Deep Blue

 

Το σκάκι ανέκαθεν αποτελούσε γεωπολιτική (και όχι μόνο) μεταφορά. Σε εκείνες τις περιπτώσεις δεν ήταν απαραίτητο να ξέρεις καλό σκάκι για να γίνει πιστευτός αρκεί να ήξερες γεωπολιτική. Εδώ, ο Κασπάροφ είναι πασίγνωστο ότι ξέρει απίστευτο σκάκι και μοιραία πολλοί θα αναρωτηθούν τι μπλέκει τώρα με την γεωπολιτική, τι παραπάνω ξέρει αυτός που δεν το ξέρει ο μέσος αχρήστης του διαδικτύου με το μαγνητάκι-σφυροδρέπανο στο ψυγείο του – πάλι καλά να λέει, που έχει και ψυγείο! Οι αποχρώσεις από την βαθιά μελαγχολία στον μαύρο θάνατο είναι τελικά πολύ δυσδιάκριτες. «Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουμε τη ζωή σε ένα κομμουνιστικό κράτος σε όσους δεν το έχουν ζήσει. Το ανθρώπινο πνεύμα είναι ένα ανθεκτικό πλάσμα και τείνει να προσαρμόζεται σε όλες τις συνθήκες όσο καλύτερα μπορεί, έτσι ώστε να μην χάσει κάθε ελπίδα. Η αλληλεγγύη ευδοκιμεί στη στέρηση, γι’ αυτό και οι ιστορίες της εύπορης Δύσης είχαν μεγάλη υπονομευτική δύναμη στην ΕΣΣΔ. Είναι πολύ πιο δύσκολο να διατηρήσεις τη στωικότητά σου ενάντια στις αντιξοότητες όταν ανακαλύψεις ότι οι γείτονές σου ζουν καλύτερα από εσένα. Αυτή είναι η ανθρώπινη φύση, το θεμέλιο του καταναλωτικού καπιταλισμού των ελεύθερων αγορών, και ο λόγος για τον οποίο ο κομμουνισμός ήταν και παραμένει κάτι τόσο διεστραμμένο και ξένο».
 

Λίγοι είναι αυτοί που ασχολούνται με τις αυξομειώσεις στην τιμή του αγγουριού όταν το έχουν συνεχώς σφηνωμένο στον κώλο τους. Θα μου πείτε, είναι ο καπιταλισμός ηλίθιε, σε ένα κομμουνιστικό κράτος πάντα θα μοιράζεσαι ισόποσα τα έξοδα με τον αρχηγό του – δε θα σε νοιάζει πια η οικονομική εκκαθάριση, μόνο η απλή εκκαθάριση – και στην δικτατορία ακόμα καλύτερα, θα γκώσεις ελευθερία. Ευχαριστώ αλλά δε θα πάρω! Να δώσετε όμως και την ελευθερία επιλογής και στα εκατομμύρια και βάλε ανθρώπους που (ουρλιά)ζουν σε ανάλογα καθεστώτα. Ο Γκάρι Κασπάροφ γέννημα θρέμμα τέτοιων καθεστώτων αλλά και μεγάλο ταλέντο σε ένα εσωστρεφές παιχνίδι που του αποκάλυψε γρήγορα την εξωστρέφεια του κόσμου, καταθέτει σε ένα διαφωτιστικό βιβλίο τις εμπειρίες του, οι οποίες όμως δεν περιορίζονται αποκλειστικά στα στενά όρια του προσωπικού βιώματος, μιας και ο Κασπάροφ εδώ και χρόνια είναι και ακτιβιστής ανθρωπινών δικαιωμάτων με βαθιά γνώση για αυτά τα ζητήματα που αναλύει («Ο Πούτιν έχει τη συνήθεια να με κάνει έναν σωστό προφήτη, αλλά και έναν πολύ απογοητευμένο Ρώσο»), και εκτός των άλλων εκπληκτικός αφηγητής. Αυτό το τελευταίο είναι και το πιο σημαντικό. Πόσα βιβλία που θέλουμε να διαβάσουμε για να μάθουμε μερικά σημαντικά πράγματα φτάνουν σε εμάς εντελώς ακατάληπτα; Πόσες φορές το πιο απλό παιχνίδι στον κόσμο, το σκάκι, μας παρουσιάζεται σαν ο πιο δύσκολος γρίφος; Πόσες κριτικές βιβλίων δεν μπορούν να κατασταλάξουν αν τους αρέσει το βιβλίο ή όχι; Πολύπλοκα ζητήματα όλα τους, συμφωνώ, αλλά και πάλι, πόσες δεν είναι εκείνες οι φορές που και η πιο αδίστακτη προπαγάνδα ωχριά μπροστά στην ανικανότητα αρκετών ανθρώπων να πουν μια φράση με σαφήνεια και απλότητα; 

 

Ο Κασπάροφ γκρεμίζει το τείχος που εμποδίζει την επικοινωνία εκκινώντας την αφήγησή του από την πτώση ενός διασημότερου Τείχους και καταλήγει χτίζοντας συναρπαστικά την ανάλυσή του στη δημιουργία νέων ανεπαίσθητων τειχών (τιμής ένεκεν στον Καβάφη που γεννήθηκε ή πέθανε, ανάλογα τη κοσμοθεωρία σας, σαν χτες) που μας χωρίζει πλέον από έναν, όχι λιγότερο παράφρονα από άλλους ανθρώπους, δικτάτορα – γιατί οι δικτάτορες, ό,τι και αν νομίζετε, ούτε παράφρονες είναι, ούτε χάνουν την ανθρώπινη φύση τους (μου μάθατε τώρα να την ορίζετε και στην απέραντη έκτασή της!). Απλώς κάνουν κάποιες προσεκτικές κινήσεις που μένουν αναπάντητες (ή ανεπαρκώς απαντημένες) για καιρό και λίγο πριν κάνουν το ματ, τους φωνάζουμε με υψωμένο το δάχτυλο, «Πρόσεχε την επόμενη κίνησή σου, θα το μετανιώσεις»! Ο Κασπάροφ, ίσως με τη διορατικότητα που του χάρισε το σκάκι, διέβλεψε νωρίς την απώλεια του πλεονεκτήματος που κρατούσε η Δύση μετά την νίκη του Ψυχρού Πολέμου, μέσα από ανόητες τακτικές κατευνασμού και συνεργασίας που το ροκάνισαν μέχρι τέλους και το έδωσαν στην αντίπαλη πλευρά. «Οι δικτάτορες φαίνεται να διδάσκονται από την ιστορία περισσότερα απ’ ό,τι οι δημοκράτες». Η ψυχροπολεμική ρητορική δεν υπάρχει πια όπως την ξέραμε αλλά το παιχνίδι έγινε ιδιαιτέρως πολύπλοκο γιατί όπως και στο σκάκι οι κανόνες παραμένουν πάντα ίδιοι όσο και αν αλλάζουν οι συνιστώσες του ανάλογα με την εποχή και πλέον η Δύση βρίσκεται σε κατάσταση Zugzwang – «ο καλύτερος λόγος για να σταματήσουμε τον Πούτιν σήμερα είναι υπερβολικά απλός: θα είναι δυσκολότερο να το κάνουμε αύριο».
 

Ο Κασπάροφ προσφέρει μια εκ των έσω ξεκάθαρη ματιά των λόγων που η ΕΣΣΔ διαλύθηκε, της ανικανότητας της Δύσης να προσφέρει όταν μπορούσε σε μια ταλαίπωρη χώρα την δυνατότητα της δημοκρατίας, δείχνει πώς ένας αρχικά επιφυλακτικός παρά το σκοτεινό παρελθόν του Πούτιν συγκέντρωσε σιγά και μεθοδικά όλη την εξουσία και το χρήμα στο πρόσωπό του, αναλύει τους πολέμους στην Τσετσενία, τις τρομοκρατικές ενέργειες στο εσωτερικό της χώρας, την διαφθορά των Μέσων Επικοινωνίας, τις δολοφονίες και φυλακίσεις αντιφρονούντων, τη γελοιοποίηση και αποδυνάμωση της αντιπολίτευσης, γιατί γειτονικές χώρες της Ρωσίας προσπαθούν με νύχια και δόντια να έρθουν με το μέρος της Δύσης, όλα. Τώρα ο καθένας θα τα κρίνει όλα αυτά ανάλογα με τις παρωπίδες που φοράει και κατά πόσο ο Κασπάροφ του φαίνεται λιγότερο ή περισσότερο φιλελεύθερος. Η ουσία που διαπνέει όλο το βιβλίο είναι ότι οι αρχές (της ελευθερίας, του λόγου, των εκλογών, κλπ) πρέπει να οδηγούν τις πολιτικές και όχι το αντίθετο – η Δύση απέτυχε να εξασφαλίσει το πρώτο (είναι πολλά τα λεφτά, Βλάντιμιρ;) και γι’ αυτό ο Πούτιν πέτυχε με ευκολία το δεύτερο. «Και η εμπειρία έχει αποδείξει ότι συχνά δεν έχει και τόση σημασία αν κανείς βρίσκεται στη λάθος πλευρά της Ιστορίας, εφόσον είναι στη σωστή πλευρά ενός αγωγού». 

 

Alef Safadi

Δεν περίμενα να βρω τόσο συναρπαστικό ένα βιβλίο για τον Πούτιν. Ο Κασπάροφ έχει υπέροχο αφηγηματικό ένστικτο, θα έλεγα, με δόσεις χιούμορ και συγκίνησης εκεί που χρειάζεται, με βαθιά ανάλυση και στέρεα δομή στις σκέψεις του. Νομίζω ότι θα άξιζε να το ψάξετε αν ενδιαφέρεστε να καταλάβετε περισσότερα για τη Ρωσία του Πούτιν, με ένα πιο ευχάριστο και λιγότερο ακατάληπτο τρόπο που συνήθως δεν προσφέρουν τα περισσότερα από τα άλλα βιβλία του είδους. Η έκδοση από το «Επίκεντρο» είναι όμορφη, αν και ξέφυγαν από την επιμέλεια κάμποσα μικρολαθάκια συντακτικής φύσης που δεν χαλάνε το σύνολο αλλά θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Η Χάρις Μαραντζίδη πρόσφερε μία λειτουργική μετάφραση. Να πάρετε το βιβλίο στην Ελλάδα γιατί ίσως στην Ρωσία να μην κυκλοφορεί. Πούτιν γαμιέσαι!
 

«Να ένα σημείο όπου η Δημοκρατία δυσκολεύεται να αναμετρηθεί με μια πλούσια δικτατορία. Η Ευρώπη προσφέρει επιτροπές και αόριστα χρονοδιαγράμματα και σε αντάλλαγμα απαιτεί διαφάνεια και επώδυνες μεταρρυθμίσεις. Ο Πούτιν προσφέρει χρήμα και θέλει σε αντάλλαγμα την ελευθερία και την ψυχή σου».
 

Υ.Γ. 2666 «Ένα ιδιαίτερο ευχαριστώ στον G. R. R. Martin για τη θαυμάσια σειρά βιβλίων με τίτλο A Song of Ice and Fire (Το τραγούδι της Φωτιάς και του Πάγου), και τη, βασισμένη σε αυτήν, τηλεοπτική σειρά Game of Thrones, που ενέπνευσε τον τίτλο του βιβλίου. Ο Πούτιν μπορεί να μοιάζει αρκετά με τον Tywin Lannister, εγώ, όμως, δικαιολογημένα, φοβάμαι να συγκρίνω τον εαυτό μου με κάποιον από τους χαρακτήρες της σειράς, αναλογιζόμενος το φρικιαστικό τέλος που συχνά έχουν!»