Πες τα μας απλά

 

Γιατί μου το κάνατε αυτό; Καλά ήμουν προστατευμένος μέσα στην αφέλεια και στην άγνοιά μου, όπως και ο Σιμπλίκιος στις πρώτες σελίδες του βιβλίου του. Τι σας έχω κάμει, μωρέ;; Πλάκα κάνω, καλά μου κάνατε, το χρειαζόμουν, βαράτε κι άλλο! Μου αρέσουν διάφοροι «τύποι» λογοτεχνίας αλλά ετούτη εδώ η λογοτεχνία αποτελεί για μένα, την συνισταμένη όλων των «τύπων» και είμαι χαρούμενος που βρέθηκε εμπρός μου. Το χαρακτηριστικό της είναι η απλότητα, όχι όμως σαν μια μεμπτή έννοια, αλλά σαν μια ευφρόσυνη συνθήκη, μια οικουμενική και ζεστή αγκαλιά λόγου που σου χαιδεύει παρηγορητικά την πλάτη, από όποιον μακρινό αιώνα και αν προέρχεσαι. Μια καθαρότητα ύφους συνδυασμένη με καθαρότητα σκέψεων και στοχασμών. Και μια «βρώμικη» ειρωνεία. Σαρκάσμιο Σαρκασμίσιμο θα έπρεπε να τον λεν!  

 

Αυτό που με συναρπάζει σε τέτοιου είδους βιβλία (συμπεριλαμβάνω τον «Τρίστραμ Σάντι», ίσως «Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ» και ένα-δυο που μου διαφεύγουν αυτή την στιγμή – προτείνετε και εσείς μερικά), πέρα από την μεγάλη χρονική απόσταση που μας χωρίζει από την εποχή που γράφτηκαν και την κοντινή συναισθηματική/εγκεφαλική που βιώνουμε καθώς τα διαβάζουμε, είναι αναμφιβόλως, η τελειότητα που αποπνέουν είτε ως ολοκληρωμένα σύνολα είτε ως επιμέρους κομμάτια. Μπορεί να ήταν αποτελέσματα ενός συγκεκριμένου τρόπου γραφής εκείνων των εποχών, όμως στα μάτια μου φαντάζουν αδιανόητα μοντέρνα. Ας περιορίσω το παράδειγμά μου στον «Σιμπλίκιο» που είναι το πιο πρόσφατο και για μένα το πιο ξεκάθαρο. Το βιβλίο χωρίζεται σε αναρίθμητα μικρά κεφάλαια που χρονικά τοποθετούνται την περίοδο του Τριακονταετή πολέμου (1618-1648) στην Γερμανία και εξιστορούν τις περιπέτειες ενός αφελή ανθρώπου που αποκτά σταδιακά την γνώση για τον τρελό κόσμο που τον περιβάλλει. So simple! 

 

https://www.youtube.com/watch?v=Ej7eFLgFzN4

Το σύνολο του βιβλίου προσφέρει μια αίσθηση μεγαλείου και πληρότητας. Αυτό που δεν περιμένεις με τίποτα είναι να σου προσφέρει το ίδιο, και κάθε μεμονωμένο μικρό κεφάλαιο! Δεν είναι «σπαράγματα» ενός συνόλου, είναι αυθύπαρκτες μονάδες τεχνικής αρτιότητας και συμπυκνωμένης στοχαστικής προοπτικής. Είχα διαβάσει παλιότερα ότι μερικές παρεκκλίνουσες τάσεις του Χριστιανισμού χρησιμοποιούσαν την ανάγνωση της Βίβλου ως τον απόλυτο οδηγό για την ζωή των πιστών τους. Άνθρωποι να διαβάζουν την Βίβλο κατά γράμμα και να καθορίζουν την ζωή τους με βάση τις αλλόφρονες επιταγές της – μου φαίνεται εντελώς τρομακτικό αυτό ( – Κύριε, είπε, διαπράττετε μέγα σφάλμα! Ο Θεός να σας φωτίσει για να βγείτε απ' το βούρκο. Μετά χαράς και με βάση την Αγία Γραφή θα στεριώσω την πίστη σας, ώστε ν' αποφύγετε τις πύλες της κολάσεως), αλλά ταυτόχρονα, με έναν παράξενο τρόπο, και ιδιαζόντως ελκυστικό. Πάντοτε έψαχνα ένα βιβλίο (πέρα από τις συλλογές αποφθεγμάτων, ό,τι πιο κοντινό σε αυτό που σκεφτόμουν, αλλά αρκετά μακρινό από άποψη μορφής) που να μπορούσε να το καταφέρει αυτό και νομίζω ότι πλέον το βρήκα. 

 

Ας πούμε, ανοίγετε τυχαία ένα ράθυμο απόγευμα την σελίδα 165, Δεύτερο βιβλίο, 7ο Κεφάλαιο, «Πώς τα έβγανε πέρα ο Σιμπλίκιος με αυτή τη ζωώδη κατάσταση»; Πέσατε διάνα! Την 658; Διάνα, πάλι! Την 112, 397, 796; Διάνα, διάνα, διάνα! Δεν είναι υπέροχο αυτό; Κατά μία σατανική σύμπτωση της σελιδοποίησης, η σελίδα 666 μάς βρίσκει εν μέσω ενός θυελλώδους συμβουλίου της Κόλασης, με τον Σκοτεινό Άρχοντα να τα έχει πάρει κρανίο που υπογράφηκε τελικά η γερμανική ειρήνη προς ζημίαν της επιχείρησης Του, θα πέσουν κεφάλια σίγουρα! Πώς γίνεται να μην λατρέψεις λοιπόν το βιβλίο ετούτο; Δεν μου κάνει εντύπωση που μεγάλοι συγγραφείς όπως ο Τόμας Μαν, ο Μπρεχτ και ο Γκύντερ Γκρας είχαν ενθουσιαστεί μ' αυτό. Ο συγγραφέας του υπήρξε στα σίγουρα μια μεγαλοφυία. Ίσως να πίστευε ότι έγραφε απλώς ένα βιβλίο της εποχής του (αν και σύμφωνα με το επίμετρο, αυτής της μορφής η πολυφωνία αποτελεί ένα μοναδικό χαρακτηριστικό για τη λογοτεχνία εκείνης της εποχής, εξαιρετικά νεωτερικό ως προς την σύλληψή του), όμως, άθελά του, δεν ξεχνούσε να ενσταλάζει και κάτι αθάνατο σε κάθε σελίδα του! 

 

[...] Κοντολογίς, με αυτό τον τρόπο πολλοί με κρίνανε για άπραγο παλαβό, ενώ εγώ τους είχα όλους για γνωστικούς μωρούς. Από όσο ξεύρω, τούτο το συνήθειο είναι ακόμα διαδεδομένο στον κόσμο, αφού όλοι είναι ευχαριστημένοι με την εξυπνάδα τους και νομίζουνε πως είναι πιο προκομμένοι από τους άλλους.

Το βιβλίο έχει στοιχεία του μπαρόκ και του πικαρέσκου μυθιστορήματος, αλλά όλοι αυτοί οι όροι που αναλύονται εκτενώς στο όμορφο επίμετρο, ίσως και να μην έχουν ιδιαίτερη σημασία τελικά. Γιατί ο «Σιμπλίκιος» κυρίως είναι ένα βιβλίο για την «σαλεμένη» πλευρά που ο καθένας μας κρύβει εντός του (η conditio humana χαρακτηρίζεται από εσωτερική πολυφωνία και συνεχή μεταβολή) – την λοξή οπτική γωνία με την οποία θα θέλαμε να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα όταν εκείνα θολώνουν εκνευριστικά. Να μπορούμε να γελάμε σαρκαστικά στα μούτρα των κοινωνικών συμβάσεων. Να μπορούμε να κλαίμε για τον πόνο που προσθέτουμε στον πόνο του κόσμου. Να μπορούμε να αισθανόμαστε όντας φαινομενικά αναίσθητοι. Βγάλε τον τρελό από μέσα σου («Θαρρώ πως άνθρωπος δεν είναι στον κόσμο που να μην κρύβει μέσα του κι έναν τρελό, αφού όλοι είμαστε δα από το ίδιο το σκαρί»). Αποκάλυψε τον τζόκερ που κρύβεις στο μανίκι σου, γίνε ο γελωτοποιός του εαυτού σου! Μουγκάνισε λυτρωτικά, βόδι!

 

Ο Γιάννης Κοιλής αποτελεί για μένα μια ιδιάζουσα περίπτωση μεταφραστή. Με τιμάει με διαδικτυακή φιλία και τον ευχαριστώ πολύ γι' αυτό. Γιατί είναι μια ευγενέστατη μορφή του μεταφραστικού κόσμου, συμπαθής, μετρημένος, ασχολείται διεξοδικά με την δουλειά του και μιλάει κυρίως μέσω αυτής. Αντιμετωπίζοντας καθημερινά την άγνοιά μου, είμαι βαθύτατα ευγνώμων προς όλους τους μεταφραστές που μάχονται στο πλάι μου – όμως, μερικοί εξ αυτών, ενίοτε διεξάγουν βρώμικο πόλεμο, στήνουν παγίδες στο διάβα μου, ή απλώς είναι πολύ υπερφίαλοι και ενοχλητικοί «σύντροφοι» για να καταφέρουμε να φάμε τον αντίπαλο πριν φαγωθούμε μεταξύ μας! Ο Γιάννης Κοιλής δεν ανήκει σ' αυτούς, είναι ο καλύτερος σύμμαχος των αναγνωστών. Η μετάφρασή του είναι εξαιρετική – κοιτάξτε, δεν ξέρω γερμανικά, αλλά και να 'ξερα, σιγά μην ήξερα του 17ου αιώνα! – και κερδίζει εύκολα τον πόλεμο των εντυπώσεων, και των χαρακωμάτων. Τα γλωσσικά ιδιώματα και οι ορθογραφικές αποκλίσεις είναι επιλογές του μεταφραστή, σημειώνεται ορθώς στην αρχή του βιβλίου και έτσι ο επίδοξος αναγνώστης είναι ενήμερος και προετοιμασμένος. Εγώ βρήκα ότι αυτή η ιδιωματική γλώσσα δένει τέλεια με το ύφος του βιβλίου και τον αφελή Σιμπλίκιο, ρέει αβίαστα (σαν κίτρινη τσίρλα, όπως θα έλεγε σε κάποιο σημείο του βιβλίου και ο καλός μας Σιμπλίκιος!!) και γενικά, όποιος απο σας έχει τα κότσια να παραδεχτεί ότι δεν γεννήθηκε στην Αθήνα αλλά σε κάποιο από τα χιλιάδες χωριά της Ελλάδας, τότε σίγουρα θα την απολαύσει στο έπακρο. Δεν ξέρω πόσο ισχνή ανταμοιβή μπορεί να είναι αυτή για έναν μεταφραστή, αλλά εύχομαι να νιώθει με έναν τρόπο δικαιωμένος για τους κόπους 20 χρόνων, γνωρίζοντας ότι έκανε ευτυχισμένο τουλάχιστον έναν αναγνώστη. Εμένα.

 

Καλή αρχή και στην νέα πορεία της Λευκής Σειράς του «Εξάντα» υπό την καθοδήγηση του «περπατημένου» Librofilo. Γνώριμο μέγεθος, γνώριμη γραμματοσειρά, κανένα παράπονο από μένα – είμαι οπαδός της. Ωστόσο, προς στιγμήν θεώρησα ότι ένα τέτοιο βιβλίο αναφοράς θα άξιζε μια πιο ευρύχωρη έκδοση, από την άλλη όμως, σκέφτομαι, την Βίβλο πρέπει να μπορείς να την κουβαλάς παντού μαζί σου! Προς το τέλος του βιβλίου υπάρχουν λίγες σελίδες (815-831) με σημειώσεις στις οποίες ΔΕΝ παραπέμπει το κυρίως σώμα του βιβλίου. Ρε παιδιά, σας το έχω ξαναπεί, πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχουν αριθμημένες παραπομπές προς τις σημειώσεις, αλλιώς οι σημειώσεις είναι άχρηστες, μην το ξανακάνετε, μακριά, nein, πώς αλλιώς να το πω; Βέβαια, στα κεφάλαια του «Σιμπλίκιου» μπορείς να μαντέψεις με σχετική ευκολία, την αναφορά εκείνη που θα μπορούσε να συνοδεύεται και από σημείωση. Όμως, δεν μπορείς συνεχώς να σκέφτεσαι ότι ίσως κάτι σου ξέφυγε, είναι ενοχλητικό. Και μια προτροπή για τις μελλοντικές εκδόσεις του «Εξάντα», ελπίζω να μην επιστρέψουν ξανά στα εξώφυλλα εκείνα που απεικόνιζαν τις φάτσες των συγγραφέων, δεν το βλέπετε και εσείς ότι αρκετοί από δαύτους δεν έχουν φωτογένεια; Το γεγονός ότι επέλεξαν να γίνουν συγγραφείς, αντί για ηθοποιοί, ας πούμε, δεν σας ψυλλιάζει κάπως;

 

Πέρα από την εμπρηστική και ανατρεπτική του διάθεση, ο «Σιμπλίκιος» παραμένει ένα μεγαλειώδες μυθιστόρημα που σε συναρπάζει με τις ευφάνταστες περιπέτειές του και την περιπετειώδη φαντασία του. Οι εναλλαγές της δράσης πραγματοποιούνται με καταιγιστικό ρυθμό, τόσο έντονα μα και καλοδουλεμένα, που μου προκάλεσε θετικότατη έκπληξη αυτή η ευκολία εναλλαγής. Δεν σε κάνει να πλήττεις – το υπ' αριθμόν ένα στοιχείο της καλής λογοτεχνίας – έχει αστείρευτο χιούμορ – το δεύτερο στοιχείο της καλής λογοτεχνίας, και για μένα, ίσως το βασικότερο – και από κει και ύστερα, συγκεντρώνει μια ντουζίνα ακόμα λογοτεχνικές αρετές που θα ικανοποιήσουν με ευκολία και τους πιο ετερόκλητους αναγνώστες. Ο τίτλος του είναι κατάφωρα παραπλανητικός γιατί μόλις τελειώσεις την ανάγνωση, το μόνο που δεν θα έλεγες, είναι ότι διάβασες ένα απλό βιβλίο! 

 

[...] Έι, παλικάρι μου! θα ειπείτε. Επειδή 'σαι παλαβός εσύ, πρέπει να 'ν' κι οι άλλοι; Όχι, δεν το υποστηρίζω εγώ αυτό, γιατί θα έλεγα λόγια του αέρα, μόνο θαρρώ πως μερικοί κρύβουνε μέσα τους τον παλαβό καλύτερα από τους άλλους. Για να είσαι παλαβός, δεν φτάνει να έχεις ιδέες παλαβές, που στα νιάτα όλοι τις έχουμε. Όμως, άμα τις βγάνει κανείς προς τα έξω, τότε τον έχουνε για λωλό, καθότι οι περισσότεροι δεν τις δείχνουνε καθόλου ή δείχνουνε μόνο τις μισές. Εκείνοι που τις καταπιέζουνε εντελώς είναι σωστοί ξινομούτσουνοι, εκείνους, όμως, που αφήνουνε τις δικές τους λιγουλάκι να ξεμυτίσουνε, για να πάρουνε καμιά ανάσα και για να μην πλαντάξουνε μέσα τους, τους λογαριάζω για τους πιο καλούς και γνωστικούς ανθρώπους.

Υ.Γ. 2666  Το βιβλίο μού το δώρισε η Κλαίρη Παπαμιχαήλ, μία ακόμη ευγενέστατη μορφή του μεταφραστικού κόσμου και την ευχαριστώ θερμά. Το αναφέρω όχι για να δείξω ότι με γλύτωσε από ένα σεβαστό χρηματικό ποσό – δεν είναι αμελητέα πράγματα αυτά, παιδιά! Και τα λεπτά είναι λεφτά! – αλλά γιατί, η συγκινητική γενναιοδωρία της συγχωνεύτηκε δια παντός με την ακόρεστη απόλαυση που μου πρόσφερε η ανάγνωση του σπουδαίου αυτού βιβλίου. Και ήθελα να το ξέρει.