Οι πιο συνηθισμένοι απατεώνες στην Ελλάδα συνήθως ενδύονται τους υδραυλικούς που ζητάνε 55 ευρώ για μια τρόμπα στο καζανάκι και δεν μπορείς και να τους πεις «Χέσε με ρε μάστορα» γιατί μετά πώς θα τραβήξεις καζανάκι; Στη λογοτεχνία από την άλλη, το να χαρακτηρίσεις για οποιονδήποτε λόγο τον Χέρμαν Μέλβιλ απάτη, το κάνεις μόνο αν εξυπηρετεί την πλοκή! «Γιατί οι πιο τερατώδεις απ’ όλους τους υποκριτές είναι αυτοί ακριβώς οι κερδοσκόποι: υποκριτές δι’ αντιστροφής της πραγματικότητας· υποκριτές στην παρουσίαση των πραγμάτων ως σκοτεινών αντί φωτεινών· ψυχές που ευημερούν χρησιμοποιώντας όχι τη δυστυχία, αλλά το μύθευμα της δυστυχίας· δάσκαλοι της αισχρής τέχνης τού να κατασκευάζεις δυστυχία· κίβδηλοι Ιερεμίες· νόθοι Ηράκλειτοι που, μόλις η πένθιμη μέρα περάσει, επιστρέφουν, σαν απατηλοί Λάζαροι ανάμεσα στους επαίτες, για να ευφρανθούν με τα κέρδη που απέκτησαν από τα προσποιητά έλκη της κεφαλής τους – φαύλοι κερδοσκόποι!». Θα με αναγκάσετε να κατέβω πορεία στον Λευκό Πύργο όλοι εσείς που δηλώνετε αντιμελβιλιστές – σοβαρευτείτε!
Ανακάλυψα την επικείμενη έκδοση του «Μεγάλου απατεώνα» στο αυτί του βιβλίου με το οποίο εγκαινίασα την σειρά «sub rosa» και έκτοτε έπαθα εμμονή περιμένοντάς την. Όπως ίσως κάποιοι να γνωρίζετε, από εκείνη την στιγμή καθόμουν οκλαδόν στο πατάκι του «Πατάκη» κραδαίνοντας μονίμως ένα πανό διαδικτυακής διαμαρτυρίας μέχρι να εκδοθεί. Οι ημερομηνίες διαδέχονταν η μία την άλλη, σαν τις μεταλλάξεις ενός ιού, και ο καιρός περνούσε βασανιστικά αργά. Εδώ να πω ότι αν κούρασα ή ενόχλησα με την επιμονή μου, ζητώ συγγνώμη· ειλικρινά, πίστευα και πιστεύω, ότι οι διαμαρτυρίες ενός αναγνώστη προς τους εκδότες δεν επισπεύδουν κανένα εκδοτικό αποτέλεσμα, εμένα μόνο η χαρά μου για την επικείμενη έκδοση με κινητοποιούσε, όποτε και αν ερχόταν αυτή. Σαφώς και θέλω να βγαίνουν καλά βιβλία και εκείνα που συμπαθώ – ει δυνατόν, πριν πεθάνω. Αλλά και αν δεν βγουν, δεν πειράζει. Δεν θέλω να το παίξω εκδότης στην θέση του εκδότη, δεν είμαι ειδικός, αν και πρέπει να παραδεχτώ ότι είναι από τις ελάχιστες ειδικότητες στις οποίες δεν έχουν μεταμφιεστεί οι Έλληνες τα τελευταία δύο χρόνια, έτσι ώστε η συλλεκτικότητα και σπανιότητά της να με ερεθίζουν απροκάλυπτα.
Κοιτάξτε όμως ποιο είναι το παράδοξο· από τον Μάρτιο του 2020 που πάγωσε η έκδοση του βιβλίου μέχρι τον Ιούλιο του 2021 που ξεπάγωσε, ήταν τόσα τα fake news σε εύρος και επικινδυνότητα που κατέστησαν το βιβλίο του θαυματουργή θεραπεία της ψυχής. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι ο Μέλβιλ ήταν πάντοτε πολύ μπροστά από την εποχή του, και θα είναι για πολύ καιρό ακόμα, κανείς δεν γνωρίζει πότε θα εμφανιστούν και οι τελευταίες παρενέργειές του στο ταλαιπωρημένο πνεύμα του καιρού μας («… γιατί το μυαλό του, που ποτέ δεν είχε σηκωθεί από την μούχλα, ήταν τώρα πια ολότελα σαπισμένο»). Αν εξαιρέσουμε τις πρώτες κανιβαλικές του περιπέτειες, όλα τα επόμενα βιβλία του αξιώνουν τουλάχιστον μία δεύτερη ανάγνωση, όχι τόσο με την πληκτική απαίτηση ενός Τόμας Μαν, όσο με την αξία ενός μοναδικά πρωτότυπου συγγραφέα. Δεν έχω ξαναδιαβάσει ακόμα κανένα βιβλίο του και αυτό με χαροποιεί ιδιαίτερα, γιατί επιβεβαιώνει μέσα μου ό,τι είχα νιώσει με την πρώτη δοκιμή· σαν ένα από τα καλύτερα κρασιά που κυκλοφόρησαν ποτέ, έχει την πιο μακρά επίγευση από όσους συγγραφείς έχω δοκιμάσει. Ουδέποτε πρόδωσε στο ελάχιστο την εμπιστοσύνη που ανεπιφύλακτα του έδειξα εξαρχής!
«Αυτό που σε ρωτάω τώρα είναι το εξής: Θεωρείς λογικό, για έναν λογικό άνθρωπο, να στέκεται με το ένα του πόδι στην εμπιστοσύνη και με το άλλο στην καχυποψία; Δεν νομίζεις ότι θα έπρεπε να επιλέξεις;». Αν αυτή η φράση που συνοψίζει πολύ καλά το μυθιστόρημα, δεν μπόρεσε να γίνει αρκετά κατανοητή στους ανθρώπους του 19ου αιώνα (καταδικάζοντας στην αφάνεια το βιβλίο), οι άνθρωποι του 20ου και του 21ου την τρώμε για πρωινό – χωρίς να θέλω να μειώσω την αξία του βιβλίου με αυτό που γράφω, κάθε άλλο, η αξία ενός καλού πρωινού παραμένει διαχρονική και απολύτως σημαντική· μανούλες του φβ, είστε μαζί μου; Το θέμα των πολλαπλών ταυτοτήτων με απασχολεί όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια και ο Μέλβιλ στο βιβλίο του το απέδωσε με τον πλέον αρεστό τρόπο για μένα: με χιούμορ, ανελέητη σάτιρα και ακραίες αντιφάσεις – όπως ακριβώς δηλαδή πρέπει να αντιμετωπίζεται. Αν αφήσουμε στην άκρη τα ατμόπλοια που δεν υπάρχουν πια, τον – κατά Φώκνερ, Γέρο – Μισισιπή που υπάρχει μεν αλλά πολύ μακριά μας, και όλες αυτές τις μικροαπατεωνιές που πια έχουν επικαιροποιηθεί με απανωτά updates στα app τους (#cancel_efood, έτσι μου ήρθε στο άσχετο, προχωράμε!), τίποτα δεν είναι πιο σύγχρονο από μια καλή και αξιόπιστη απατεωνιά. Το βιβλίο του Μέλβιλ μού ξαναθύμισε ότι πρέπει να αγοράσω το βιβλίο του Γκόφμαν (αν και την πρώτη φορά με φρέναρε η μέτρια έκδοση, θα άξιζε μια καλύτερη, μην κάνετε απατεωνιές) «Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή», βιβλίο που θα σας το θυμίσει και εσάς, μαζί με τόσα άλλα. Η πλοκή είναι απλή, 45 κεφάλαια… συνιστούν ένα αριστούργημα, με έναν ή περισσότερους χαρακτήρες να προσπαθούν να κλονίσουν την πίστη σας σε όσα διαβάζετε – μην φοβάστε, αφεθείτε, η καλή λογοτεχνία πάντα αναζητά τα θύματά της, τους προσεκτικούς αναγνώστες. Για του λόγου το αληθές, ο ίδιος ο Μέλβιλ παρεμβάλει μερικά κεφάλαια (σημείωσα το 14, 33, 44) για την ίδια την αξία της λογοτεχνίας και την επινόησή της.
Σε πολλά κεφάλαια, ο απατεώνας μέσω της τέχνης του προσπαθεί να αποκομίσει κάποιο όφελος, στα αρχικά κεφάλαια φτηνό και σχετικά σύντομα, αργότερα βαθύ και ουσιαστικό, όπως μόνο οι φιλοσοφικές γεμάτες ανατροπές και αντιφάσεις συζητήσεις μπορούν να προσφέρουν. Εγώ θα σταθώ στο πρώτο είδος, και συγκεκριμένα σε ένα κεφάλαιο όπου ο απατεώνας μας ξοδεύει πολύ χρόνο μέχρι να καταλήξει στο θέμα των χρημάτων. Αυτό μου θύμισε μια βιωματική ιστορία που αν ήμουν λαοπρόβλητος συγγραφέας στο φβ (και εν τω μεταξύ, δεν ήμουν απασχολημένος να σώζω γριούλες στα ταμεία του σουπερμάρκετ) θα την ανέβαζα εκεί και θα έπαιρνα 3000 λάικς. Αλλά σκέφτηκα να την ανεβάσω εδώ και να πάρω τα 3 μου, όσα αξίζει και η ιστορία μου δηλαδή, δεν είμαι δα και Μέλβιλ.
Την ιστορία αυτή έφερε στην επιφάνεια η ανάγνωση του «Μεγάλου απατεώνα» και την αναφέρω γιατί θυμίζει πολύ όσα αναφέρει μέσα στο βιβλίο και ο Μέλβιλ με πολύ καλύτερο τρόπο, εννοείται, και σαφέστατα λιγότερη επίκληση στο συναίσθημα όσον αφορά τις ιστορίες του απατεώνα, ο οποίος παρουσιάζεται πιο εγκεφαλικός. Ωστόσο, μου έκανε εντύπωση ότι αυτός ο Θανάσης αφιέρωσε κοντά μία ώρα προσπαθώντας να πετύχει τον σκοπό του όταν άλλοι συνάδελφοί του θα σε ρωτούσαν με την μία αν μπορείς να τους δώσεις λίγα ευρώ. Αυτή η παραδοσιακή μορφή εξαπάτησης έχει εκλείψει πια (υπάρχουν πιο γρήγοροι και σίγουροι τρόποι εξαπάτησης μέσω διαδικτύου) και σκέφτηκα να την γράψω εδώ γιατί κάπως με συγκίνησε η φιλότιμη προσπάθεια – ασχέτως αν έμεινα ασυγκίνητος στο «δράμα» του.
Δεν χρειάζεται να πω τίποτα περισσότερο για τον Μέλβιλ γιατί είμαι τόσο θετικά προδιατεθειμένος απέναντί του που ό,τι πω στο τέλος θα χρησιμοποιηθεί εναντίον μου. Δεν μπορεί κανείς να μείνει απογοητευμένος όταν διαβάζει βιβλία του. «Σε κάθε περίπτωση, το ύφος και η γλώσσα του Μέλβιλ στον Μεγάλο απατεώνα έχουν επαινεθεί ομόφωνα από τη σύγχρονη κριτική. Η δομή της πρότασης είναι σύνθετη, διαθέτει ωστόσο νοηματική καθαρότητα, αλλά και αμφισημία, που δηλώνει πως η γλώσσα δεν αποκαλύπτει πάντα το ποιόν του προσώπου που τη χρησιμοποιεί – αντιθέτως, μπορεί κατεξοχήν να συμβάλει στη δημιουργία μιας πειστικής, πλην όμως ψευδούς, περσόνας» όπως σημειώνει εύστοχα στο επίμετρό της η Ελένη Κεχαγιόγλου. Και αυτή την σπουδαία γλώσσα την απολαμβάνει στο μέγιστο ο Έλληνας αναγνώστης, πράγμα που αποτελεί και τα εύσημα για την μετάφραση του Χαράλαμπου Γιαννακόπουλου. Το εξώφυλλο είναι του Πάρι Μέξη, ενώ μνεία αξίζει και η Μαριάνθη Κιουρτσόγλου που έκανε τις διορθώσεις σε ένα αναμφισβήτητα απαιτητικό και δύστροπο κείμενο. Η συνολική έκδοση του «Πατάκη» είναι σούπερ. Πάντως, δεν θα πάψω να περιμένω κάποτε ότι κάποιος εκδότης θα βγάλει βιβλία του Μέλβιλ και σε πολυτελή σκληρόδετη έκδοση, το αξίζει περισσότερο από κάθε άλλο συγγραφέα, δεν αστειεύομαι τώρα.
[…] «Όπως και να ’χει, το ίδιο το χιούμορ έχει κάτι, δεν ξέρω πώς να το πω, ευεργετικό, μαγεύει και γιατρεύει τα πάντα – σχεδόν όλοι οι άνθρωποι συμφωνούν για το πόσο απολαυστικό είναι, κι ας μη συμφωνούν σε τίποτε άλλο οι ίδιοι –, και με τον τρόπο του φέρνει αναμφισβήτητα τόση καλοσύνη στον κόσμο, ώστε δεν είναι να απορεί κανείς που έχει γίνει σχεδόν παροιμία ότι ένας άνθρωπος με χιούμορ, ένας άνθρωπος ικανός για ένα καλό δυνατό γέλιο – ό,τι και να ’ναι κατά τ’ άλλα – δεν μπορεί να είναι παλιάνθρωπος».
Υ.Γ. 49 Ξέρω ξέρω, γράφω υπέροχα, γιατί δεν σκέφτομαι να τα στείλω κάπου μπας και εκδοθούν. Θα σας ειδοποιήσω!
Υ.Γ. 2666 Ευχαριστώ θερμά την Ελένη Κεχαγιόγλου για το δώρο που μου έκανε. Ένα από τα πιο όμορφα και ουσιαστικά.
–
Στην μνήμη του Γιάννη που σκόπευα να τον πειράξω λίγο γιατί έβαλε μόνο 4 αστέρια στο βιβλίο του Μέλβιλ. Αλλά μπροστά στη τελεσίδικη μεταμφίεση του ανθρώπου δεν έχει καμία σημασία. «Και πολύ πιθανόν αυτή η Μεταμφίεση να έχει και συνέχεια».
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Κουβεντολόι με μια μούμια!
Σημ: Εδώ λέγονται ιστορίες μόνο για αραχνιασμένα κρανία, οι "ψεκασμένοι" θα απομακρύνονται διακριτικά.