Μαφφία

Νιώθω ότι πρέπει να υπερασπιστώ με κάποιον τρόπο την λογοτεχνική αξία των βιβλίων του Ρομπέρτο Σαβιάνο. Το βιβλίο του “Γόμμορα” ξεκινάει με την εξής εικόνα:

Το κοντέινερ ταλαντευόταν καθώς ο γερανός το μετέφερε στο πλοίο. Λες κι επέπλεε στον αέρα, το σπρίντερ, ο μηχανισμός που γαντζώνει το κοντέινερ στο γερανό, δεν κατάφερνε να δαμάσει την κίνηση. Οι πρόχειρα κλεισμένες πόρτες άνοιξαν ξαφνικά και δεκάδες σώματα άρχισαν να πέφτουν σαν βροχή. Έμοιαζαν με κούκλες. Στο έδαφος όμως τα κεφάλια συντρίβονταν σαν να ήταν αληθινά κρανία. Και ήταν πράγματι κρανία. Απ' το κοντέινερ έβγαιναν άντρες και γυναίκες. Ακόμη και παιδιά. Νεκροί. Παγωμένοι, στοιβαγμένοι, ο ένας πάνω στον άλλο. Στη σειρά, στριμωγμένοι σαν τις σαρδέλες στο κουτί. Ήταν οι Κινέζοι που δεν πεθαίνουν ποτέ. Οι αθάνατοι που περνούν τα χαρτιά ο ένας στον άλλον.
 

 

9 στους 10 αναγνώστες που θα διαβάσουν το παραπάνω απόσπασμα θα συνεχίσουν γοητευμένοι την ανάγνωση για 2-3 σελίδες ακόμα. Δεν είναι μια εξαίσια αρχή μυθιστορήματος; Μα για στάσου, το βιβλίο του δεν είναι μυθιστόρημα! Ε και; Τα βιβλία του Σαβιάνο πρέπει πρωτίστως να διαβάζονται ως μυθιστορήματα. Είναι γραμμένα ως τέτοια, έχουν εξαιρετική αφήγηση, είναι ανθρώπινα, άδεια από διδακτισμούς και συναισθηματικούς εκβιασμούς, ταυτίζεσαι με τους ήρωες, επέρχεται η λύτρωση, τι άλλο! Και λένε πολλές αλήθειες, συγκεκριμένα λένε μόνο αλήθειες. Ουπς! Και τι θα γίνει με τον μύθο; Παντού υπάρχει ένας μύθος, ακόμα και στις καθαρότερες αλήθειες.

Αν σου έδιναν να διαβάσεις μια στείρα μελέτη για την δράση μιας αδίστακτης εγκληματικής οργάνωσης, σύντομα θα βαριόσουν, ειδικά αν δεν έτρεφες προσωπικό ενδιαφέρον για το θέμα. Αν σου έδιναν να διαβάσεις ένα βιβλίο που η ιστορία του βασίζεται σε αληθινά γεγονότα, θα χανόσουν στην ισοτιμία, τι είναι αληθινό και τι μύθος, τι να δεχθείς και τι να απορρίψεις. Εδώ, ο συγγραφέας, σου δίνει τα πραγματικά γεγονότα και τα αληθινά ονόματα, τοποθετώντας τα με μαεστρία μέσα στον μύθο της παγκόσμιας Ενοχής, σε εκείνο το επίπεδο του συλλογικού φαντασιακού που μας καθιστά όλους υπεύθυνους και ενόχους, μια κατάσταση που μπορεί κάποτε να καλλιεργήσει και να ξεστομίσει μια φράση του τύπου “Μαζί τα φάγαμε”.

Το θέμα του συγκεκριμένου βιβλίου (όπως και των υπόλοιπων) συνοψίζεται σε μία απλή και οχληρή φράση. Όλα τα εμπορεύματα έχουν σκοτεινή προέλευση. Είναι ο νόμος του καπιταλισμού. Ενός καπιταλισμού που παρουσιάζεται πάντα απρόσωπος και αθώος, μεταβιβάζοντας την ευθύνη και την ενοχή στα πρόσωπα που (κυρίως άθελά τους) τον συγκροτούν. Ο κόσμος των βιβλίων του Σαβιάνο είναι ανήμερο θεριό που όταν δαγκώνει εσύ καλά είναι να σωπαίνεις, μια καλοκουρδισμένη μηχανή που πίνει αίμα και χέζει χρήμα, ανελέητα βίαιη και απροσδόκητα ανθεκτική.

Ο διορατικός Ζοζέ Σαραμάγκου στο βιβλίο του “Περί θανάτου” επέλεξε να ονομάσει τη μαφία που ήρθε να βάλει τάξη στα πράγματα όταν ο Θάνατος εντελώς απροσδόκητα κήρυξε απεργία για μερικούς μήνες, με 2 φ! Η σύγχρονη μαφία δε ξέρουμε με πόσα φ γράφεται (ενδεχομένως με τόσα φ όσα και τα ματωμένα μηδενικά που φανερώνουν την κολοσσιαία διακίνηση κεφαλαίου), πάντως ουδεμία σχέση έχει πια με την ρομαντική εκδοχή της στην οποία πρωτοστατούσε ο δυσλεκτικός μαγουλάκιας Μάρλον Μπράντο!

Οι θύτες είναι ταυτόχρονα και τα θύματα, δεν μπορούν να χαρούν τα πλούτη τους, η δύναμή τους υποβιβάζεται σε μία αστεία ψευδαίσθηση όταν κρύβονται σαν φοβισμένα ζώα μέσα στα χαμόσπιτα του κέντρου για χρόνια, γιατί αν κάνουν και φανερωθούν, ο μόνος φίλος που θα τους περιμένει είναι μια φιλεύσπλαχνη σφαίρα. Μπορούν και κινούν τα νήματα από παντού, αλλά όταν εκείνα σπάσουν, τίποτα δεν ξηλώνεται, τη θέση των νεκρών θα διεκδικήσουν άλλοι πρόθυμοι νεκροί, με ίδιες βλέψεις και ίδια κατάληξη. 

 

Ο υπότιτλος του βιβλίου, “Ταξίδι στην οικονομική αυτοκρατορία και στο όνειρο για κυριαρχία της Καμόρρα”, είναι εύγλωττος και πολύ σαφής. Η Καμόρρα, η εγκληματική οργάνωση που δραστηριοποιείται στην Νάπολη και στην περιοχή της Καμπανίας, έχει κλείσει “πρώτη θέση” και ταξιδεύει άνετα προς την επίτευξη του ονείρου της. Διακίνηση ναρκωτικών, διαχείριση απορριμάτων και τοξικών αποβλήτων, τσιμεντοποίηση των πάντων (συμπεριλαμβανομένων και των μυαλών!), εκμετάλλευση “υψηλής ραπτικής”, και όλα φαντάζουν ρόδινα, σχεδόν έχουν το χρώμα του αίματος! Ξαφνικά όμως γίνεται μια αντιστροφή – ενώ έχεις το παζλ έτοιμο μπροστά σου και “θαυμάζεις” την εικόνα, έρχεται ο άτακτος Σαβιάνο και σου σκορπίζει όλα τα κομμάτια, μετά σου επισημαίνει με το δάχτυλο ένα τυχαίο κομμάτι και σου λέει: “Να, κοίτα εδώ, ο Πασκουάλε ο ράφτης”!

[...] Θυμόταν καλά αυτό το λευκό ταγέρ. Θυμόταν ακόμη τα μέτρα, όλα τα μέτρα. Το κόψιμο στο λαιμό, τα χιλιοστά στους καρπούς. Και το παντελόνι. Είχε περάσει τα χέρια του στους σωλήνες των ποδιών και θυμόταν ακόμη το γυμνό σώμα που κάθε ράφτης φαντάζεται. Ένα γυμνό χωρίς ερωτισμό, σχεδιασμένο πάνω σε ψεύτικους μυς, σε πήλινα οστά [...] και όμως η ευχαρίστηση είναι δικαίωμα, αν υπάρχει κάποια αξία, πρέπει να αναγνωρίζεται. Κάπου βαθιά μέσα του, στο συκώτι ή στο στομάχι, αισθανόταν ότι είχε κάνει άψογη δουλειά και ήθελε να το πει. Ήξερε ότι άξιζε κάτι άλλο. Αλλά δεν του είχαν πει τίποτα. Το έμαθε τυχαία, κατά λάθος. Μια οργή που γίνεται αυτοσκοπός, θεριεύει γεμάτη αιτίες, αλλά γι' αυτές δεν μπορεί να κάνει τίποτα. Δεν μπορούσε να το πει σε κανέναν. Ούτε καν να το ψιθυρίσει μπροστά στην εφημερίδα την επομένη. Δεν μπορούσε να πει «Αυτό το ρούχο το έφτιαξα εγώ». Κανείς δε θα το πίστευε. Την βραδιά των Όσκαρ η Αντζελίνα Τζολί φοράει ένα φόρεμα φτιαγμένο στο Αρζάνο από τον Πασκουάλε. Τα δύο άκρα. Εκατομμύρια δολάρια και εξακόσια ευρώ το μήνα.

Νιώθεις μικρός, πολύ μικρός, για ν' αλλάξεις το σκηνικό; Κακώς! Το πρώτο και καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι να διαβάσεις το βιβλίο του Ρομπέρτο Σαβιάνο. Θα σε βοηθήσει να καταναλώνεις χρήσιμες σκέψεις αντί για άχρηστα πράγματα. Την επόμενη φορά που θα παραπονεθείς για την ισχνή ποικιλία αγαθών που θα σου παρουσιάσει ένα μαγαζί (δεν συμπεριλαμβάνονται τα βιβλιοπωλεία!), σκέψου τι αναίτιο πόνο θα προκαλούσε η ηλίθια απαίτησή σου να γεμίσεις με εικόνες τα μάτια σου. Την επόμενη φορά που το παντελόνι σου θα “τσιτώσει” στα μπούτια, σκέψου ότι δεν φταίει το παντελόνι (εννοείται ότι δε θα σου περάσει καν από το μυαλό ότι μπορεί να φταίνε τα μπούτια!), σκέψου ότι αυτό που σε σφίγγει είναι τα ταλαιπωρημένα χέρια ενός απελπισμένου ανθρώπου που ράβει 15 ώρες τη μέρα για ελάχιστα ευρώ. Την επόμενη φορά που θα ανοίξεις μια συσκευασία, προσπάθησε να φανταστείς την οριστική πορεία της, δεν χάνεται επειδή απλά την πέταξες στο κάδο της κουζίνας. Ο Αμερικανός συγγραφέας Ντον ΝτεΛίλλο είναι σπουδαίος (τουλάχιστον για μένα) μόνο και μόνο επειδή έφερε το πρόβλημα της διαχείρισης απορριμάτων λίγο πιο κοντά στα μάτια μας.

Το να φαντάζεσαι δεν είναι περίπλοκο. Το να επινοείς την εικόνα ενός ατόμου, μιας χειρονομίας ή ενός πράγματος που δεν υπάρχει δεν είναι δύσκολο. Όπως δεν είναι δύσκολο και να φανταστείς το θάνατό σου. Το πιο περίπλοκο είναι να φανταστείς την οικονομία από κάθε άποψη.

Το βιβλίο τελειώνει όσο θεαματικά ξεκίνησε. Επέρχεται η λύτρωση, αλλά είναι πολύ αργά και ταυτόχρονα πολύ νωρίς για να την καλωσορίσεις. Η ασθματική ανάγνωση με τα χιλιάδες ανθρώπινα πορτρέτα που συγκροτούν ένα απάνθρωπο σύστημα, εξέρχεται κραυγάζοντας. 

 

[...] Ήθελα να φωνάξω, να ξεσκίσω τους πνεύμονές μου, να διαλύσω την τραχεία μου όπως ο Πεταλούδας, και με όλη τη δύναμη του στομαχιού μου, με όση φωνή έβγαινε ακόμη από το λαιμό μου, να ουρλιάξω: «Καταραμένοι μπάσταρδοι, είμαι ακόμη ζωντανός!»

Αυτή η κραυγή μπορεί να είναι του εξόριστου συγγραφέα ή του καταδικασμένου ανθρώπου. Αυτή η κραυγή μπορεί να είναι του συντετριμμένου αναγνώστη ή του καταδικασμένου ανθρώπου. Αυτή η κραυγή μπορεί να είναι του ελεύθερου ή του καταδικασμένου ανθρώπου. Αυτή η κραυγή μπορεί να είναι δική σου ή δική μου. Αυτή η κραυγή θα χαθεί στον άνεμο αν δεν καταφέρει να ενωθεί με τις υπόλοιπες. 

Υ.Γ. Όποιος θέλει να μάθει περισσότερα για τις διαδρομές της κοκαΐνης, ας ακολουθήσει αυτήν την διαδρομή. Η λογοτεχνία είναι σχέση εξάρτησης.  

Maffia reloaded

Είχα δει την ταινία "Γόμορρα" μόλις είχε βγει, με σκοπό να πάρω μια ιδέα για το τι περιείχε το πολυσυζητημένο βιβλίο. Απογοητεύτηκα. Εκείνο που σε απογοητεύει περισσότερο απ' όλα είναι η διάψευση της προσδοκίας που σου είχε δημιουργηθεί όταν πρωτάκουσες ότι πρόκειται για μια ταινία για την μαφία. Πώς έγινε έτσι η μαφία;; Αναρωτιέσαι. Και έχεις δίκιο, η ρομαντική εκδοχή της μαφίας πέρασε πια, σου λείπει πολύ ο Άλ Πατσίνο είτε ως Νονός είτε ακόμα και ως Σημαδεμένος. Πολύ ξενέρωτη είναι ετούτη η μαφία!

Με αφορμή την ανάγνωση του βιβλίου ξαναείδα την ταινία και ξεκαθάρισα κάποια πράγματα. Η θέαση της ταινίας σε απομακρύνει πολύ από την ανάγνωση του βιβλίου, η ανάγνωση του βιβλίου όμως, σε φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στην θέαση της ταινίας.  Η ταινία "Γόμορρα" τοποθετεί το σκηνικό της σε μια άθλια και βρώμικη Νάπολη στην οποία εκτυλίσσονται διάφορες ιστορίες που δείχνουν αρκετά επιφανειακά (για όποιον δεν έχει διαβάσει το συγκλονιστικό βιβλίο του Σαβιάνο) το μοτίβο της εγκληματικής οργάνωσης. 

Παρουσιάζονται - ένας stakeholder, που είναι ο διαμεσολαβητής και διαχειριστής τοξικών αποβλήτων μεταξύ των "καθαρών" εταιριών και της τελικής παράνομης αποκομιδής των απορριμάτων - ένας μεταφορέας (δεν θυμάμαι τον ακριβή όρο της μαφίας) χρημάτων της Καμμόρα, προς τις οικογένειες της φατρίας που έχουν χάσει κάποιο μέλος τους από τον συνεχή πόλεμο - ένας έφηβος που παίρνει θέση στο πόλεμο των φατριών, χάνοντας την φιλία των κολλητών του, οι οποίοι παραμένουν στην ίδια γειτονιά αλλά σε αντίπαλη φατρία - ο Πασκουάλε ο ράφτης που δίνει μαθήματα υψηλής ραπτικής σε μια παράνομη βιοτεχνία Κινέζων ραφτών που ονειρεύονται να μπουν στα υψηλά σαλόνια, με την γνωστή κατάληξη, να δει ένα από τα φορέματά του να ντύνει το σώμα μιας χολυγουντιανής σταρ, όχι όμως της Τζολί αλλά της Σκάρλετ Γιόχανσον(!) - τέλος, δύο νεαροί που πιστεύουν ότι αποτελούν μετεμψύχωση του Τόνυ Μοντάνα, χωρίς όμως να είναι τίποτα περισσότερο από μικρά και ενοχλητικά τσιμπούρια στο σώμα του θηρίου. 

Μικρές ανθρώπινες ιστορίες που συμπλέκονται όμορφα και φανερώνουν το πλέγμα σιωπής και ενοχής που σκεπάζει αυτές τις βασανισμένες περιοχές. Στο τέλος της ταινίας, δίνονται κάποιες πληροφορίες από το βιβλίο του Σαβιάνο σχετικά με την δράση της Καμόρρα. Αν αυτές οι πληροφορίες δίνονταν στην αρχή, θεωρώ πως η ταινία θα ήταν πολύ καλύτερη. Αυτός που έχει διαβάσει το βιβλίο κουβαλά τις ιστορίες μέσα στο κεφάλι του για καιρό, ο απληροφόρητος θεατής όμως, κινδυνεύει να χτυπηθεί από την πλήξη πριν φθάσει το τέλος.