Στόμα έχεις, φωνή έχεις, ούρλιαξε!

 

Επιστημονική φαντασία δεν διαβάζω αρκετή· συνήθως την ζω μέσω των συναναστροφών μου με τον δημόσιο τομέα της χώρας και των υποψήφιων εργοδοτών μου που κατά πλειοψηφία προέρχονται από άλλον πλανήτη! Δεν σας κρύβω όμως ότι την γουστάρω πολύ αυτή την λογοτεχνία (όπως και τις ταινίες), είναι τρελή και προκλητική. Και πάντα επίκαιρη, γαμώτο. Να, όπως τώρα, μέρες Σεπτεμβρίου όπου εκαντοντάδες γονείς αφού πήραν την δύσκολη απόφαση να μην εμβολιάσουν τα παιδιά τους, καλούνται να πάρουν μια ακόμα πιο δύσκολη απόφαση και να αποφασίσουν αν θα απαλλάξουν ή όχι τα παιδιά από το μάθημα των θρησκευτικών που πρόκειται να τα εμβιολιάσει με δογματισμό και προκατάληψη. Δεν θα βρείτε τίποτα πιο ταιριαστό για την περίσταση από το εξαιρετικό «Πουλί του θανάτου» του Χάρλαν Έλλισον. «Και ως αποχαιρετιστήριο χτύπημα, μια νέα εκδοχή της Γενέσεως που προωθεί την αντίληψη ότι το φίδι ήταν ο καλός της ιστορίας κι ότι πήρε κακές κριτικές μόνο και μόνο επειδή το δελτίο Τύπου το έγραψε ο ίδιος ο Θεός».

 

Ο Χάρλαν Έλλισον υπήρξε από τους κυριότερους εκπροσώπους της ΕΦ που έδωσε μεγάλη ώθηση στο είδος. Έντονα προκλητικός και κακιασμένος δεν χαρίστηκε σε κανέναν και επανακαθόρισε την λογοτεχνική δύναμη της ΕΦ που είχε κάπως καταπέσει στα μέσα του περασμένου αιώνα. Εξέδωσε με δική του επιμέλεια μία ανθολογία διηγημάτων, τα «Επικίνδυνα οράματα», όπου πολλοί σημαντικοί συγγραφείς αφέθηκαν εντελώς ελεύθεροι να αναπτύξουν τα θέματα που τους απασχολούσαν χωρίς περιορισμούς και αυτολογοκρισίες, που τους επιβάλλονταν συχνά στην προσπάθεια να βρουν εκδότη για το έργο τους. Και ο ίδιος ο Έλλισον όμως ήταν πολυγραφότατος, έγραψε πάνω από 800 διηγήματα, αρκετά κινηματογραφικά σενάρια (μεταξύ αυτών και επεισόδια του Star Trek) και βραβεύτηκε πολλάκις με πολλά και σημαντικά βραβεία. Πέρα και πάνω από όλα αυτά, ήταν ένας συγγραφέας με απίστευτη λογοτεχνική δύναμη που σε αφοπλίζει, σε κάνει να θες να ουρλιάξεις αλλά δεν έχεις στόμα! Μπορεί το δείγμα (δήγμα) που έχω να είναι ισχνό, μόλις δύο διηγήματα, αλλά ήταν αρκετό ώστε να με πείσει να αγοράσω και την εκτενέστερη συλλογή διηγημάτων που είναι και η μόνη που κυκλοφορεί πλέον στην Ελλάδα. 

 

[…] Πράγματι, είναι η ταχύτητα, το νεύρο κι η ένταση που έχουν σημασία για τον Χ. Έλλισον. Δε μιλάει τόσο με επιχειρήματα όσο μ’ ένα μπαράζ συναισθημάτων που σε κρατούν διαρκώς σε αναμμένα κάρβουνα. «Τα διηγήματά μου δεν είναι στατικά, ακίνητα, μόνιμα. Το καθένα είναι μια διαρκής επίθεση». Μια επίθεση, πράγματι, που άλλοτε μπορεί να είναι θανατηφόρος κι άλλοτε φαρσική, κακόγουστη απόπειρα να τρομάξουμε. Γι’ αυτό και κάποιοι κατηγόρησαν τον Χ. Έλλισον ότι γράφει μονίμως για να σοκάρει. «Και τι θέλετε, δηλαδή;» απαντά αυτός σαν να το αποδέχεται. «Να σας νανουρίσω προσφέροντάς σας μια ψεύτικη αίσθηση ασφάλειας;» 

 

 

Αυτό το μπαράζ συναισθημάτων, η διαρκής επίθεση, βιώνονται εντόνως στα δύο διηγήματα της συλλογής, το «Πουλί του θανάτου» (βραβείο Hugo, 1974) και το «Δεν έχω στόμα, και πρέπει να ουρλιάξω» (βραβείο Hugo, 1968). Ειδικά στο αριστουργηματικό «Πουλί του θανάτου», μια τρελή αλληγορία για το ζήτημα της ύπαρξης του Θεού, εντός της νόρμας της ΕΦ αλλά συνδυάζοντας και ετερόκλητα λογοτεχνικά μοτίβα. Δείτε τι κάνει ο θεός: το διήγημα χωρίζεται σε 26 κεφάλαια ανάμεσα στα οποία παρεμβάλλονται κάποια που δηλώνουν ότι γράφεται ένα διαγώνισμα που ζητά απαντήσεις στα θεολογικά πανάρχαια ερωτήματα (με φουλ σαρκασμό, εννοείται). Ένα διήγημα που θα άρεσε πολύ σε μαθητές που θα ήθελαν μεν να διαβάσουν λογοτεχνία, όχι οπως την φαντάζονται οι καθηγητές τους δε – αν αυτό το διήγημα είναι εντός ύλης στο μάθημα των θρησκευτικών, πείτε, ναι, θέλω, ΝΑΙ! 

 

1

 

Γράφετε διαγώνισμα. Κρατήστε σημειώσεις. Το διαγώνισμα θα καλύψει τα ¾ της τελικής σας βαθμολογίας. Συμβουλές: θυμηθείτε, στο σκάκι οι βασιλιάδες αλληλοεξουδετερώνονται και δεν μπορούν να καταλάβουν εφαπτόμενα τετράγωνα, είναι κατά συνέπεια παντοδύναμοι και εντελώς ανίσχυροι, δεν υπερέχουν ο ένας του άλλου, αποφέρουν ισοπαλία. Ο Ινδουισμός είναι θρησκεία πολυθεϊστική· η αίρεση του Άτμαν λατρεύει την σπίθα της ζωής που ενυπάρχει στον άνθρωπο· λέγοντας, ουσιαστικά: «Συ ει ο Θεός». Ο όρος «ίσες ευκαιρίες» δεν τηρείται όταν η μία πλευρά μπορεί να απευθύνεται σε διακόσια εκατομμύρια ανθρώπους μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης σε ώρα αιχμής, την στιγμή που οι αντίθετές της μοιράζουν προκηρύξεις στη γωνία. Δε λένε όλοι την αλήθεια. Πρακτικός κανόνας: μπορείτε να αγνοήσετε την αρίθμηση των παρακάτω τμημάτων· η μέγιστη ευκρίνεια επιτυγχάνεται δια της ανακατατάξεως. Γυρίστε την κόλλα σας και αρχίστε. 

 

Το έτερο διήγημα, «Δεν έχω στόμα, και πρέπει να ουρλιάξω», είναι εξίσου αλλόκοτο και εξαιρετικό. Πέντε άνθρωποι είναι κλεισμένοι 109 χρόνια τώρα μέσα σε ένα κομπιούτερ που τους κακομεταχειρίζεται και τους βασανίζει. «Η μηχανή μάς μισούσε όσο κανένα έλλογο πλάσμα δεν είχε μισήσει στο παρελθόν. Κι ήμαστε εντελώς ανίσχυροι». Ο καθένας από τους ήρωες δεν έχει ιδέα από πού του ήρθε, έρμαιο σε ένα παραμύθι εφιαλτικό – συγχώρα τον που δεν καταλαβαίνει τι λένε τα κομπιούτερς και οι αριθμοί! Η ενδιαφέρουσα εισαγωγή όπως και η πολύ καλή μετάφραση είναι του Γιάννη Ανδρέου. Η έκδοση της «Απόπειρας» είναι πολύ κομψή και ο πίνακας στο εξώφυλλο είναι του Leo Dillon. Χαζεύοντας μερικές κριτικές για τα διηγήματα του Έλλισον παρατήρησα ότι πολλοί αναγνώστες τον κατηγορούν για έκδηλο μισογυνισμό. Τα συγκεκριμένα διηγήματα δεν είναι ενδεικτικά, καθώς μόνο στο δεύτερο πρωταγωνιστεί γυναίκα (ίσως η έλλειψη γυναικείων χαρακτήρων να εντείνει τις κατηγορίες περί μισογυνισμού;) και δεν την μεταχειρίζεται πιο άσχημα από τους υπόλοιπους, αν και υπάρχουν διατυπώσεις πολιτικά μη ορθές, σύμφωνα με την γνώμη κάποιων. Η γνώμη μου για αυτές τις ευαισθησίες εντός λογοτεχνικών έργων είναι γνωστή – χέστηκα. Πόσο μάλλον σε έργα ΕΦ όπου εξ ορισμού διοχετεύουν συνεχή μισανθρωπία στους αναγνώστες τους, αλλιώς θα έχαναν και την ίδια την αξία τους, που είναι η αφύπνιση των κοιμισμένων. 

 

 

[…] Και ξεκίνησε ν’ αναζητήσει τον τρελό που έγραφε τ’ όνομά του με κεφαλαίο.

 

Υ.Γ. 2666 Ο Χάρλαν Έλλισον πέθανε στις 28 Ιουνίου 2018. Κανείς δεν γνωρίζει αν συνάντησε τον τρελό. «Αποσύρθηκε μουρμουρίζοντας: να σε πάρει ο διάολος. Και πρόσθεσε, έξυπνα: αλλά θα μου πεις, σ’ έχει πάρει κιόλας, έτσι δεν είναι;»