Σημεία και τέρατα

 

Στη λογοτεχνία συμβαίνουν απ’ όλα. Συνήθως σημεία, μικροσκοπικά και αδιάφορα, που το λιγότερο βαρετό στα έργα τους είναι τα σημεία στίξης. Ενίοτε συμβαίνουν και τέρατα, που σχίζουν τον ουρανό στα δύο και τον καθιστούν επισφαλή να πέσει στο ψιλοάδειο κεφάλι σου και να μεταστοιχειώσει το μυαλό σου οριστικά. «Ήμουνα τώρα υποχρεωμένος ν’ ανταλλάξω χίμαιρες τεράστιας μεγαλοπρέπειας με γεγονότα μικρής αξίας». Μη φοβού, δεν είσαι υποχρεωμένος, τουλάχιστον μέχρι ο Κούλης να περάσει το αντίστοιχο τερατώδες νομοσχέδιο στη Βουλή. Μέχρι λοιπόν η λογοτεχνία να ομογενοποιηθεί έχεις λίγο χρόνο ακόμα, εκμεταλλεύσου τον σωστά. Διαβάζοντας ας πούμε τον «Φρανκενστάιν» της Μαίρης Σέλλεϋ, το πρώτο σύγχρονο φάνταζι κατά την Λε Γκεν. Τι; Το έχεις διαβάσει ήδη – στα οκτώ σου; Έχεις δει και την ταινία στο παλιό καλό Mega; Και σειρές; Ε εντάξει τότε, σόρι, εσύ είσαι τέρας μορφώσεως!
 

Διστάζω να το χαρακτηρίσω αριστούργημα από φόβο μην το υποτιμήσω! Αν θέλετε να το δούμε από την πιο «πεζή» του πλευρά, το βιβλίο της Σέλλεϋ είναι ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα υπαρξιακού τρόμου που έχουν γραφτεί ποτέ. Και αυτό αρκεί. Αλλά και όχι, γιατί είναι πολλά περισσότερα. Φτιαγμένο θαρρείς από τα ετερόκλητα μέρη μιας σπάνιας ανθρώπινης διανοίας, αυτό το εξαίσιο λογοτεχνικό πλάσμα επιζητεί την αποδοχή και την αγάπη σου. «Η βαθιά θλίψη, διαρκώς αισθητή στο μυθιστόρημα της Mary Shelley, είναι θεμελιώδης για τη ρομαντική μυθολογία του εαυτού, διότι κάθε ρομαντικός τρόμος δεν είναι παρά νόσος υπερβολικής συνείδησης, νόσος κατά την οποία ο εαυτός δεν μπορεί να υποφέρει τον εαυτό του». (Και) εκεί καταλήγει το επίμετρο του Χάρολντ Μπλουμ ο οποίος μέσα από τις κριτικές οδούς του, για την ποίηση και την ρομαντική μυθολογία, με Λόρδο Βύρωνα, Πέρσι Σέλλεϋ, Μπλέικ και Μίλτον, αγωνία της επίδρασης και αγωνία του αναγνώστη πριν από την εκτέλεση της ανάγνωσης, δημιουργεί ένα κριτικό πλάσμα που είναι κάπως δύσκολο να το παρακολουθήσεις αν δεν έχεις κάποια θεωρητική βάση, χωρίς όμως να σημαίνει ότι το επίμετρο παραμένει ακατανόητο – είναι από αυτά τα μυστήρια φαινόμενα που συμβαίνουν στον κόσμο της διανόησης. Εκεί που διαφωνώ μαζί του – φάε την σκόνη μου Μπλουμ! – είναι όταν χαρακτηρίζει το βιβλίο, πέρα από τις αδιαμφισβήτητες αρετές του, «…ελαττωματικό μυθιστόρημα, συχνά αδέξιο κατά την αφήγηση ή τη συγκρότηση των χαρακτήρων». Αν μπορούσα να το δω αντικειμενικά, ίσως και να είναι, αλλά η συγγραφέας του ούτε μια στιγμή δεν με άφησε να το δω έτσι. «Τα γεγονότα στη ζωή ενός ανθρώπου δεν έχουν τόσες εναλλαγές όσες τα συναισθήματά του». 

 

Η Μαίρη Σέλλεϋ το έγραψε στα 19 της – σχεδόν στα μισά χρόνια ενός κάγκουρα ημιπιτσιρικά, δηλαδή – και έβαλε ταφόπλακα σε χιλιάδες βιβλία που βγήκαν μετά από αυτό. Εδώ θέλω να κάνω μια σύνδεση με τα δοκίμια της Ούρσουλα Λε Γκεν που διάβασα πρόσφατα – Σας είπα ότι πρέπει να τα διαβάσετε οπωσδήποτε; Αν όχι, σας το ξαναλέω! – και φανερώνουν ότι η Σέλλεϋ αποτέλεσε επιρροή της. Κάπου λέει η Λε Γκεν ότι η έμπνευσή της είναι αποτέλεσμα κομποστοποιημένων εμπειριών και ότι όσο και αν έχει το βιβλίο μέσα στο κεφάλι της ποτέ δεν θα καταφέρει να το γράψει αν δεν έρθει από μόνος του ο χαρακτήρας, να συστηθεί με το όνομά του και να πει την ιστορία του. Αυτές οι σκέψεις φέρνουν στο μυαλό το εισαγωγικό σημείωμα της Σέλλεϋ («Έμπνευση, ας το παραδεχθούμε αυτό, σημαίνει να δημιουργείς, όχι από το τίποτα, αλλά από το χάος») όπου περιγράφει την δυσκολία να σκεφτεί μια αξιόλογη τρομακτική ιστορία για εκείνο το περιώνυμο στοίχημα στον πύργο της Γενεύης, μέχρι που σε ένα όνειρό της βλέπει έντονα όσα θα περιγράψει με περισσότερα λόγια στο βιβλίο της· ο ήρωάς της έφτασε επιτέλους για να πει την ιστορία του αφού πρώτα μας συστηθεί: Βίκτορ Φρανκενστάιν.
 

Πέσατε από τα σύννεφα, ε; Είχε μικρό όνομα το τέρας; Ηρεμήστε, συνήθης πλάνη. Το τέρας ποτέ δεν κατονομάζεται, ο ήρωας του βιβλίου είναι ο δημιουργός του, ο Βίκτορ Φρανκενστάιν, αν και «το μέγιστο παράδοξο και το εκπληκτικότερο επίτευγμα στο μυθιστόρημα της Mary Shelley είναι ότι το τέρας είναι περισσότερο ανθρώπινο από τον δημιουργό του». Πώς φτάσαμε να θεωρούμε ότι ο Φρανκενστάιν είναι το τέρας, είναι απορίας άξιο. Καταλαβαίνω ότι θα μπορούσε να αποτελεί ένα ταυτόσημο δίπολο, οι δύο όψεις ενός νομίσματος, η δισυποστασία της ρομαντικής μυθολογίας που αναλύεται και στο επίμετρο, κλπ, κπλ, αλλά νισάφι, μην το παίζετε νονοί γιατί θα πρέπει να του πάρετε και δώρο στο τέλος, εκεί να σας δω! Αλλά οι τόσες τερατώδεις διασκευές του μέσα στα χρόνια, καθώς και ο Κάμπερμπατς στην πρώτη καραντίνα, μια να παίζει το τέρας μια τον δημιουργό, σας έχει κάπως μπερδέψει, λογικό. 

 

Αυτή η δισυποστασία και η αμφισημία όλου του έργου, αναδεικνύεται (μεταξύ άλλων) με φοβερό κλείσιμο του ματιού εκ μέρους της Σέλλεϋ όταν βάζει τον ετοιμοθάνατο Βίκτορ Φρανκενστάιν να ξορκίζει τον σωτήρα του ότι αν συναντήσει το τέρας να προσέξει να μην το πιστέψει γιατί «είναι παραμυθάς και πειστικός, κάποτε μάλιστα τα λόγια του είχαν συγκινήσει ως και τη δική μου καρδιά· αλλά μην τον εμπιστευθείς. Η ψυχή του είναι τόσο κολασμένη όσο και η όψη του, γεμάτη δολιότητα και δαιμονική μοχθηρία», για να ακολουθήσει λίγο πιο μετά η πλευρά του τέρατος, «Εσύ, που ονομάζεις φίλο σου τον Φρανκενστάιν, φαίνεται ότι γνωρίζεις και τα εγκλήματα και τα δεινά μου. Αλλά όσο λεπτομερώς και να σου τα διηγήθηκε, σίγουρα δεν θα σου μίλησε αρκετά για τις φριχτές ώρες – μήνες ολόκληρους – που πέρασα σπαταλώντας τον εαυτό μου σε πάθη που δεν είχανε καμιά προοπτική να πραγματοποιηθούν. Διότι κατέστρεφα μεν τις δικές του ελπίδες, όμως τις δικές μου επιθυμίες δεν τις ικανοποιούσα. Πάντα ποθούσα την αγάπη και την συμπαράσταση των άλλων, αλλά όλοι εξακολουθούσανε να με περιφρονούν. Δεν ήταν αδικία αυτό»;
 

Believe it or not, το βιβλίο είναι σούπερ γαμάτο! Όταν κάποιοι θεωρούν προφητικό ή επίκαιρο το 1984, και διάφορα άλλα τέτοια, απλώς γελάω όταν ξέρω ότι γράφτηκε ο Φρανκενστάιν. Ή όταν ακούω ότι συναισθηματικές σούπες τύπου Λίγη ζωή ή Πριν χαθούν οι καραβίδες, θεωρούνται σοβαρά βιβλία την στιγμή που αυτογελοιοποιούνται ταχύτατα συγκρινόμενα με 3 το πολύ παραγράφους της ιδιοφυούς Σέλλεϋ. Και αυτό είναι ένα ακόμα στοιχείο που με γοήτευσε στην γραφή της Σέλλεϋ, ότι εμμένει στην ουσία της λογοτεχνίας (ακόμα και αν θεωρήσουμε ότι υπολείπεται σε κάποιες τεχνικές λεπτομέρειες, κατά Μπλουμ), δεν αναλώνεται δηλαδή να μας πει πώς φτιάχνεται πειστικά το τέρας – η περιώνυμη έρευνα των… συγγραφέων – αλλά εστιάζει με την μία στα βασικά, που είναι να σε αρπάξει από τον λαιμό με την ιστορία, όπως κάνει το τέρας στα θύματά του! Αν περιγράφει υπέρμετρα κάποια τοπία της πατρίδας της το κάνει μόνο και μόνο για να συμπορεύεται με το καλλιτεχνικό ρεύμα της εποχής της· γιατί σε όλα τα υπόλοιπα προπορεύεται κατά πολύ. «Η ζωή έχει μεγάλο πείσμα και κολλάει σαν βδέλλα εκεί όπου την απεχθάνονται» – ορίστε, γιατί είναι περιττές 450 σελίδες από το βιβλίο της Γιαναγκιχάρα! 

 

https://www.deviantart.com/disezno/art/Mary-Shelley-783706011

Προτιμήστε την προσεγμένη έκδοση της «Εστίας» με το σούπερ εξώφυλλο και την πολύ καλή μετάφραση του Ερρίκου Μπελιέ. Αν και το βιβλίο της Μαίρης Σέλλεϋ αξίζει να το πάρετε σε πολλαπλές εκδόσεις για να κάνετε πολλαπλές αναγνώσεις. Φτιάξε το δικό σας… τέρας αναγνώσεων. Το αριστούργημα της δεν έχει να φοβάται τίποτα, μόνο να σας φοβίσει. Μπείτε με την μία στον κόσμο του.
 

«Άνοιξα απότομα την πόρτα, όπως τα παιδιά όταν νομίζουν ότι κάποιο φάντασμα τα περιμένει στο δωμάτιό τους».