Του πολέμου / Στο άλογό μου

Τι γιορτάζουμε σήμερα; Το όχι, το ναι, το ίσως; Γιατί, ενώ όλοι ξέρουμε ότι το εθνικό φρόνημα σε ψηλώνει ως άνθρωπο, εξεγειρόμαστε τόσο πολύ όταν κάτι τέτοιο γίνεται και με τεχνητά μέσα, ας πούμε, με δεκάποντες γόβες; Γιατί μετά την παρέλαση όλοι πάμε και πίνουμε φρέντο εσπρέσσο, έναν τόσο χαρακτηριστικά ιταλικό καφέ; Τι θα συμβεί αν σε μία αντιπολιτευτική συνωμοσία όλοι συντονίσουν το... ένα στο δεξί; Το ένα στ' αριστερό αποκτά όντως βαρύνουσα σημασία όταν κυβερνά η Αριστερά, ή απλώς έχουμε συνηθίσει να το θεωρούμε ηθικό πλεονέκτημα της παρέλασης;

 

Μ' αυτές τις σκέψεις στο κεφάλι, έπιασα να ξαναδιαβάσω τα δύο υπέροχα αφηγήματα που περιλαμβάνονται στην ομώνυμη συλλογή του Νίκου Καββαδία. Να μην ξεχνάμε ότι ο Νίκος Καββαδίας εκτός από σπουδαία ποιήματα, έγραψε και τρία υπέροχα αφηγήματα – το τρίτο, είναι το (εκτενέστερο) εκπληκτικό “Λι”, που το συγκεκριμένο το ξαναδιαβάζουμε με κάθε ιδιωτικοποίηση που παραχωρείται στους Κινέζους! 

Στο αφήγημα “Του πολέμου”, ο αφηγητής, ένας στρατιώτης που χάνει τον δρόμο του κατά την διάρκεια της πορείας προς το Δέλβινο, καταλήγει στην αυλή ενός σπιτιού όταν το εξουθενωμένο μουλάρι του που κουβαλάει υγιεινομικό υλικό, σωριάζεται εκεί πέρα. Ο οικοδεσπότης τον φιλοξενεί με επιφύλαξη και όταν ο αφηγητής βλέπει μια φωτογραφία του γιου του σταλμένη από την Αργεντινή, προφασίζεται ότι τον γνωρίζει για να κερδίσει την εύνοια του γέρου. Στηριζόμενος σε κάποιες πρότερες γνώσεις της ζωής στην Αργεντινή και στην τύχη, πετά κάποια χαρακτηριστικά του γιου, όπου ο γέρος από την ανάγκη του να πιστέψει, εν τέλει τα πιστεύει.

[...] Θυμόμουνα κάποιον πριν πολλά χρόνια σ' ένα σπίτι με πολύ κόσμο στην Αθήνα. Πριν προλάβουν να μας συστήσουν, μ' αγκάλιασε και με φίλησε. Μου θύμισε ένα γλέντι μας στην Νέα Υόρκη (ακόμη δεν έχω πάει σ' αυτή την πολιτεία), τα τραγούδια μου, που του' χα διαβάσει χειρόγραφα, τις γυναίκες που πήγαμε μαζί τους. Φύγαμε μαζί και συνεχίσαμε το γλέντι αλλού. Το πρωί φιληθήκαμε και χωρίσαμε. Πρώτη φορά τον έβλεπα στη ζωή μου. Και τελευταία. Μόνο τους λογικούς δεν μπορείς να πείσεις – ούτε να σε πείσουν.

Όταν ο γέρος πείθεται για την καλοσύνη του αφηγητή, τον πηγαίνει στο μεσά δωμάτιο που κείτεται ο μεγάλος του γιος λαβωμένος, ο οποίος πολεμούσε στο πλευρό των Ιταλών (ο πατέρας του αργότερα δικαιολογεί την πράξη του γιου - «Οι Τόσκοι αγαπάμε την Ρωμιοσύνη. Οι βουνίσιοι, οι Γκέγκηδες, σας οχτρεύονται. Εκείνοι πήγαν με το θέλημά τους στους Ιταλούς. Εμείς με το ζόρι»). Ο αφηγητής περιποιείται με φροντίδα το τραύμα του γιου, απολαμβάνει την φιλοξενία του γέρου και την επόμενη μέρα, συνεχίζει μαζί με το ξεκούραστο μουλάρι, την μοναχική του πορεία.

Το “Στο άλογό μου” είναι ένα σπαρακτικό γράμμα ευγνωμοσύνης, πάλι ενός στρατιώτη, απέναντι στο πιστό του άλογο. Και τα δύο αυτά αφηγήματα είναι μοναδικά στο έργο του Καββαδία γιατί εκτυλίσσονται στην στεριά, με την θάλλασα απλώς να κάνει εμφανίσεις με διάφορες μικρές νύξεις, που συμπυκνώνουν ωστόσο θεαματικά την φιλοσοφία του Καββαδία που ανέπτυξε εκτενώς στα ποιήματα και στην Βάρδια:

[...] Οι κατεβασιές από τους χειμάρρους όλο και θέριευαν. Σκεφτόμουνα τη θάλασσα, τη σιγουριά της, το γιατί ποτέ δεν την φοβήθηκα. Να πνίγεσαι στη θάλασσα, μουρμούριζα, είναι φυσικό – στη στεριά είναι κάτι που' χει μέσα του μπαμπεσιά. Ένιωθα την ατίμωση ενός θανάτου από γλυκό νερό, μέσα στη λάσπη.

Ένα από τα χαρακτηριστικότερα μοτίβα της μυθολογίας του Καββαδία είναι η αιώνια απορία του αν εμείς οδηγούμε τη ζωή μας ή μας οδηγεί εκείνη, κάτι που εκφράστηκε πλέον αποφθεγματικά με την γνωστή φράση της Βάρδιας, «Τα καράβια δεν τα πάμε. Μας πάνε». Αυτό το μοτίβο απαντάται και στα δύο αφηγήματα της συλλογής, όταν ο αφηγητής το απευθύνει εμμέσως στο μουλάρι («Κείνο το χειμώνα σαλαγούσα ένα φορτωμένο μουλάρι στους κατσικόδρομους της παραλιακής Αλβανίας. Λένε πως το ζώο με πήγαινε και με κυβερνούσε. Το ίδιο μου κάνει») και απευθείας στο άλογό του («Θυμάσαι τη νύχτα με την βροχή; Ανελέητα και οι δυο μουσκεμένοι, προχωρούσαμε μέσα στη νύχτα. Μόνοι. Σε οδηγούσα ή με οδηγούσες;»).

Χαρακτηριστικό μοτίβο στο έργο του Καββαδία αποτελεί επίσης, η εμμονή του και η πίστη του στην τέχνη και μάλιστα σε εκείνη της απεικόνισης και της ζωγραφικής. Όσο βρίσκεται στο σπίτι του γέρου χαζεύει μία λιθογραφία του Gustave Dore που κρέμεται στον τοίχο. Όταν φτάνει η ώρα του αποχωρισμού...

...Έβγαλε κάτι από τον κόρφο του. Ήταν το κόνισμα. Μου το προτείνει χωρίς να μιλάει.

Αρνήθηκα ανασηκώνοντας τα φρύδια μου.

- Για μένα, του' πα, η δύναμή της είναι η τέχνη της. Εσύ, με την πίστη σου, την κάνεις κι αποχτάει δύναμη.

- Κατάλαβα, μουρμούρισε. Θα' πρεπε να σου δώσω κείνη την παλιατσαρία, που' ταν κρεμασμένη στον τοίχο.

Δύο μικρές αφηγήσεις με φόντο εκείνον τον ιστορικό καμβά που γιορτάζουμε σήμερα – αφηγήσεις ωστόσο δοσμένες με λογοτεχνική μαεστρία που υπερβαίνει κατά πολύ το ιστορικό τους πλαίσιο, αλλά δίνει και χώρο να αναστοχαστούμε με ήρεμη ματιά πάνω στην ιστορία και στα βασανισμένα θέματά/θύματά της. Όσοι πάλι θέλετε να μείνετε στο στειρωμένο πνεύμα της επετείου, μιας αλλόκοτης πατριωτικής λοβοτομής, τότε πείτε ΟΧΙ σε όλα και σταθείτε καυλωμένη προσοχή στον καθρέφτη σας! 

Ο Γιώργος Τράπαλης στο "Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καββαδία" αναφέρει ότι πρόκειται για λιθογραφία του G. Dore με τίτλο "Pumps in London", ωστόσο δεν κατάφερα να βρω κάτι με αυτό τον τίτλο. Η παραπάνω εικόνα προέρχεται από έργα του χαράκτη σχετικά με τον Λονδίνο. Αν βρείτε το αναφερόμενο έργο, παρακαλώ, ενημερώστε με.