I, William Blake

 

Ποιος ήταν τελικά ο Ουίλλιαμ Μπλέηκ; Ήταν άραγε η άχαρη μετεμψύχωση του Τζόνι Ντεπ στον «Νεκρό» του Τζάρμους; Ήταν πράγματι χαράκτης ή μήπως ήταν παραχαράκτης; Ποιο ήταν το μυστικό της επιτυχίας του γάμου μεταξύ Ουρανού και Κόλασης; Έβλεπε όντως «αγίους και αγγελάκια»; Χρησιμοποιούσε ψυχότροπα ή τα έβλεπε νηφάλιος; Αυτά και ακόμη περισσότερα στο νέο τεύχος του «Άστρα και όραμα» που κυκλοφορεί. Ακόμα, αποκλειστική συνέντευξη του μεγάλου οραματιστή προκατόχου του, Σβέντενμποργκ, που προφήτεψε τον ερχομό του: «Η Δευτέρα Παρουσία πραγματοποιήθηκε στον πνευματικό κόσμο το 1757 [...] ο προγενέστερος ουρανός και η προγενέστερη γη χάθηκαν, και όλα έχουν Ανανεωθεί». Δώρο μια τράπουλα Ταρώ με χαρακτικά του Μπλέηκ.

Ο Ναμπόκοφ έγραφε σε ένα βιβλίο του ότι «η φαντασία είναι το μυικό σύστημα της ψυχής», και αν υποθέσουμε ότι δεν αναφερόταν στον ίδιο του τον εαυτό, τότε αυτή η φράση βρίσκει τον απόλυτο εκφραστή της στο πρόσωπο του Ουίλλιαμ Μπλέηκ. O Μπλέηκ ήταν πραγματικός οραματιστής και όχι ψεύτικος, πολλώ δε μάλλον όταν την σήμερον ημέρα ο όρος χρησιμοποιείται εντελώς καταχρηστικά για να χαρακτηρίσει πολιτικούς και άλλους κοντόφθαλμους ηλιθίους που μας περιτριγυρίζουν. «Αυτοί χλευάζουν την Έμπνευση και το Όραμα (...) η Έμπνευση και το Όραμα ήταν και είναι και ελπίζω να Μείνουν για πάντα το Στοιχείο μου, η Αιώνια Κατοικία μου. Πώς μπορώ λοιπόν να ακούω να τα Καταδικάζουν και να μην ανταποδίδω Χλεύη στη Χλεύη».

 

Το όνειρο του Ιακώβ

Πριν (και μετά) απ' όλα όμως υπήρξε ένας πιστός και επίμονος χαράκτης. Η απόφαση του Μπλέικ δεν ήταν ασύνετη ή αφελής. Σε κάθε περίπτωση, όλη η αγάπη και η κατανόησή του για την τέχνη είχαν προέλθει από τη χαρακτική· γιατί, λοιπόν, να μην μάθαινε να ασκεί αυτό που ονειρευόταν; Υπό μία έννοια, ήταν ο τέλειος συμβιβασμός· το αγόρι μάθαινε ένα επάγγελμα από το οποίο θα μπορούσε να ζει και συγχρόνως μελετούσε τα μαθήματα και τις δυνατότητες μιας προσφάτως αναβιώμενης τέχνης. Μέγας θαυμαστής της «ψυχρής», «γοτθικής» τέχνης των Ντύρερ και Ραφαήλ, ο Μπλέηκ εναντιώνεται οργισμένα (το χαρακτηριστικό της οργής δεν τον εγκαταλείπει ποτέ: «Οι τίγρεις της οργής είναι σοφότερες από τα άλογα της μάθησης») στη άχαρη μόδα της εποχής του και σφυρηλατεί το δικό του προσωπικό εργαστήριο με το βλέμμα του στραμμένο στις επιβλητικές μορφές του απώτατου παρελθόντος. Οι σχισματικοί και ριζοσπάστες γονείς του τον γέμιζαν με εικόνες της Βίβλου από τις αναγνώσεις που συχνά γίνονταν στο σπίτι, και οι φλεγόμενες ταραχές που σπάραζαν κάθε τόσο το Λονδίνο εκείνη την εποχή, τον τοποθετούσαν διαρκώς μέσα σε ένα τοπίο Αποκάλυψης, ικανό να αποκαλύψει και τις οραματικές και καλλιτεχνικές ιδιότητες του ίδιου. Ο καλλιτεχνικός κόσμος τον οποίο είχε αρχίσει να δημιουργεί αποτελούνταν από προφήτες και βάρδους, βιβλικές και μυθικές φιγούρες από ένα υψηλό παρελθόν, οι οποίες διαθέτουν τη δύναμη της αποκάλυψης και εν γένει στέκουν μόνες απέναντι στον κόσμο. Πριν συνοφρυωθείτε από την «πομπώδη» επική του ποίηση και τις βιβλικές παραστάσεις που την συνοδεύουν, πρέπει να ρίξετε απαραιτήτως μια ματιά στο ιστορικό και κοινωνικό υπόβαθρο της εποχής. Και μετά να την απορρίψετε, αν θέλετε. 

 

Πλάκα από το Άσμα του Λος

Όπως κάθε αληθινά σπουδαίος καλλιτέχνης, ο Μπλέηκ έπαιρνε τα στοιχεία που τον ενδιέφεραν και αδιαφορούσε για όλα τα άλλα. Στην εκλεκτική αποδοχή του νεοπλατωνισμού του Τέυλορ από τον Μπλέικ μπορούμε να παρατηρήσουμε πώς λειτουργούσε το μυαλό του· διάλεγε διακριτές ιδέες ή αποσπάσματα γνώσης, ανάλογα με τις ανάγκες του. Ήταν ένας συνθετικός και συστηματικός νους, όπως τόσοι της γενιάς του, ωστόσο η δική του σύνθεση είχε σχεδιαστεί για να εδραιώσει το δικό του σύστημα πίστης. Υιοθετούσε κάτι που είχε διαβάσει σε ένα περιοδικό ή ένα φυλλάδιο με την ίδια συχνότητα που δανειζόταν έννοιες από τον Σβέντενμποργκ ή τον Παράκελσο. Ήταν προπάντων ένας καλλιτέχνης και όχι ένας ορθόδοξος «στοχαστής»: Τον γοήτευαν εικόνες ή φράσεις ως ερμηνευτικά μέσα, αλλά ποτέ δεν ενστερνιζόταν ένα ολοκληρωμένο ή συνεκτικά οργανωμένο σώμα γνώσης [...] ωστόσο χρειαζόταν την δική του γλώσσα για να συμπεριλάβει όλα όσα ένιωθε ότι έπρεπε να πει. Κάτι που θα έκανε με μεγάλη επιτυχία και ο Τζέημς Τζόυς, αρκετά χρόνια αργότερα. 

 

Ναβουχοδονόσωρ

Ο Μπλέηκ υπήρξε βαθύτατη επιρροή (και) για τον νεαρό Τζόυς και το έργο του. Το κοινό τους στοιχείο όμως που ενδιαφέρει περισσότερο εμάς τους Έλληνες αναγνώστες είναι ότι και για τους δύο γράφτηκαν και κυρίως μεταφράστηκαν, δύο υπέροχες βιογραφίες, σχεδόν ύψιστης δοκιμιακής ποιότητας, παρότι ανήκουν φαινομενικά σε άλλο είδος. Όσοι θέλετε να κατανοήσετε καλύτερα τον Τζόυς και τα πολυσύνθετα έργα του, θα μπορούσατε να διαβάσετε την βιογραφία του Μπλέηκ, μιας και η δική του έχει δυστυχώς εξαντληθεί – τα σπουδαία οφέλη θα τα διαπιστώσετε σε μελλοντικές αναγνώσεις του έργου του Ιρλανδού. Ας πούμε, και ο Μπλέηκ αγάπησε με πάθος μία γυναίκα που τον συντρόφεψε σε όλη του την ζωή, παρότι δεν κατανοούσε σε βάθος την μεγαλοφυία του, [...] Η Κάθριν παραδεχόταν ότι δεν καταλάβαινε πάντα τα γραπτά του συζύγου της, «αν και ήταν βέβαιη πως είχαν νόημα, και μάλιστα σπουδαίο», αλλά σε όλο τον κοινό τους βίο παρέμεινε μια υπάκουη και ανεκτική σύζυγος, μια εικόνα που φέρνει αναπόφευκτα στο μυαλό μας την Νόρα Τζόυς που επίσης δυσανασχετούσε με τα «ακατανόητα» του άντρα της αλλά τον πίστευε και τον εκτιμούσε βαθιά – για να σας δώσω μόνο ένα «αθώο» trivia για τις εκλεκτικές συγγένειες που ένωναν τους δυο σπουδαίους άντρες και μόνο ο Τζόυς μπορούσε να διακρίνει, καθότι μεταγενέστερος, αν και τίποτα δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο ο Μπλέηκ να τα είχε ήδη οραματιστεί! 

 

Ο Δαβίδ Βγαίνει από τα Νερά: «Πέταξε πάνω από τα Χερουβείμ»

Η γλαφυρή και άνετη αφήγηση του Πήτερ Ακρόιντ δεν πρέπει να σας μπερδέψει και να θεωρήσετε ότι διαβάζετε και ένα εύκολο βιβλίο. Το βιβλίο ακολουθεί κατά πόδας τον πολυσύνθετο βιογραφούμενο ποιητή και έτσι υιοθετεί αναπόφευκτα και μέρος της δυναμικής και σκοτεινής μορφής του. Δεν πρόκειται να το παρατήσετε λόγω δυσκολίας, αλλά ούτε και να το ξεπετάξετε με χαλαρότητα. Το σίγουρο είναι ότι μέσω της βιογραφίας θα αγαπήσετε τα ποίηματά του, ενώ δεν είμαι καθόλου βέβαιος, ότι μπορεί να γίνει το αντίστροφο (δηλαδή να αγαπήσετε τα ποιήματα δίχως την μεσολάβηση της βιογραφίας)! Η ποίηση του Μπλέηκ έμεινε παραγνωρισμένη στην εποχή της, και τώρα πια, το λιγότερο, θεωρείται ακατανόητη, όμως, αν κάποιος την προσεγγίσει με υπομονή και σύστημα, θα δει να εμφανίζεται εμπρός του σαν όραμα, μια σπουδαία ποιητική μεγαλοφυία. Η έκδοση του Πατάκη είναι κάτι παραπάνω από εξαιρετική – μια από τις καλύτερες εκδόσεις των τελευταίων χρόνων – και το μόνο ψεγάδι είναι εκείνο το «κουβαριασμένο» ευρετήριο, που του είχα αφιερώσει και μια ολόκληρη ανάρτηση γιατί το άτιμο, μου είχε ανακόψει όλον τον ενθουσιασμό που είχα κατά την πρώτη ανάγνωση. Εξαιτίας του άργησα τόσο να ξαναπιάσω το βιβλίο. Ας είναι όμως, συγχωρεμένο να είναι, να καεί στην Κόλαση! Η πολύ καλή μετάφραση ανήκει στον Γιώργο Λαμπράκο και η έκδοση συνοδεύεται από 20 εκπληκτικά χαρακτικά (σε ιλουστρασιόν χαρτί, θενκ Γκοντ!) του ίδιου του Μπλέηκ. 

 

Το Φάντασμα ενός Ψύλλου

Το πιο διαρκές όραμα του Μπλέηκ, μάλλον ήταν το καλλιτεχνικό του, εκείνο που δεν αρνήθηκε σε καμιά στιγμή της ζωής του παρά τις απογοητεύσεις του ίδιου και τις επικρίσεις των συγχρόνων του. «Αν ο τρελός επέμενε στην τρέλα του θα γινόταν σοφός», λέει μια παροιμία της Κόλασης, και επιβεβαιώνεται περίτρανα όταν πλέον, πολλοί από τους σύγχρονούς του μας είναι «γνωστοί» μόνο εξ αντανακλάσεως του Μπλέηκ! Σχεδόν σου φέρνει δάκρυα στα μάτια και οργή στην καρδιά, όταν διαβάζεις για το πόσο παραμελημένος υπήρξε αυτός ο άνθρωπος στην εποχή του (Δίκαια θα λέγαμε ότι ελάχιστοι καλλιτέχνες-μεγαλοφυίες παραμελήθηκαν και λοιδορήθηκαν όσο αυτός) αλλά και σε εκείνες που ακολούθησαν – ακόμα και τώρα, δεν έχει λάβει όλη την δόξα που δικαιωματικά του αξίζει. Πολέμησε με πάθος τις κακούργες αμφιβολίες για να μην τρελαθεί («Αν μια στιγμή Αμφέβαλλαν ο Ήλιος και η Σελήνη / Από το φως τους τίποτα δε θα 'χε απομείνει») ασχετώς αν οι περισσότεροι τον θεωρούσαν ήδη τρελό. Συχνότατα τον αντιμετώπιζαν με συγκατάβαση και ο Μπλέηκ το εξέφρασε με πολύ ακριβή τρόπο όταν έγραψε, για να συνοψίσει την συμπεριφορά που είχε ο «ευεργέτης» Ουίλλιαμ Χέυλυ απέναντί του: «Διέπεται από Εκλεπτυσμένη Άγνοια και Ευγενική Αποδοκιμασία» – δηλαδή, αγνοούσαν παντελώς την μεγαλοφυία του και τον ανεχόταν μόνο ως «εκκεντρικό» τεχνίτη (Ο Μπλέικ ήταν ο «αγαπητός», ο «προσηνής», «καλόκαρδος» και «ακαταπόνητος» εργάτης, του οποίου η αυθεντική ποίηση και ζωγραφική ήταν τα όμορφα ποικίλματα στη βασική σταδιοδρομία του ως τεχνίτη). Ενίοτε πολλοί συγγραφείς (αληθινοί και ψεύτικοι) διακατέχονται από κρίσεις μεγαλείου και μας την δίνουν στα νεύρα, «Καλά, ποιος νομίζει ότι είναι ο τύπος;», αλλά μερικές φορές, αξίζει πραγματικά, ο αναγνώστης να εμβαθύνει σε κάποιους συγγραφείς (όποιους θέλει αυτός) και να δει τις καλλιτεχνικές διάνοιες να κατέρχονται μεγαλοπρεπώς στον ουρανό του μυαλού του, να δει τα έργα και τις ημέρες αυτών, εν συνόλω. Η λογοτεχνία (έστω και για λίγες φορές) δεν πρέπει να εξαντλείται στο πεπερασμένο και άνευρο ξεφύλλισμα μερικών σελίδων. Ο Μπλέικ, ο σπουδαιότερος και λιγότερο σεβαστός καλλιτέχνης του 18ου αιώνα, συνέχισε να εργάζεται ως χαράκτης μέχρι το τέλος της ζωής του. Ακόμα και αυτό το επίτευγμα ενέχει κάτι ηρωικό.

 

Το Σώμα του Άβελ, Ευρεθέν από τον Αδάμ και την Εύα

Για το τέλος, ένα θαύμα. Μου φανερώθηκε αναπάντεχα μια ακόμα σπάνια (και σατανική) περίπτωση όπου σελιδοδείκτης και βιβλίο συντονίζονται τόσο αρμονικά. Ο Victor Segalen μέσα από τον σελιδοδείκτη της Άγρας, αναρωτιέται: «Είναι τρελός ή πάλι είναι σοφός με μια σοφία πιο επικίνδυνη από την τρέλα;» και ο Πήτερ Ακρόιντ μέσα από την βιογραφία για τον Μπλέηκ φτάνει στις πιο συναρπαστικές αποδείξεις. Μεγάλη πνευματική αλητεία τελικά, αυτός ο Μπλέηκ. «Να ακούς τις κατηγόριες του τρελού. Είναι βασιλικός τίτλος!» 

 

Υ.Γ. 2666  Ο τίτλος της ανάρτησης παραπέμπει στην σχετικά πρόσφατη ταινία του Κεν Λόουτς, «I, Daniel Blake». Είναι εκπληκτική. Δείτε την.