Μετάβαση στο κύριο περιεχόμενο

Ζωή σε μας

 
Πρώτα βγαίνει η ψυχή και μετά το χούι λέει ο λαός. Κάπως έτσι σκέφτηκε και ο συγγραφέας και σου λέει, Φαντάσου τι θάψιμο θα φάω αφού πεθάνω, δεν γράφω ένα βιβλίο να γίνω αθάνατος; Τώρα με το καθολικό απαγορευτικό, που κάθε σπίτι μια (ταφική) γωνιά του μικρού ιού, με μόνο τους τροφοδιανομείς να το επισκέπτονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα, όλα θα μοιάζουν θανατερά πληκτικά. Είναι όμως ο θάνατος τόσο πληκτικός όσο το φανταζόμαστε; Αναλόγως την θρησκεία και το μπάτζετ των πιστών τους καθορίζονται αυτές οι μεταφυσικές φαντασιοκοπίες. Για έναν συγγραφέα όμως που ενδιαφέρεται για τον θάνατο μέσα στην ζωή, και για την ζωή μέσα στον θάνατο, τα πράγματα είναι κάπως πιο απλά – μέσα στην περιπλοκότητά τους, γιατί ο τύπος είναι Ιρλανδός και εφάμιλλος του Τζόυς, λένε οι κακές γλώσσες· εγώ λέω, να χαλαρώσετε λίγο, γιατί θα τρίζουν τα κόκαλά του στον τάφο του στη Ζυρίχη. Βέβαια, μία αναπάντεχη σύνδεση μπορεί να αναδυθεί από αυτό που λέγεται ότι είπε η κόρη του Λουτσία Τζόυς, όταν πληροφορήθηκε τον θάνατό του: «Τι κάνει κάτω από το έδαφος, εκείνος ο ηλίθιος; Πότε θα αποφασίσει να βγει έξω; Μας παρακολουθεί όλη την ώρα»!  
 
Εδώ και καιρό έχω συνηθίσει το θάψιμο και το κουτσομπολιό από μια μερίδα «αναγνωστών» και έτσι δεν με πειράζει καθόλου τώρα που θα κάτσω να γράψω την άποψή μου για ένα ακόμα μισοδιαβασμένο βιβλίο – δεν με νοιάζει τι λέτε για μένα ψυχούλες μου, η κόλαση είμαι εγώ! Το ότι δεν βρήκα πλέον λόγο να συνεχίσω την ανάγνωση μετά τις 150 σελίδες περίπου δεν σημαίνει καθόλου ότι το βιβλίο δεν διαθέτει πλήθος προτερημάτων, που γίνονται μάλιστα εύκολα αντιληπτά στους προσεκτικούς αναγνώστες. Αυτό όμως που καλώς ή κακώς κρατάει έναν αναγνώστη είναι η ζωντάνια της αφήγησης, ειδάλλως το ενδιαφέρον του φθίνει και αργοπεθαίνει. Το μυθιστόρημα βασίζεται στην εξής απλή και όμορφη σύλληψη: οι νεκροί διατηρούν την συνείδησή τους μετά θάνατον και μπορούν να συνομιλούν με τους άλλους νεκρούς αλλά όχι με τους ζωντανούς· η μόνη σύνδεση με τον κόσμο που άφησαν πίσω είναι μέσω των φρεσκοπεθαμένων ανθρώπων και των ζωντανών νέων που φέρνουν μαζί τους. Αυτό συνοψίζει όλο το μοντέρνο του εγχειρήματος, μετατρέποντας ένα φαινομενικά απλό κείμενο σε κάτι εξαιρετικά απαιτητικό για τους περισσότερους αναγνώστες. Ο συγγραφέας πρέπει να είναι μάστορας για να πετύχει την σύνδεση με το μυαλό του αναγνώστη και αυτό του το δίνω με μεγάλη χαρά. Φανταστείτε έναν νεκρό που μόλις πεθαίνει. Ο άνθρωπος αυτός έχει ζήσει μία πολύπλοκη ζωή που εμείς αγνοούμε παντελώς και ο συγγραφέας πρέπει να μας την περιγράψει από την ανάποδη και όχι απαραίτητα με συνοχή. Επίσης, αυτός ο άνθρωπος αυτός, εφόσον διατηρεί (αναπάντεχα) την συνείδησή του ενδιαφέρεται μόνο ή κυρίως για τα τελευταία που τον απασχολούσαν πριν πεθάνει, όταν ο επικείμενος θάνατός του μεγαλοποιεί και σατιρίζει όλες τις τετριμμένες και ασήμαντες λεπτομέρειες μιας ζωής που τελειώνει. Πέρα από αυτή την κυρίαρχη συνείδηση (που θα λέγαμε είναι ο κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου) υπάρχουν δεκάδες άλλες συνειδήσεις που πετάγονται για να πούνε τα δικά τους, άγνωστα σε μας, και άσχετα έως και αδιάφορα ακόμα και για τους ανθρώπους που κάποτε μοιράζονταν μια κοινή ζωή σε έναν κοινό τόπο. Αυτά τα δύο κυρίαρχα δομικά στοιχεία προϋποθέτουν έναν αναγνώστη που δε θα έχει νεκρωμένη την συνείδησή του, αν θέλει να καταλάβει τι παίζει στο βιβλίο.
 
Ένα ακόμα στοιχείο που ολοκληρώνει την σύνθεση που είχε στο μυαλό του ο συγγραφέας, είναι αυτό που επισημαίνει ευστοχότατα στο επίμετρο ο μεταφραστής Μιλτιάδης Αργυρόπουλος: «Δυστυχώς όμως, στο παιχνίδι αυτό οι Άλλοι, εκτός από καθρέφτες, είναι και βασικοί ανταγωνιστές. Ο καθένας απαιτεί από τον εαυτό του να είναι θεός στα μάτια των υπολοίπων, γεγονός που τον υποχρεώνει με τη σειρά του να είναι και ο ίδιος πιστός, αφοσιωμένος στην λατρεία του κάθε Άλλου. Και, καθώς θεοί και πιστοί δεν φτιάχνονται από την ίδια στόφα, το οξύμωρο καταδικάζει τις διαπροσωπικές σχέσεις σε αέναο, άγονο ανταγωνισμό. Η επέκταση του αυτοειδώλου είναι αδύνατη αν δεν μπεις βαθιά στα χωράφια του γείτονα. Κι όσο οι ήρωες του Ο’ Κάιν μαλλιοτραβιούνται ερίζοντας για τους συνοριακούς φράκτες των φαντασιακών τους προσωπικοτήτων, η γνωστή παραβολή των σκαντζόχοιρων του Σοπενάουερ όλο και επαληθεύεται: στην απόσταση κρυώνουμε, στην εγγύτητα κεντρίζουμε ο ένας τον άλλον με τα αγκάθια, κι η αναζήτηση της ιδανικής απόστασης είναι το Άγιο Δισκοπότηρο των ανθρώπινων σχέσεων, όπως θα μπορούσε να μας διαβεβαιώσει οποιοδήποτε ευτυχισμένο παντρεμένο ζευγάρι. Κι ενώ μεν πάνω στη γη ο ιστός των αλληλεξαρτήσεων εκβίαζε τη συναίνεση, στο χώμα του κοιμητηρίου το δόγμα που καθορίζει τις σχέσεις είναι κυνικά απλό: “Αν θες το μοναδικό αγαθό που απέμεινε να διεκδικήσεις, τη θαλπωρή της παρέας μου, φρόντιζε να λες μόνον ό,τι μου αρέσει να ακούω”». Ξέρω, βέβαια, ότι δεν σας αρέσει καθόλου αυτό που ακούτε, γι’ αυτό και σφαζόμαστε κάθε φορά! Δεν πειράζει, μια μέρα (και μια αιωνιότητα) θα τα πάμε καλύτερα, το πιστεύω.  
 
Εντέλει, τι με χάλασε, θα αναρωτιέστε και εσείς. Το βιβλίο βασίζεται εν πολλοίς σε μια φαρσοειδή παρέλαση κουτσομπολιών και κακιών, που αν μη τι άλλο θα έπρεπε να με διασκεδάσει. Ο Ο’ Κάιν διαλέγει με προσοχή τα δικά του πορτραίτα Δουβλινέζων, γιατί κακά τα ψέματα, οι συνδέσεις με τον Τζόυς είναι εμφανείς σε πολλά σημεία, αλλά ο Τζόυς μέσα σε όλα τα εξαιρετικά στοιχεία του έργου του διέθετε και κάτι ακόμα πιο εξαιρετικό: όσο βαρετά και τετριμμένα κι αν εξιστορούσε μια τυχαία ανθρώπινη συνθήκη, είχε το ένστικτο και την ικανότητα, με μία μόνο φράση να το μετατρέψει σε κάτι λαμπρό και αξέχαστο. Και κανείς έκτοτε δεν το κατάφερε με την ίδια άνεση. Η Κατρίνα, η τιμώμενη νεκρή πρωταγωνίστρια του βιβλίου, τα έχει πάρει στο κρανίο με το σόι της (και δικαίως, γιατί δεν αξίζει να πεθαίνεις για τους συγγενείς σου) και δε θα ησυχάσει η ψυχούλα της αν δεν μάθει ότι τα πράγματα πάνω από το χώμα πάνε τόσο σκατά όσο και από κάτω. Αν όμως δεν είσαι η Φαίη Σκορδά, δεν μπορείς να τρέφεσαι μόνο με κουτσομπολιά και μέχρι να καταφτάσει ένας σοβαρός νεκρός που θα την ικανοποιήσουν τα νέα που θα της φέρει ή θα την ικανοποιήσει και η ίδια η παρουσία του αν τύχει και είναι κάποιος μισητός συγγενής της, η αφηγηματική ικανότητα του Ο’ Κάιν δεν κατάφερε να με κρατήσει για παραπάνω από 150 σελίδες. «Λοιπόν, Κόλι, εγώ είμαι συγγραφέας. Για κάθε βιβλίο που έχεις διαβάσει, εγώ έχω διαβάσει πενήντα. Αν διανοηθείς να ισχυριστείς ότι δεν είμαι συγγραφέας, θα σου κάνω μήνυση». Τι να κάνουμε, δε θα πεθάνουμε κιόλας για μια ανάγνωση.  
 

 
Αναγνωστική... ζωή σε μας λοιπόν. Δεν έγινε δα και τίποτα τρομερό που ένα βιβλίο πέθανε πριν την ώρα του στα χέρια του αναγνώστη του· το αντίθετο νομίζω, να πεθάνει ο αναγνώστης με το ζωντανό βιβλίο στα χέρια του, θα ήταν ολίγον κρίπι· αν και πολλοί από εσάς, υποψιάζομαι ότι το εύχεστε.

Σχόλια

«A good reader, a major reader, an active and creative reader is a rereader»

En passant

  Το «Αν πασάν» είναι ένας σκακιστικός κανόνας, περιθωριακός και άγνωστος αλλά ιδιαιτέρως αποτελεσματικός και σημαντικός. Στις αρχικές τους κινήσεις, τα πιόνια έχουν το δικαίωμα να κινηθούν ένα ή δύο τετράγωνα μπροστά. Αν επιλέξουν να κινηθούν δύο τετράγωνα μπροστά και ένα αντίπαλο πιόνι βρίσκεται σε τέτοια θέση ώστε να μπορούσε να το αιχμαλωτίσει αν το πιόνι που κινήθηκε δυο τετράγωνα αποφάσιζε να κινηθεί μόνο ένα, τότε, έχει το δικαίωμα να το αιχμαλωτίσει και σε αυτή την περίπτωση που κάνει δύο βήματα. Έχουμε δηλαδή, αν πασάν... αιχμαλωσία εν τη διελεύσει. Είναι δυσνόητο στην περιγραφή αλλά αρκετά ξεκάθαρο στην πράξη. Βέβαια, όταν είσαι αρχάριος σκακιστής και το συναντήσεις πρώτη φορά σε ηλεκτρονική παρτίδα, τότε πείθεσαι ότι κάποιο «bug» έχει η ιστοσελίδα, ότι σε χακάρανε ή ότι άρπαξες όλες τις ιώσεις του κυβερνοχώρου. Τα βιβλία του Ναμπόκοφ, μου προσφέρουν την ισχυρή εντύπωση ότι αποτελούν ένα συνεχές λογοτεχνικό en passant, σε αιχμαλωτίζουν εν τη διελεύσει.

Στα χαμένα

Ρε μπελά που βρήκα! Να είναι ένα βιβλίο σχετικά ευχάριστο, να έχει πράγματα που γενικά ταιριάζουν με το γενικότερο γούστο μου και εγώ να το αντιμετωπίζω σαν ταινία του Μπέλα Ταρ – τον ατελείωτο ένα πράμα. Είχε καιρό να μου συμβεί κάτι ανάλογο, σηκώνει και η επιστήμη τα χέρια της ψηλά! Έβαλα σφήνα την ανάγνωση για να προλάβω την ταινία του Λάνθιμου – την οποία κατάφερα να δω χθες, 17 Δεκεμβρίου, στην επίσημη πρεμιέρα της – και ακόμα να το τελειώσω. Λίγες σελίδες ακόμα που διαβάζονται παράλληλα με αυτές τις γραμμές που γράφονται. Τουλάχιστον η ταινία ήταν πολύ καλή και το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του βιβλίου ήταν ακριβώς αυτό∙ ήξερες από την αρχή ότι θα γίνει μια καλή ταινία. Το βιβλίο πάλι, δεν ήξερε τι ήθελε να είναι, και μέσω ανομοιόμορφων αφηγήσεων, για μένα τουλάχιστον κατέληξε να είναι χάσιμο χρόνου. «Η πιο προφανής ανωμαλία της (…) είναι η απόλυτη έλλειψη οποιασδήποτε ανωμαλίας».

Το Δώρο

Θα μπορούσε ο Στέφανος Ξενάκης να είναι ο Στέφανος Δαίδαλος του σήμερα; Ή να το αλλάξω κάπως για να ’χουμε καλό ρώτημα: θα μπορούσε ο Τζέημς Τζόυς (μαζί και οι όποιες καλλιτεχνικές μεταμορφώσεις του) να γίνει ένας motivational speaker της σημερινής εποχής; Κανείς πλέον (αν υποθέσουμε ότι μπορούσε κάποτε) δεν διαβάζει τον «Οδυσσέα». Δεν μπορεί να αντέξει ότι αυτό το βιβλίο τον περιγράφει, ακόμα και σήμερα ή και περισσότερο σήμερα, τόσο καλά παρά την μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου. Του αφιερώνει μία μέρα τον χρόνο, την σημερινή (παρόλο που άλλαξε η μέρα, το blogger έμεινε σταθερά πίσω!), και μετά τον στέλνει αδιάβαστο. Αν κάποιος όμως του σερβίρει για πρωινό όμορφες φράσεις με γαρνιτ ούρα υπέροχα σκίτσα, τότε μπορεί να νιώσει στιγμιαία χαρά και να βελάζει σαν ανέφελο πρόβατο στα λιβάδια του χρόνου. 

Μην περιμένετε και πολλά από το τέλος του κόσμου

Κάθε Πρωτοχρονιά, αφού έχει αποσοβηθεί κατά ένα μέρος του ο προκαταρκτικός οικογενειακός όλεθρος, επιστήμονες βρίσκουν την ώρα να μας ενημερώσουν πόσα δευτερόλεπτα κινήθηκε μπροστά (μην τρέφετε αυταπάτες ακόμα και όταν σας λένε ότι κινήθηκε και προς τα πίσω) το Ρολόι της Αποκάλυψης – δεν τελειώνει άλλο αυτή η Ιστορία! Ο κόσμος μας είναι γεμάτος από μικρά καταστροφικά τέλη, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων της κυκλοφορίας, που σχεδόν πάντα είναι αδύνατο να αποτρέψεις και περισσότερο να αποφύγεις. Τι μένει στο τέλος, λοιπόν; Να τα απολαύσεις, μάλλον. Και ο πιο διασκεδαστικός τρόπος ήταν πάντοτε μέσω της τέχνης. «Με αυτά στο μυαλό της η κυρία Βαλασία έκλεινε τα μάτια της και παραδιδόταν στην αγκαλιά του ύπνου, γνωρίζοντας ότι το επόμενο πρωί, στις 05:30, θα ξυπνούσε από τον ήχο που θα παρήγαγε το ξυπνητήρι της, το οποίο της υπενθύμιζε σε καθημερινή βάση ότι η δημιουργία μιας καταστροφής είναι εξίσου σημαντική υπόθεση με την καταστροφή μιας δημιουργίας» . 

Με ανώμαλους δεν μιλάω

  Ανωμαλία είναι να μην μπορεί μια γυναίκα να κυκλοφορεί άφοβα στους δρόμους, ανωμαλία είναι να πιστεύεις ότι τα εμβόλια σκοπό έχουν να προκαλέσουν περισσότερο κακό από ό,τι καλό, ανωμαλία είναι να νομίζεις ότι η λογοτεχνία σε κάνει καλύτερο άνθρωπο, ανωμαλία είναι ακόμα το προφιτερόλ να έχει μόνο ένα σουδάκι μέσα, ανωμαλία είναι και ότι ο «Πατάκης» εξακολουθεί να μην εκδίδει Χέρμαν Μέλβιλ. Και πόσες ακόμα ανωμαλίες! Με τελευταία εκείνη του Ερβέ Λε Τελιέ, ενός συγγραφέα που αγάπησα οριστικά από ένα και μόνο βιβλίο του που είχα διαβάσει κάποτε, το «Όλα τα μανιτάρια τρώγονται», η ουλιπιανή έμπνευση που είχε οραματιστεί το facebook χρόνια πριν από τον δημιουργό του. Κάθε φορά που μπαίνετε στο facebook και αντικρίζετε την ερώτηση «Τι σκέφτεσαι;», ικανή να σας παρασύρει ασυγκράτητα να μας εμπιστευτείτε τις επικές σας μπούρδες, σχεδόν πάντα χωρίς καθόλου φιλτράρισμα και ουσία, να θυμάστε ότι ο Τελιέ κάποτε το έκανε… χίλιες φορές καλύτερα από εσάς, πιο δημιουργικά και κυρίως με περισσότερ...

Αποδοχή cookies

«Ευτυχώς, αν θέλει κάποιος να βρει μεστές απόψεις για καλά βιβλία, υπάρχουν ήδη πολύ αξιόλογα βιβλιοφιλικά μπλογκ, όπως το κορυφαίο, του Librofilo ή το αγαπημένο του, του Μαραμπού» . Να ξέρετε ότι όταν μου δίνουν γλυκό, έστω και σε μορφή βιβλίου, το αποδέχομαι αμέσως. Επίσης, να ξέρετε ότι ενίοτε μπορεί να γράφω για βιβλία που δεν έχω διαβάσει, όλοι το κάνουμε αυτό, απλώς οι περισσότεροι εντελώς αποτυχημένα, αλλά ποτέ δεν γράφω για βιβλίο που δεν μου άρεσε προφασιζόμενος το αντίστροφο∙ όλοι το κάνετε και αυτό, απλώς οι περισσότεροι εντελώς αποτυχημένα. Το βιβλίο είναι δώρο της συγγραφέα, καλής διαδικτυακής φίλης, και η άποψή μου για αυτό ολότελα υποκειμενική – ξέρω, απανωτά σοκ! – και ουδεμία σχέση έχει με την αντικειμενική κριτική που από καιρό θα έπρεπε να γίνει αντικείμενο κριτικής, τουλάχιστον στην Ελλάδα. Από το να μασήσω τα λόγια μου, θα προτιμήσω τα μπισκότα. «Όχι πως δεν ήταν επηρεασμένος και από το ιστολόγιο «Πιπέρι και σπασμένες γραμμές» με τις λαχταριστές αναρτήσεις σχετικά ...

Ο θάνατος σου πάει πολύ

Υπήρχε κάποτε εκείνη η σειρά ταινιών θρίλερ (νομίζω ακόμα υπάρχει, μα να μην ξέρουν πότε πρέπει να πεθαίνει μια ωραία ιδέα) με τον πιο εύστοχο, θεωρώ, ελληνικό τίτλο « Βλέπω τον θάνατό σου » όπου σε μία καθορισμένη λίστα ανθρώπων κάποιος έβλεπε το τελεσίδικο όραμα και έσπαγε την αλυσίδα θανάτου και το έργο τότε έπαιρνε τρομακτική κατεύθυνση. Χωρίς το σπλάτερ και με περισσότερη φαντασία και στοχασμό, η Μαρία Γιαγιάννου βλέπει τον θάνατό μας μέσα στα κοινωνικά δίκτυα και συγκεκριμένα μέσα στο facebook – που είναι και το γηραιότερο μέσο, ok boomer! «Το νήπιο άκουσε την φράση “πρόσω ολοταχώς” ως “μπρος ολοταφώς”, ένα ολίσθημα που μαρτυρά την αμφισημία των πραγμάτων και της γλώσσας που τα αναπαριστά. Μπορεί εξίσου να σημαίνει “Μπρος όλο το φως” και “Μπρος όλα τάφος”» .

Βαρύ περιστατικό

Συγγραφείς με χιούμορ δεν χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης, θεωρώ, από το αναγνωστικό κοινό. Ποιος ξέρει πόσα ελαττώματα πασχίζει να κρύψει πίσω από αυτό, θα σκέφτονται, και δεν μπορεί, κάποιο ελάττωμα θα έχει να κάνει σίγουρα και με την συγγραφή. Επίσης το χιούμορ αξιώνει ευφυΐα και το κοινό δεν θέλει να περνιέται για ηλίθιο. Ο Άμπροουζ Μπιρς με τις διάσημες σατιρικές ιστορίες του και τα σκωπτικά λήμματα θα μπορούσε να θεωρηθεί ένας τέτοιος∙ καλός για να χαμογελάμε πού και πού, μας κάνει ενίοτε και τον έξυπνο, αλλά δεν πειράζει, καλή καρδιά. Ίσως να ήταν έτσι – αν και δεν συμμερίζομαι καθόλου αυτή την άποψη – αν δεν έγραφε τα διηγήματα από τις εμπειρίες του στον Αμερικανικό Εμφύλιο. Σκλάβος του για πάντα!    

Kinds of kindness

Τα περισσότερα μαγαζιά έχουν ήδη στολίσει με ελλειμματικό γούστο, οι κουραμπιέδες άρχισαν να ανταγωνίζονται τα μελομακάρονα – και τα δυο μαζί την Dubai chocolate –, η Black Friday με τις ασυναγώνιστες τιμές της θα κοντράρει στα ίσα την αληθινή ύπαρξη του ΑΙ Βασίλη, ο καιρός προσπαθεί να τα βρει με τον απορυθμισμένο θερμοστάτη του και γενικά είμαστε μια ωραία ατμόσφαιρα είμαστε. Και μέσα σε όλα αυτά, οι δημοσιογράφοι, οι αθλητές, η εκκλησία, τα ιδρύματα, οι πολιτικοί (που είναι για τα ιδρύματα) θα δείξουν το καλοσυνάτο πρόσωπό τους στους ταλαίπωρους ετούτου του κόσμου. Και μην ξεχνάμε, ότι κυρίως τα Χριστούγεννα είναι για τα παιδιά – και για όλα εκείνα που γιόρταζε η πρόσφατη «Παγκόσμια Ημέρα κατά της Κακοποίησης των παιδιών». «Πάντοτε, τα Χριστούγεννα έβγαζαν στους ανθρώπους τον καλύτερο αλλά και τον χειρότερο εαυτό τους».    

Ασκήσεις μνήμης

  Τις ασκήσεις ύφους τις κατέκτησε σε βαθμό που λίγοι συγγραφείς φτάνουν , με τις ασκήσεις μνήμης όμως κανείς άνθρωπος δεν τα βγάζει εύκολα πέρα. Όλοι μας γράφουμε autofiction από 8 χρονών – Περιγράψτε μας τα πιο ωραία σας Χριστούγεννα – τα νεύρα μου! Το autofiction πλέον μοιάζει να είναι ένας ευφημισμός για να αποδεχόμαστε κάποιες συγγραφικές μετριότητες ως κάτι παραπάνω από αυτό που είναι. Είναι προσβολή να θεωρείς ότι ο Τζόυς ή ο Σελίν (που επιτέλους σε λίγες μέρες θα εκδοθεί το «Θάνατος επί πιστώσει»∙ Γκάλοπ: ποιο άργησε περισσότερο; Το Μετρό Θεσσαλονίκης ή το βιβλίο του Σελίν;) έγραψαν autofiction. Το ίδιο ισχύει και για τον Καλβίνο στη συγκεκριμένη συλλογή. Δεν θα ξεχάσουμε και αυτά που ξέρουμε! «Μόνο πετώντας πράγματα μπορώ να βεβαιωθώ πως ακόμα δεν έχει πεταχτεί κάτι από μένα, κάτι που ίσως να μην είναι ούτε και θα είναι για πέταμα» .