Όσο ζω μαζώ

 

Κατά καιρούς, διάφοροι έχουν μιλήσει με επιτυχία για τις μάζες και την αψυχολόγητη ψυχολογία τους, με τελευταίο τον Αλέξη Τσίπρα στο δημοψήφιμα του 2015. Οι μάζες υπάρχουν και είναι καταστροφικές, δεν χρειάζεται να είσαι Αίνσταιν για να το καταλάβεις αυτό. Αν έπρεπε να επιλέξω ένα μοναδικό απόσπασμα βιβλίου που με εκφράζει απόλυτα, όπως μας παρότρυναν κάποτε να κάνουμε τα βλαχοπεριοδικά που μας ξεβλάχεψαν μαζικά, είναι αυτό: «Τα λογικά πνεύματα, μαθημένα να πείθονται από πυκνές αλληλουχίες συλλογισμών, δεν μπορούν να μην καταφεύγουν σ’ αυτόν τον τρόπο πειθούς όταν απευθύνονται στις μάζες, και η αναποτελεσματικότητα των επιχειρημάτων τους τα κάνει πάντα να απορούν». Αποοοοορώωωω με μένα, απορώ – χρόνια τώρα! Όποιος (αφελής) συνεχίζει ακόμα και σήμερα να έχει πίστη στη λογική, τότε πρέπει να έχει αυτό το βιβλίο του Γκιστάβ Λε Μπον σαν ευαγγέλιο. Και πάλι, παίζεται η σωτηρία του.

Γραμμένο το μακρινό 1895 και ο χαρακτηρισμός «επίκαιρο», παρά τον εκνευρισμό που μου προκαλεί μιας και τον κοτσάρουμε σε κάθε αναφορά που μπορεί να έχει ισχνότατη σύνδεση με το σημέρα, νομίζω ότι του αξίζει δικαιωματικά. Τι πιο επίκαιρο από την βλακεία, φυσική ή τεχνητή; «Από την στιγμή που βρίσκονται μέσα στη μάζα, ο αδαής και ο επιστήμων είναι εξίσου ανίκανοι για παρατήρηση (…) Η ικανόητα παρατήρησης και το κριτικό πνεύμα που διαθέτει καθένας από αυτούς εξανεμίζονται». Μια φράση που αγαπώ ιδιαίτερα, αποδίδεται συχνά στον Μπουκόφσκι και λέει περίπου το εξής: «Το πρόβλημα με τον κόσμο είναι ότι οι έξυπνοι άνθρωποι είναι γεμάτοι αμφιβολίες και οι ηλίθιοι είναι γεμάτοι αυτοπεποίθηση». Εντός των μαζών, η φράση του Μπουκόφσκι δε θα είχε ισχύ καθώς και οι έξυπνοι άνθρωποι θα είχαν φουλ αυτοπεποίθηση που θα εκπορευόταν από την υποβολή, την μεταδοτικότητα και την δύναμη του πλήθους, χαρακτηριστικά σημάδια της μάζας, κατά τον Λε Μπον. «Η υπεραπλούστευση και η υπερβολή των συναισθημάτων των μαζών έχουν ως αποτέλεσμα αυτές να μην γνωρίζουν ούτε την αμφιβολία ούτε την αβεβαιότητα». Το «Όλοι μαζί μπορούμε» του ΣΚΑΙ θα ήταν το πιο μισητό τηλεοπτικό σλόγκαν έβερ για τον συγγραφέα! 

 

Αυτό που κάθε φορά με εντυπωσιάζει σε μερικά δοκίμια που έχουν γραφτεί πολλά χρόνια πριν, είναι η διαύγεια των συλλογισμών, η κριτική του καθαρού λόγου και της κριτικής δύναμης, που θα έγραφε σίγουρα και ο Καντ αν διατηρούσε μπλογκ με βιβλιοπαρουσιάσεις! Δεν είναι υπερφορτωμένα με τις εκατοντάδες βιβλιογραφικές αναφορές των σημερινών δοκιμίων (χωρίς να σημαίνει αυτό ότι η υπερφόρτωση και ο πλουραλισμός δεν είναι υπέρ της επιστημονικής αλήθειας) και παρόλα αυτά διατηρούν ισχυρή πειθώ και λογική. Ε λοιπόν, σας το ομολογώ, αν δεν το διάβαζα μέσα στην προσήλωση της λογικής μου ατομικότητας, θα πίστευα ότι έπεσα θύμα μιας ύπουλης και μαζικής παραίσθησης που διαστρέβλωσε την πραγματικότητα. […] παρατηρούνται και σε όντα που ανήκουν σε κατώτερες μορφές εξέλιξης, όπως η γυναίκα, ο άγριος και το παιδί. Ουπς, για στάσου, τι γράφει εδώ ο τύπος – ναι, είσαι μισογύνης! Είπαμε, γραμμένο το 1895, δεν είναι και εξ ολοκλήρου επίκαιρο παρά ποτέ, μην τα παίρνετε όλα τοις μετρητοίς. Αν ωστόσο αυτό το μικρό απόσπασμα και δυο-τρία ακόμα, σας κάνουν να γυρίσετε οριστικά την πλάτη σε αυτό το βιβλίο, τότε αναμφίβολα θα είστε θύματα μιας μάζας για την οποία δε θα έχετε την παραμικρή αντίληψη! 

 

[…] Πράγματι, δεν πρέπει να νομίζουμε ότι μια ιδέα μπορεί να επιφέρει τα αποτελέσματά της, ακόμη και στα καλλιεργημένα πνεύματα, απλώς και μόνο επειδή αποδείχθηκε η ορθότητά της. Αυτό διαπιστώνουμε βλέποντας ότι ακόμη και η πιο σαφής απόδειξη ελάχιστα επηρεάζει την πλειοψηφία των ανθρώπων. Το προφανές, αν είναι αδιαμφισβήτητο, μπορεί να αναγνωριστεί από έναν μορφωμένο ακροατή· αλλά το ασυνείδητό του γρήγορα θα επαναφέρει αυτόν τον νεοφώτιστο στις πρωτόγονες αντιλήψεις του. Δείτε τον πάλι ύστερα από λίγες ημέρες, και θα σας ξεφουρνίσει τα παλιά του επιχειρήματα, ακριβώς με τα ίδια λόγια. Πράγματι, βρίσκεται υπό την επιρροή προηγούμενων ιδεών που έχουν γίνει αισθήματα· και είναι αυτές και μόνον αυτές που επενεργούν στα βαθύτερα κίνητρα των πράξεων και των λόγων μας. Δεν θα μπορούσε να συμβαίνει κάτι διαφορετικό με τις μάζες.

Ελάτε ξανά, μετά, να μου πείτε για το πόσο παράλογο σας φαίνεται να πιστεύουν κάποιοι ότι η γη είναι επίπεδη και ο Σώρρας κολλητάρι με τον Ομπάμα!! Το βιβλίο του Λε Μπον είναι πικρόχολο, ειρωνικό, διασκεδαστικότατο – σας το έχω ξαναπεί, πλέον ψάχνω πιο επίμονα βιβλία που να είναι χιουμοριστικά και εδώ που τα λέμε, το χιούμορ είναι το μοναδικό πράγμα που αξίζει να είναι μαζικό – με δυο λόγια, απίθανο. Θα αναρωτηθείτε όμως, τίποτα καλό δεν βγαίνει από τη μάζα, πρόκειται πάντα για μια μάζα με σκατά; Ο συγγραφέας υποστηρίζει σχεδόν κατηγορηματικά, ναι, εντούτοις κάποιες ελάχιστες στιγμές, θα μοιάζει να έχουν γεύση σοκολάτας και αυτό είναι μια κάποια παρηγοριά για την ανθρωπότητα. «Αν έπρεπε να πιστώσουμε στο ενεργητικό των λαών μόνο τις μεγάλες πράξεις, τις αποφασισμένες με ψυχρή λογική, πολύ λίγες θα είχαν καταχωρηθεί στα χρονικά του κόσμου». 

 

Η έκδοση του «Μίνωα», παραδόξως, είναι πολύ καλή. Με μία θαυμάσια μετάφραση της Έφης Κορομηλά και ανάλογο πρόλογο από την Φωτεινή Τσαλίκογλου, καθηγήτρια ψυχολογίας – γιατί αν κρίνουμε από κάποιους άλλους τίτλους της σειράς, όπως τον «Αναρχικό τραπεζίτη» του Πεσσόα που προλογίζει ο Άρης Πορτοσάλτε ή το «Περί βλακείας» του Μούζιλ που προλογίζει ο Πέτρος Τατσόπουλος, θα περίμενες και εδώ να προλογίζει την «Ψυχολογία των μαζών» ο Δημοσθένης Λιακόπουλος ή έστω η Κατερίνα Καινούργιου! Ευτυχώς, τίποτα τέτοιο δεν συνέβη. Και η συνολική ποιότητα της έκδοσης είναι πολύ άρτια. Σας αρέσουν ή όχι οι εκδόσεις αυτές, το εν λόγω βιβλίο, πρέπει να το αποκτήσετε.

[…] Δεν είναι απορίας άξιον λοιπόν ότι το έργο του Λε Μπον το οικειοποιήθηκαν τα φαστιστικά καθεστώτα κι ότι ήταν το προσφιλές ανάγνωσμα του Μουσολίνι, του Χίτλερ, του Γκέμπελς. Η ναζιστική ιδεολογία άντλησε από αυτό συνταγές και επιχειρήματα. Στο πολιτικό επίπεδο ένα μέρος των σφοδρών επικρίσεων που δέχτηκε ο Λε Μπον είχε να κάνει με αυτό το γεγονός (εδώ μίλησε η ψυχή της μάζας!) […] Θα μπορούσαμε ακόμα να θεωρήσουμε τον Λε Μπον πρόδρομο της μεταγενέστερης χρονικά θεωρίας των μέσων. Στο κλασικό έργο του Public Opinion ο Γουόλτερ Λίπμαν μελετά για πρώτη φορά τη χειραγώγηση του κοινού από τα μίντια, περιγράφοντας την έννοια της «κατασκευασμένης συναίνεσης». 

 

Διαβάστε το μαζικά. Αναλύστε το λογικά. Αναλύστε το ξανά.

Υ.Γ. 2666 Δεν είμαι ρατσιστής αλλά το βιβλίο αυτό είναι ανώτερο από πολλές μπούρδες που κυκλοφορούν από την διανοητική μάζα της χώρας μου!