν είναι ακριβώς η ίδια με εκείνη που είδα να ξεδιπλώνεται κατά την πρόσφατη ανάγνωση της «Βιογραφίας του Μπλέηκ». Έτσι, λοιπόν, θυμήθηκα το βιβλιαράκι του Χίτσενς και θεώρησα πως πλέον είμαι καλύτερα προετοιμασμένος για να το τελειώσω, κάτι που δεν είχα κάνει στην πρώτη ανάγνωση, χωρίς να θυμάμαι τον λόγο για τον οποίο το είχα άφησει ημιτελές. Ο Μπλέηκ, τρόπον τινά, «υπήρξε» για λίγο (έστω και για τους αυστηρά δικούς του καλλιτεχνικούς λόγους) στον ριζοσπαστικό κύκλο του Πέιν. [...] Ο Πέιν απέρριπτε επίσης τον Ησαία ως «ασυνεπή φαφλατά» και αφού ο Μπλέικ είχε εκθειάσει το μεγαλείο αυτού του προφήτη στους Γάμους του Ουρανού και της Κόλασης είναι απίθανο να είχαν συμφωνήσει όσον αφορά την Παλαιά Διαθήκη. Ο Πέιν ήταν επίσης ένας πολιτικός φιλόσοφος που αρνούνταν την αποτελεσματικότητα ή τη σπουδαιότητα της ιστορικής παράδοσης με έναν τρόπο που θα πρόσβαλλε βαθιά τον Μπλέικ, το τέκνο της αρχαιότητας και του αβαείου του Ουέστμινστερ. Ομοίως, δύσκολα θα ενθουσιαζόταν με τα έργα του Τζόσεφ Πρίστλυ, του οποίου ο υλισμός και το δόγμα του προκαθορισμού αντιτίθεντο εντελώς σε όσα ο Μπλέικ θεωρούσε ιερά. [...] Από πολλές σημαντικές απόψεις, συνεπώς, ο Μπλέικ διέφερε θεμελιωδώς από εκείνους ως προς αρχές και πεποιθήσεις και θα ήταν λάθος να τον θεωρήσουμε, με οποιαδήποτε έννοια, μέλος αυτής της μικρής ομάδας ριζοσπαστών. Ας στρέψουμε λοιπόν τα φώτα μας από τον Μπλέηκ και ας φωτίσουμε την μορφή του Πέιν, ενός ανθρώπου που χάρη στον προσωπικό του αγώνα για έναν καλύτερο κόσμο ίσως θα του άξιζε να έχει μια κεντρική θέση σε ένα χαρακτικό του πρώτου – δική μου επισήμανση αυτό, ελπίζω να μην βλέπει από κάπου ο Μπλέηκ! 

Ο Τόμας Πέιν «ενορχήστρωσε» δύο επαναστάσεις, εκείνη του 1776 στην Αμερική και του 1789 στην Γαλλία. Όπως το έθεσε με σαφήνεια (αν και δεν περιοριζόταν μόνο εκεί η δράση του Πέιν), η μαντάμ Ρολάν, που επρόκειτο να γίνει φίλη του Πέιν κατά την διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, [...] «Ο Πέιν είναι ο καλύτερος στο να φωτίζει τον δρόμο προς την επανάσταση παρά στο να συντάσσει ένα Σύνταγμα [...] ή να εργάζεται καθημερινά ως νομοθέτης». Ο Κρίστοφερ Χίτσενς λοιπόν, συνοδοιπορεί με τον Τόμας Πέιν, ξεκινώντας από την αποπνικτική ατμόσφαιρα της γενέτειράς του στην επαρχία της Αγγλίας και τη βιοτεχνία κορσέδων της οικογένειάς του, για να φτάσει ως την Αμερική και ξανά πίσω στην Ευρώπη. Τα γεγονότα που αφορούν στις δύο επαναστάσεις μπορούν να αναζητηθούν εύκολα από τους αναγνώστες, αν δεν είναι ήδη γνωστά σ' αυτούς. Ο Πέιν περισσότερο συναρπάζει με τον «δονκιχωτισμό» της ελεύθερης σκέψης του (με την έννοια της βελτίωσης των υπαρχουσών συνθηκών, και όχι του κυνηγιού ουτοπιών) και αυτό νομίζω, γοητεύει και τον ίδιο τον Χίτσενς, που με τη σειρά του έκανε περίπου το ίδιο, μέσα από τα εκπληκτικά βιβλία του και την ανοιχτή προοπτική του μυαλού του.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες είχε προσπαθήσει να κάνει την Επανάσταση πιο ριζοσπαστική, ιδιαίτερα όσον αφορούσε την δουλεία, την ελευθερία της σκέψης και τη διεύρυνση της δημοκρατίας, και είχε βρεθεί στην «αριστερή» πλευρά της αναμέτρησης. Στη Γαλλία είχε προσπαθήσει να κάνει την Επανάσταση πιο μετριοπαθή και ανθρώπινη, παίρνοντας θέση στη «δεξιά» πλευρά των εδράνων. Τώρα είχε πέσει θύμα μιας γιγαντιαίας αντεπανάστασης με επαναστατική μεταμφίεση, η οποία είχε επιτύχει μάλλον να οχυρώσει, παρά να υπονομεύσει τους αρχικούς εχθρούς της: την βρετανική μοναρχία και τους Βρετανούς Τόρηδες. Ο Τόμας Πέιν ήταν ένας από τους πρώτους που βίωσε τον αντίκτυπο της μοντέρνας ιδεολογίας του απολυταρχισμού σε όλες της τις εκφάνσεις: η ζωή του θα μπορούσε να ιδωθεί ως μια προεικόνιση του τι θα συνέβαινε στους ιδεαλιστές και στους επαναστάτες τον επόμενο αιώνα.

Το βιβλίο του Χίτσενς χωρίζεται σε πέντε κεφάλαια. Τα δύο πρώτα περιγράφουν την δράση του Τόμας Πέιν σε Αμερική και Γαλλία αντίστοιχα, ενώ στα δύο επόμενα που φέρουν τίτλους «Τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Μέρος Ι» και «Τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Μέρος ΙΙ» ασχολούνται με το συγγραφικό έργο του Τόμας Πέιν και την «διαλεκτική κόντρα» που είχε με τους διάφορους επικριτές του. Στο Μέρος Ι, αναλύεται διεξοδικά η στροφή του Έντμουντ Μπερκ, υποστηρικτή της Αμερικανικής Επανάστασης αλλά, επικριτή και σκεπτικιστή ως προς την Γαλλική. Στο Μέρος ΙΙ, αναδύεται στο προσκήνιο και η πρακτικότητα του Πέιν, για αυτό που μάλλον δεν τον είχε ικανό η φίλη του μαντάμ Ρολάν που αναφέρεται πιο πάνω. Στο πέμπτο κεφάλαιο, γίνεται λόγος για το τελευταίο βιβλίο του Τόμας Πέιν, την «Εποχή της Λογικής» που ακολούθησε τα «Δικαιώματα του Ανθρώπου», και σύμφωνα με τον Χίτσενς, κατά μία έννοια είναι το ομόλογο και η ολοκλήρωσή τους.

Εν μέρει, ο σκοπός του Πέιν, γράφοντας τα Δικαιώματα του Ανθρώπου με τον τρόπο που το έκανε, ήταν πράγματι να αναμορφώσει ή να εξαγνίσει την γλώσσα της πολιτικής συζήτησης. Δίπλα στα ανεκδιήγητα φιλολογικά και ρητορικά πρότυπα των δικών μας ημερών, ο λόγος του μοιάζει ξεκάθαρος, εύρωστος και εξευγενισμένος την ίδια στιγμή. Αλλά το 1791 σε αρκετούς αλαζόνες κριτικούς φαινόταν βάρβαρος και άξεστος.

Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο σε αυτό το βιβλίο είναι ότι η προσωπική φωνή του Κρίστοφερ Χίτσενς εμφανίζεται ιδιαζόντως παρούσα σε μία κατά τ' άλλα αντικειμενική μονογραφία. Επίσης, είναι και το απολαυστικότερο όλων. Παρά τα στενά όρια του «βιογραφικού πορτραίτου» οι μπηχτές του Χίτσενς πάνε και έρχονται, γιατί, η καυστική και ελευθερή γλώσσα του, υπήρξε η δική του προσωπική επανάσταση που ποτέ δεν πρόδωσε, ούτε και κάποιος μπόρεσε να καταστείλει. Ίσως, το συγκεκριμένο βιβλίο να μην είναι το πιο χαρακτηριστικό του, θα τον απολαύσετε πολύ περισσότερο σε πιο επίκαιρα και φλέγοντα βιβλία. Να επισημάνω μόνο τον τίτλο που έδωσε στη μελέτη που έγραψε για την δράση της Μητέρας Τερέζα(ς). Ο πρωτότυπος τίτλος είναι «The missionary position», κάτι αδιανόητα εμπνευσμένο, που συνταιριάζει ιδιοφυώς το θέμα του βιβλίου με την καυστική του στάση απέναντι σε όλους – στα δικά μας πάλι, να πω ότι κάτι ανάλογο επιχειρήθηκε και στα ελληνικά, όταν προσφάτως κυκλοφόρησε το βιβλίο της Μάιρας Παπαθανασοπούλου «Η ιεραποστολική στάση», γ@ϻ^$€ τα!

Ετούτο το βιβλιαράκι είναι απελπιστικά εξαντλημένο και συγχωρέστε με που συνεχώς σας παρουσιάζω εξαντλημένα βιβλία, ομολογουμένως έχω εξαντλήσει την υπομονή σας. Από την άλλη, σχεδόν όλα τα βιβλία του Χίτσενς είναι εξαντλημένα – μα τι κάνουν τέλος πάντων, οι Έλληνες εκδότες, γιατί δεν παίρνουν θέση οι «Ψυχογιός» και «Κλειδάριθμος», θιασώτες και ακούραστοι υποστηρικτές του ποιοτικού βιβλίου; Εντάξει, για τον «Κλειδάριθμο» το παίρνω πίσω, είναι από τους ελάχιστους εκδότες που έχουν βγάλει αξιόλογα σκακιστικά εγχειρίδια, και σε μια χώρα που παίζει μόνο τάβλι και δηλωτή, το λες μέχρι και πνευματική επανάσταση!

Το εξώφυλλο προσπάθησε να είναι εύγλωττο, αλλά νομίζω ότι δεν λέει και πολλά, βασικά είναι πανάθλιο. Η μετάφραση της Άννας Πλατάκη είναι αρκετά καλή. Σε ένα σημείο, ωστόσο, εκεί όπου ο Χίτσενς παρομοιάζει τον νεαρό και ταλαιπωρημένο Τόμας Πέιν με τον «Ωγκι Μαρτς», μαθαίνουμε ότι το βιβλίο αυτό είναι του... Σαούλ Μπιλόου – αυτού που στην Ελλάδα συνηθίσαμε να αποκαλούμε Σολ Μπέλοου! Δεν ξέρω πώς είναι η σωστή προφορά του ονόματός του, αλλά, καλώς ή κακώς, κάποιοι τύποι ονομάτων (έστω και λανθασμένοι) έχουν επιβληθεί και ριζώσει στην γλώσσα. Αν, πάλι, πρέπει να επέλθει η αποκατάσταση, ας γίνει τουλάχιστον με την συνεπικουρία του πρωτότυπου ονόματος, αλλιώς δεν βγάζουμε άκρη – έχεις αλλάξει το όνομά σου / και δεν υπάρχεις πια εδώ, που τραγουδάει και η Αρβανιτάκη.

Έτσι, για τον Πέιν όλοι οι κληρονομικοί τίτλοι και οι τιμές ήταν απλώς ανθρώπινη επιβολή επί της φυσικής ισότητας και των φυσικών δικαιωμάτων της ανθρωπότητας. «Πάντα θεωρούσα ότι η μοναρχία είναι μια ανόητη, άξια περιφρόνησης υπόθεση» έγραψε. «Τη συγκρίνω με κάτι που το κρατούν πίσω από μια κουρτίνα, γύρω από το οποίο υπάρχει έντονη κινητικότητα και θόρυβος και ένας θαυμάσιος αέρας επίπλαστης επισημότητας, αλλά, όταν από λάθος συμβαίνει να ανοίγει η κουρτίνα και η παρέα βλέπει τι είναι, ξεσπούν σε γέλια». (Ο Φρανκ Μπάουμ θα έκανε μια μέρα τον εαυτό του αθάνατο αναπλάθοντας για παιδιά αυτά τα διορατικά στοιχεία και τιτλοφορώντας το έργο Ο Μάγος του Οζ).

Υ.Γ. 2666  Έχετε το δικαίωμα να παραμείνετε σιωπηλοί, οτιδήποτε σχολιάσετε μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον σας :p