Αβεσσαλώμ αναφώνησε, καθώς ψυχορραγούσε, Αβεσσαλώμ, ο Γέρος!

And the Nobel goes... και εδώ είναι το πρόβλημα, ότι το Νόμπελ τα τελευταία χρόνια πηγαίνει κατά διαόλου! Τώρα πια θεωρείται η υπέρτατη διάκριση στην λογοτεχνία, εξασφαλίζει χρήμα και δόξα στους τιμώμενους, δημιουργεί εκατομμύρια νέους αναγνώστες και συγγραφείς ανά τον κόσμο. Πώς έφθασε όμως το Νόμπελ Λογοτεχνίας να τιμηθεί με τόση αναγνώριση; Πιάνεις στα χέρια σου την λίστα με τα ονόματα των βραβευμένων συγγραφέων και προχωράς αβίαστα σε έναν αυθόρμητο διαχωρισμό: σε εκείνους (τους πολλούς) που τιμήθηκαν από το βραβείο και σε εκείνους (τους λίγους) που τίμησαν το βραβείο. Το Νόμπελ Λογοτεχνίας γιγαντώθηκε από τους λίγους και έφθασε να κάνει τώρα τον υπερφίαλο καμπόσο με τα πολλά λεφτά και τις οπορτουνιστικές διαθέσεις. Αυτή η αλλαγή ξεκίνησε, για μένα, το 1949 όταν κάποιος αναφώνησε με άγνοια κινδύνου... to Faulkner... και γνώρισε στις μελλοντικές γενιές τον Θεό της Λογοτεχνίας. Είναι βλασφημία να ισχυρίζεσαι ότι η Λογοτεχνία (μέσω μιας αμφιλεγόμενης επιτροπής) τίμησε τον Φώκνερ. Είναι φανερό ότι το αντίθετο συνέβη – ο Φώκνερ τίμησε την Λογοτεχνία!

Οι αναγνώστες πρέπει να δοκιμάζουν μια πολύ δυσάρεστη έκπληξη μόλις διαβάζουν πρώτη φορά Φώκνερ. Στον τίτλο της ανάρτησης προσπάθησα να προσομοιάσω (χρησιμοποιώντας τρεις τίτλους βιβλίων του), κατά το δυνατόν περισσότερο, την φωκνερική σύνταξη. Αυτή η σύνταξη είναι το πρώτο (παρά ταύτα όχι εύκολο να ξεπεραστεί) εμπόδιο που σου βάζει ο συγγραφέας. Πολλοί συγγραφείς γράφουν κάπως «περίεργα», έχουν το δικό τους ύφος, σκέφτονται αρκετοί αναγνώστες. Ωστόσο, αυτή η σύνταξη γίνεται σκοπίμως ή τουλάχιστον έτσι νιώθει ο αναγνώστης στο τέλος της ανάγνωσης – όμως τότε, δεν θα νοιάζεται και πολύ να μάθει ποια πραγματικά είναι η αλήθεια. Θυμάμαι ότι, όταν πρωτοσυνάντησα τον Φώκνερ, θεώρησα πως είναι ένας εύκολος συγγραφέας, να ήταν η απλή και σεμνή φιγούρα του που εξέπεμπε καθαρότητα από την φωτογραφία του βιβλίου, να ήταν ο Αμερικανικός Νότος και η γοητεία του Μισισιπή που μου έγιναν γνωστά μέσα από την εύκολη και συναρπαστική αφήγηση του σπουδαίου Μαρκ Τουαίην; Ό,τι κι αν ήταν, ήταν μεγάλη πλάνη! Ας ρίξουμε όμως πρώτα μια γρήγορη ματιά στα βιβλία.

Ο «Γέρος» είναι η μία από τις δύο ιστορίες που συμπλέκονται στο βιβλίο του  «Άγρια φοινικόδεντρα». Εκεί, ο Φώκνερ επέλεξε να βάλει δύο ιστορίες που έχουν αντίθετο θέμα, να διαδέχονται η μια την άλλη ανά κεφάλαιο, έτσι ώστε να μεγαλώσει η ένταση του κειμένου και να αυξηθεί η πολυπλοκότητα της αφήγησης, λες και χρειάζονταν επιπρόσθετη πολυπλοκότητα τα βιβλία του Φώκνερ! Όπως γράφει ο Malcolm Cowley «Στα Άγρια Φοινικόδεντρα ένας άντρας θυσιάζει τα πάντα για την ελευθερία και την αγάπη και χάνει και τα δυο˙ στο Γέρο ο κατάδικος θυσιάζει τα πάντα για να γλυτώσει από την ελευθερία και την αγάπη». Ο αναγνώστης χάνει αυτή την αντίστιξη και το αλληλοσυμπλήρωμα των ιστοριών αλλά δεν στερείται απόλαυσης αν διαβάσει τον «Γέρο» μόνο του. Πρωταγωνιστής σε αυτή τη νουβέλα είναι ο ποταμός Μισισιπής (ο «Γερός» όπως αποκαλείται χαϊδευτικά) ο οποίος τον Απρίλη του 1927 πλημμυρίζει οργισμένος και γίνεται η αιτία να εμφανιστεί ένα σκηνικό καταστροφής. Σε αυτό το σκηνικό, ο κατάδικος που εκτίει ποινή στις αγροτικές φυλακές για μια αποτυχημένη απόπειρα ληστείας τρένου που ενορχήστρωσαν τα φθηνά αστυνομικά βιβλία που διάβαζε κάποτε, ρίχνεται σε μια βάρκα με εντολή να κατεβάσει μια γυναίκα που βρήκε καταφύγιο από την πλημμύρα στη κορυφή ενός δέντρου και έναν άντρα που είναι καθηλωμένος στη στέγη μιας μπαμπακαποθήκης. Η γυναίκα είναι ετοιμόγεννη, γεννά στην βάρκα, και εκεί ξεκινά ένας αγώνας να βρεθεί ένα μέρος να αφήσει την γυναίκα με το μωρό και ύστερα να γυρίσει πίσω στην φυλακή που γνωρίζει και αποδέχεται. Ο ήρωας (όπως όλοι οι ήρωες του Φώκνερ) περνά από δαιδαλώδεις ψυχικές διαδρομές και αναπάντεχες φυσικές καταστάσεις, ώσπου να καταλήξει να απορρίψει την ελευθερία που τόσο απροσδόκητα του δόθηκε και την επίφαση αγάπης που μοιραζόταν πάνω στη βάρκα.

[...] «Σύντομα θα έπρεπε να συνεχίσει τον δρόμο του, σκεφτόταν (ο κατάδικος). Όλες αυτές οι βλακείες θα σταματήσουν όπου να' ναι και τότε θα μπορώ να γυρίσω πίσω, και τότε ξαφνικά ανακάλυψε ότι σκεφτόταν θα πρέπει να γυρίσω πίσω, κι έμεινε ασάλευτος και κοίταζε γύρω την πλούσια παράξενη έρημο που τον περιέβαλλε, όπου είχε προσωρινά χαθεί μες στη γαλήνη και την ελπίδα και όπου τα τελευταία εφτά χρόνια είχαν βυθιστεί σαν ασήμαντα βότσαλα μες στο νερόλακκο, δίχως ν' αφήσουν την παραμικρή ρυτίδα, και σκέφτηκε ήσυχα, με κάτι σαν αποχαυνωμένη έκπληξη Ναι. Θαρρώ πως είχα ξεχάσει τι καλά που είναι να βγάζεις λεφτά. Να σ' αφήνουν να τα βγάζεις».

 

Το «Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ!» είναι το χαρακτηριστικά φωκνερικό έργο: ένα βιβλίο που χρονικά καταλαμβάνει τουλάχιστον τρεις γενιές ανθρώπων, συνδεδεμένων με δεσμούς αίματος και ένοχων μυστικών, και τοποθετημένων στην φανταστική περιοχή Γιοκναπατόφα (ή Γιοκναπατούφα ή Γιοκναπατάουφα, ανάλογα με τη μετάφραση και τη διάθεση) κάπου στον Αμερικανικό Νότο. Ένα απόσπασμα μόλις στη σελίδα 4, συμπυκνώνει όλο το μυθιστόρημα και δίνει μια πρόγευση του απαιτητικού και πυκνότατου λόγου του.

[...] «Φαίνεται πως αυτός ο δαίμονας – τον λέγανε Σάτπεν – (Συνταγματάρχη Σάτπεν) – Συνταγματάρχη Σάτπεν. Που ξεφύτρωσε ξαφνικά και απροειδοποίητα σ' αυτά τα μέρη με μια συμμορία παράξενους αράπηδες κι έφτιαξε μια φυτεία – (Ξάρπαξε βίαια μια φυτεία, λέει η μις Ρόζα Κολντφιλντ) – Ξάρπαξε βίαια. Και παντρεύτηκε την αδερφή της Έλλεν και γέννησε ένα γιο και μια κόρη που (Χωρίς τρυφεράδα γέννησε, λέει η μις Ρόζα Κολντφιλντ) – χωρίς τρυφεράδα. Που θα πρεπε να' ναι τ' ακριβά καμάρια του κι οι προστάτες κι η παρηγοριά των γερατειών του, μόνο που – (Μόνο που τον κατέστρεψαν ή κάπως έτσι ή τα κατάστρεψε εκείνος ή κάπως έτσι. Και πέθανε) – και πέθανε. Χωρίς κανένας να τον κλάψει, λέει η μις Ρόζα Κολντφιλντ – (Εκτός από την ίδια) Ναι, εκτός από την ίδια. (Κι απ' τον Κουέντιν Κόμπσον) Ναι. Κι απ' τον Κουέντιν Κόμπσον».

Προχωρώντας στο μυθιστόρημα βλέπουμε την παρακμή της οικογένειας (μόνιμο αγαπημένο θέμα του Φώκνερ) σε τέτοιο βάθος που δύσκολα θα πιστέψουμε στο τέλος ότι υπήρξε κάποτε και η ακμή της! Οι ήρωες είναι σταθερά βουτηγμένοι στην τραγικότητα καθ' όλη την διάρκεια του βιβλίου, καμιά σελίδα δεν εκπέμπει φως. Διαβάζοντας τα βιβλία του Φώκνερ παίρνεις μια έντονη γεύση αρχαίας τραγωδίας και βιβλικών παραστάσεων (στο συγκεκριμένο βιβλίο, ο τίτλος είναι πρόδηλος) αναμεμειγμένη με εξαντλητική εσωτερική αναμόχλευση και συναισθηματική πυκνότητα.

Ο Φώκνερ χρησιμοποιεί την τεχνική του εσωτερικού μονολόγου, κατά τα πρότυπα του Τζόυς και της Γουλφ, με μια ειδοποιό διαφορά ωστόσο, που είναι κατά την γνώμη μου το πιο γοητευτικό σημείο των βιβλίων του. Οι ήρωές του είναι απλοί άνθρωποι, συνήθως αγρότες ή υπηρέτες, στερούμενοι μόρφωσης, κοινωνικής συμπεριφοράς ή πολιτισμικών αναφορών. Σε ακραίες περιπτώσεις, ακόμα και νοητικά καθυστερημένοι (ποιος μπορεί να ξεχάσει τον Μπέντζι από την «Βουή και Μανία»;). Σε καθέναν από αυτούς όμως, ο Φώκνερ κατορθώνει να εμφυσήσει έναν πλούσιο εσωτερικό κόσμο σπάνιας δυναμικής και πολυπλοκότητας. Σε έναν αστικοποιημένο ήρωα (όπως του Τζόυς) είναι σχετικά εύκολο να γεμίσεις το άδειο καβούκι του με συναισθήματα και σκέψεις που να έχουν ανθρώπινες πολιτισμικές καταβολές. Έναν «αγροίκο» όμως με τι να τον γεμίσεις; Ο Φώκνερ μπορεί να γράψει χιλιάδες σελίδες για να σου αποδείξει την πολυπλοκότητα ενός «αγροίκου»! Με τα βιβλία του Φώκνερ, πάντοτε θυμάμαι ότι ένας απλός άνθρωπος δεν είναι απαραίτητα και απλοϊκός – αν τον απαλλάξεις από τα πολιτισμικά στεγανά, αν τον αποστραγγίξεις από την κοινωνική εξευγενισμένη συμπεριφορά, αν του βιάσεις την θρησκευτική φενάκη, μπορεί να παραμείνει ακόμα βαθιά πολύπλοκος, βαθιά ανθρώπινος. 

«Αν δεν υπήρχα εγώ θα υπήρχε κάποιος άλλος στη θέση μου. Το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί στον οποιονδήποτε, στον Χέμινγουεϊ, στον Ντοστογιέφσκι, σ' όλο τον κόσμο. Απόδειξη, ότι υπάρχουν ήδη τρεις συγγραφείς που ερίζουν ότι έγραψαν τα έργα του Σαίξπηρ. Αυτό που μετράει δεν είναι το ποιος έγραψε τον Άμλετ ή το Όνειρο θερινής νύχτας αλλά το ότι υπήρξε κάποιος που τα έγραψε. Δεν μετράει ο συγγραφέας. Αυτό που μετράει είναι το έργο του, τα δημιουργήματά του. Ο Σαίξπηρ, ο Μπαλζάκ, ο Όμηρος, έγραψαν όλοι πάνω στα ίδια θέματα κι αν ήταν δυνατό να ζούσαν 1000 ή 2000 χρόνια ακόμη, οι εκδότες δε θα' χαν πια ανάγκη από άλλους συγγραφείς.»   

 

Αυτό διατείνεται στην συνέντευξη που έδωσε στο Paris Review (εγώ την έχω σε μια όμορφη μεταφρασμένη έκδοση) και το απέδειξε περίτρανα ζητώντας να σκαλιστεί στο τάφο του μόνο η λιτή φράση «Έγραψε βιβλία και πέθανε», δείχνοντας έτσι πως δεν έχει σημασία ποιος σαπίζει εκεί μέσα αλλά ότι αυτό που τελικά μετράει είναι αν το έργο θα καταφέρει να επιβιώσει εις βάρος του συγγραφέα του. Εμείς ξέρουμε ότι τα κατάφερε – και χαιρόμαστε πολύ γι' αυτό.

Άφησα για το τέλος το «Καθώς ψυχορραγώ» (ένας από τους πιο όμορφους τίτλους βιβλίου) γιατί είναι ένα βιβλίο σημείο αναφοράς στον φωκνερικό κόσμο. Κουβαλά τη φήμη ότι γράφτηκε μέσα σε έξι εβδομάδες, στην βραδινή βάρδια 12-4, σ' ένα σταθμό παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος – κυρίως όμως, είναι ένα βιβλίο που περιέχει όλα τα χαρακτηριστικά του λογοτεχνικού του σύμπαντος, σε διακριτή μορφή, και έτσι προϊδεάζει τον αναγνώστη και τον προετοιμάζει, πριν εκείνος προσπαθήσει κάποιο δυσκολότερο κείμενό του. Επίσης, πρόκειται για μια γοητευτική ιστορία, η αφηγηματική λιτότητα (για τα μέτρα του Φώκνερ) της οποίας δεν υπολείπεται σε

"Η μάνα μου είναι ψάρι" (σ. 100)

βάθος και ένταση (ακριβώς στα μέτρα του Φώκνερ). Μια οικογένεια (πάλι δεσμοί αίματος) με το κιβούρι της νεκρής μητέρας κάνει την διαδρομή προς το πατρικό τόπο της, για να την θάψει εκεί, σύμφωνα με την τελευταία επιθυμία της. Τα κεφάλαια είναι σχετικά σύντομα και φέρουν ως τίτλους τα ονόματα των μελών της οικογένειας ή των γειτόνων, έτσι ώστε να δίνεται με σαφήνεια η οπτική γωνία του αφηγητή. Παράλληλα ξετυλίγονται διάφορες συνειδησιακές ιστορίες των ηρώων, που σε μερικά σημεία μοιάζουν ασύνδετες και εκκρεμείς αλλά όσο προχωρά η ιστορία αποσαφηνίζονται. Στα άλλα μυθιστορήματα του Φώκνερ, η διάκριση ανάμεσα στις εσωτερικές φωνές των ηρώων, στα τεκταινόμενα της πλοκής και στις βίαιες μετακινήσεις στο παρελθόν και στο μέλλον, είναι περισσότερο ομιχλώδης και αυτό ίσως αποθαρρύνει τους επίδοξους αναγνώστες του.

Και οι τρεις διαφορετικές μεταφράσεις των συγκεκριμένων βιβλίων θεωρώ πως είναι αρκετά καλές, αν και όποιος πρωτοδιαβάζει Φώκνερ, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα παραπονεθεί για την κακή μετάφραση. Αυτή η δυσπιστία προκαλείται από την ιδιότυπη σύνταξη την οποία επισήμανα στην αρχή. Ωστόσο, το λογοτεχνικό σύνολο κάθε μεμονωμένου βιβλίου του είναι αρτιότατο και σε αυτό δεν υπάρχει αμφιβολία ότι συμβάλλει και η εύστοχη κάθε φορά μετάφραση. Όσοι πάλι παραμένουν Άπιστοι Θωμάδες (μιας και είναι επίκαιρο) ας προσπαθήσουν να τον διαβάσουν στο πρωτότυπο. Δεν θα χαλάσουμε τις καρδιές μας.

 

Τα βιβλία του Φώκνερ είναι πολύ δύσκολα, έχουν μια γλώσσα που ταλαντεύεται συνεχώς ανάμεσα στο απλό και το υψηλό, και προσπαθεί να περικλείσει εντός μια μικρής φράσης όλη την ρευστότητα του χρόνου – όπως ισχυρίζεται και ο ίδιος ο συγγραφέας, «...δεν υπάρχει χρόνος. Υπάρχει η παρούσα στιγμή στην οποία εισάγω το παρελθόν και το μέλλον και αυτό είναι η αιωνιότητα. Ο χρόνος πλάθεται από τον καλλιτέχνη. Ο άνθρωπος δεν είναι ποτέ σκλάβος του χρόνου». Οι τραγικοί ήρωες του Φώκνερ και η επιβλητική ατμόσφαιρα των βιβλίων του, παραμένουν ανεξίτηλα στο μυαλό σας για καιρό, τόσο που στο τέλος δεν μένει παρά να αναφωνήσετε απηυδισμένοι: «Ο Νότος. Χριστέ μου. Διόλου παράξενο που όλοι σας επιζείτε μετά τον θάνατό σας για χρόνια και χρόνια και χρόνια.»

Αυτός ο σπουδαίος συγγραφέας αφήνει (για το τέλος της ανάρτησής μου) την πιο απλή και πιο σοφή λύση σε ένα πρόβλημα που θα αναγκαστούν να αντιμετωπίσουν οι καλοί αναγνώστες εξίσου συχνά με τους καλούς συγγραφείς.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Μερικοί από τους αναγνώστες σας παραπονιούνται ότι δεν καταλαβαίνουν αυτό που γράφετε, ακόμα κι αν σας διαβάσουν δυο ή και τρεις φορές. Τι τους συμβουλεύετε;

ΦΩΚΝΕΡ: Να με διαβάσουν και μια τέταρτη!