Η Αλίκη στις πόλεις

 

Καλύτερα Αλίκη στις πόλεις των θαυμάτων παρά Ωραία Κοιμωμένη στο χωριό. Αυτή είναι η τελεσίδικη γνώμη μου. Αλλά τώρα που καλοκαίριασε δύσκολα να σας πείσω, το ξέρω. Τα ξαναλέμε when September ends. «Οι πόλεις δεν προσφέρουν μόνο υλικά οφέλη αλλά και ενθουσιασμό και την ευκαιρία να επαναπροσδιορίσει κάποιος τον εαυτό του. Για πολλούς πολίτες του Μάντσεστερ και του Σικάγου, η πόλη σήμαινε μια μορφή ελευθερίας. Αυτό ήταν κάτι που οι επικριτές της βικτοριανής πόλης δεν μπόρεσαν ποτέ να συλλάβουν: με τόσο σκότος και βρομιά δεν μπόρεσαν ποτέ να διακρίνουν τους τρόπους με τους οποίους η κοινότητα επαναπροσδιοριζόταν μέσα στη σύγχρονη βιομηχανική μητρόπολη». Όσοι πάλι επι-μένετε στις πόλεις πρέπει να προμηθευτείτε αμέσως το καταπληκτικό βιβλίο του Ben Wilson – γιατί αν εξαντληθεί θα το ψάχνετε στα επαρχιακά βιβλιοπωλεία!

Οι πόλεις – και συνεκδοχικά ο πολιτισμός∙ see what I did there – είναι μια μακρά και ατέρμονη ιστορία ακμής και παρακμής. Σεισμοί, λοιμοί, καταποντισμοί, πόλεμοι, χάραξη νέων εμπορικών δρόμων, αποικιοκρατία, τραπ μουσική, κλπ, κάνουν τις πόλεις να γεννιούνται και να πεθαίνουν συνεχώς αλλά η έννοια πόλη παραμένει πάντα το πιο ισχυρό γονίδιο και δημιουργεί νέα παιδιά. Συχνά μοιάζουν με κτήνη που θέλουν να σας δαγκώσουν στην καρωτίδα αλλά μην φοβάστε, να σας μυρίσουν θέλουν μόνο – καλέ, τι κουκλί ζωγραφιστό είσαι εσύ, αχ, πατουσίτσες μωρέ. «Οι μεταφορές ως σχήματα λόγου είναι σημαντικές όχι μόνο για το πώς βλέπουμε την πόλη αλλά και για το πώς τη σχεδιάζουμε, τη διαχειριζόμαστε και ζούμε σε αυτή». Ο Μπεν Γουίλσον σαν ένας ενθουσιώδης περιηγητής και ο ίδιος, προσπαθεί να ανακαλύψει αν όντως η πόλη είναι η μεγαλύτερη ανακάλυψη του ανθρώπου. Η απάντηση είναι σίγουρα σύνθετη αλλά στο τέλος αρκετά ξεκάθαρη. «Η πόλη γίνεται εξίσου κατασκευαστής της φαντασίας και της εμπειρίας μας αλλά και μια φυσική παρουσία που μας καταπίνει».
 

Εκκινώντας από την Ουρούκ το 4000 π. Χ., την πρώτη πόλη του κόσμου που με έκανε να πάω – μου σφηνώθηκε η ιδέα, για να είμαι ακριβής – και να αγοράσω επιτέλους το «Έπος του Γκιλγκαμές» (το πρώτο βιβλίο που το γέννησε η δημιουργικότητα των ανθρώπων που ζουν στην πόλη – και πάψτε, κυρίως Έλληνες αλλά και ξένοι συγγραφείς να γράφετε όλη την ώρα για τα χωριά σας, δε θα γίνετε Φώκνερ ποτέ, δεν σας το έχει πει κανείς;) και διατρέχοντας έκτοτε κάμποσες πόλεις μέχρι να φτάσει στο σήμερα, καταδεικνύει με συναρπαστικό τρόπο ότι η ιστορία τους μπορεί κατά διαστήματα να μοιάζει με μια σειρά παλινδρομήσεων και ανακολουθιών αλλά στο τέλος δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια διαρκής εξέλιξη που δε θα πάψει ποτέ όσο και αν κάποιοι το ευαγγελίζονται – γυρίστε στα χωριά σας μωρέ, μας φάγατε τα σκώτια. «Αυτό που μοιάζει με χάος είναι συχνά κάτι αυτοοργανωμένο με σύνθετο και αόρατο τρόπο».

 

 

Οι πόλεις είναι αφύσικες ισχυρίζονται οι επικριτές τους που συνήθως θεωρούν πολύ φυσικό να έχουν καταναλώσει δύο καραφάκια τσίπουρο πριν τις 10:30, δεν είναι ας πούμε κατάλληλες για να μεγαλώσει ένα παιδί. Τι λέτε ρε; Στο κεφάλαιο όπου ο συγγραφέας παρουσιάζει παραδείγματα του ζωικού βασιλείου που έχουν προσαρμοστεί απόλυτα στις συνθήκες των πόλεων, με τον πετρίτη να την έχει καταβρεί με τους ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης εκεί από οπού μπορεί να εντοπίσει απαρατήρητος τα θύματά του και να τα κατατροπώσει με άνεση αυξάνοντας έτσι καθοριστικά τον πληθυσμό του είδους του και τις συνθήκες διαβίωσής του, δεν μπορεί ένα παιδί να μετρήσει ήσυχο τα άστρα, επειδή έχει πολλά φώτα η πόλη ξέρω γω, χάνοντας έτσι την μαγεία της παιδικής και ανέφελης ηλικίας! «Μια λύση στην παρούσα κρίση που βιώνουμε είναι προφανώς η επαναφορά της φύσης στην πόλη. Όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, είναι επίσης επιτακτική ανάγκη να γίνει ο κόσμος μας πιο αστικός».
 

Η ιστορία των πόλεων είναι μια συνεχής κατάσταση προσαρμοστικότητας, η οποία κυρίως μέσα από παρεκβάσεις και λιγότερο παρεμβάσεις (ακριβώς όπως και ο καθηλωτικός λόγος του συγγραφέα) τις κάνει να ανθίζουν και να μην φυτοζωούν. Οι γοητευτικές παρεκβάσεις των ανθρώπων που ζουν στις πόλεις και αυτορυθμίζουν, σχεδόν ασυνείδητα, την συνύπαρξή τους μεγεθύνοντας την δημιουργικότητα τους και αμβλύνοντας τις όποιες διαφορές, σε συνδυασμό με την μετρημένη παρέμβαση από την κορυφή του κράτους προς τη βάση (η οποία χωρίς σωστή μελέτη συνηθέστερα καταστρέφει τους ιστούς που φτιάχνουν οι άνθρωποι παρά τους ενισχύει), τις καθιστούν απαράμιλλες. Ο συγγραφέας μέσα από μια σειρά καταπληκτικών ιστοριών γύρω από τις πόλεις, φαίνεται να καταλήγει σε αυτό που είχε καταδείξει και ο Jan Gehl με πιο «εργαστηριακό» τρόπο: ο δημόσιος χώρος και οι τρόποι που οι άνθρωποι μαθαίνουν να τον χρησιμοποιούν, είτε με την βοήθεια ενός κράτους-δασκάλου είτε αυτοδίδακτα, είναι το κλειδί που ξεκλειδώνει έναν μαγικό κόσμο – το μόνο που έχεις να κάνεις∙ γίνε η Αλίκη! 

 

 

Ο Μπεν Γουίλσον έγραψε ένα βιβλίο που ευτυχώς για μένα είχα την (επίκτητη) προδιάθεση να το αγαπήσω παράφορα. Όπως και συνέβη δηλαδή, χωριό που φαίνεται! Σίγουρα πάντως αν μεταφραστεί κάποιο από τα άλλα βιβλία του θα το αγοράσω οπωσδήποτε μιας και η αφηγηματική του δεινότητα είναι το κάτι άλλο. Οι παρεκβάσεις του, οι μεταπηδήσεις από το ένα θέμα στο εντελώς διαφορετικό, χωρίς να αλλοιώνει την ευχαρίστηση που λαμβάνεις είναι κάτι που το ζηλεύω πολύ και θα ήθελα να το κάνω και εγώ με σχετική επιτυχία. Έρχεται από τις εκδόσεις «Διόπτρα» σε μία σύγχρονη έκδοση που σηκώνει αλλεπάλληλες αναγνώσεις. Η μετάφραση είναι της Βιολέττας Ζεύκη και δείχνει τόσο συναρπαστική όσο και η ζωή στην πόλη. Αξίζει και μια μνεία στην επιμέλεια και στο γενικό σχεδιασμό του βιβλίου τα οποία φαίνονται με μια γρήγορη ματιά και είναι σημαντικό αυτό. Θέλω επίσης να αναφερθώ και στο ευρετήριο του βιβλίου. Κάθε ευρετήριο στα βιβλία είναι χρήσιμο (εκτός από κάποια που είναι άχρηστα) αλλά σπανίως θεωρώ ότι νιώθει ένας αναγνώστης την επιθυμία να τα χρησιμοποιήσει – είναι εκεί στην περίπτωση που αν, σαν το καλό σερβίτσιο που έχει αποκτήσει πλέον την αυτογνωσία ότι δεν έχει να περιμένει τίποτα καλό. Στο συγκεκριμένο βιβλίο όμως το ευρετήριο θα χρησιμοποιηθεί ευρέως, να μου το θυμηθείτε αυτό. Θα είναι για σας ο καλύτερος οδηγός πόλης – κινηθείτε βορειοδυτικά και ξεκινήστε αυτό το απίστευτο από κάθε άποψη βιβλίο, αξίζει όλα τα αστέρια μιας έναστρης νύχτας στο χωριό! 

 

[…] «Οι μεγάλες μητροπόλεις θεμελιώνονται πάνω σε στρώματα ιστορίας και σε μυριάδες εσωτερικές αντιθέσεις. Κανείς δεν γνωρίζει πώς λειτουργούν στ’ αλήθεια, παρά τις θεωρίες που διατυπώνονται γι’ αυτές εδώ και κάποιες χιλιετίες. Μοιάζουν τόσο ευάλωτες και ανεξέλεγκτες, αψηφώντας τη λογική και στο χείλος της αναρχίας και της κατάρρευσης. Τροφοδοτούνται από τους πόθους, τις αμαρτίες και τον εγωισμό μας όσο και από τους έλλογους εγκεφάλους και τις καλές προθέσεις μας. Είναι τρομακτικές και ακατάληπτες όσο και αναζωογονητικές και εμψυχωτικές. Είναι τόποι μεγάλοι, κακοί και αδυσώπητοι∙ αλλά είναι παράλληλα επιτυχείς και πανίσχυροι. Έχουν καταστήματα ερωτικών βοηθημάτων αλλά και όπερες, καθεδρικούς ναούς αλλά και καζίνα, στριπτιζάδικα αλλά και πινακοθήκες. Φυσικά, θέλουμε καλούς υπονόμους και λιγότερες πόρνες∙ αλλά μια καθαρμένη πόλη χάνει τον ηλεκτρικό της σπινθήρα. Η τραχύτητα, οι αντιθέσεις και οι συγκρούσεις μιας πόλης είναι εκείνες που της προσδίδουν έντονο ενθουσιασμό και παλλόμενη ενέργεια. Χρειάζεται τη βρομιά όσο και την καθαριότητα. Ως τόποι χαμηλής ηθικής και ακόμα χαμηλότερων καταγωγίων, αλλά και ως τόποι αίγλης και πλούτου, ο παράφωνος και ανησυχητικός χαρακτήρας των μεγάλων πόλεων είναι οι τροφοδότες της ενέργειάς της. Η πόλη είναι ουτοπία και δυστοπία μαζί».
 

Υ.Γ. 2666 Όλες οι φωτογραφίες προέρχονται από την ταινία του Βιμ Βέντερς «Η Αλίκη στις πόλεις», μια ταινία που όταν την είχα πρωτοδεί δεν με είχε ενθουσιάσει αλλά έκτοτε μιλά ύπουλα μέσα μου και την σκέφτομαι συχνά. Τότε βέβαια ζούσα και στο χωριό, τι άλλο να περίμενα.