Smile, it's Candide! Μετά την παταγώδη αποτυχία μου να απολαύσω το «Μπουβάρ & Πεκισέ» του Φλωμπέρ, και ψάχνοντας τα αίτια και τα αιτιατά του αναγνωστικού μου κάζου, το πιο κοντινό σε φάρσα με φιλοσοφικές καταβολές, που είχα στην βιβλιοθήκη, ήταν ο «Καντίντ» του Βολταίρου. Βέβαια, το βιβλίο του Βολταίρου είναι πικαρέσκο και περισσότερο συγγενεύει με τον Σιμπλίκιο Σιμπλικίσιμο – εξάλλου Candide σημαίνει «αγνός», «αθώος», «ντουγάνι» που λέει και μια φίλη μου... το ίδιο ακριβώς που σημαίνει και το Σιμπλίκιος – παρά με τους ήρωες του Φλωμπέρ (ούτε και κείνοι είναι ξεφτέρια, όμως). Βολταίρος και Φλωμπέρ στηρίζουν τα βιβλία τους σε φιλοσοφικές ιδέες και σε μια διάθεση για ειρωνεία και σάτιρα πάνω τους. Ο Φλωμπέρ (υποψιάζομαι) τα καταφέρνει καλύτερα στο φιλοσοφικό παρασκήνιο αλλά χάνει σε χιούμορ και ειρωνεία· ο Βολταίρος παίζει αρκετά χαλαρά με τον φιλοσοφικό ιστό των ιδεών που παρωδεί, αλλά πεθαίνεις στο γέλιο. Δεν θα το φιλοσοφήσουμε παραπάνω, ψηφίζουμε γέλιο!
Ο Βολταίρος στήνει την φάρσα του πάνω στον οπτιμισμό του Λάιμπνιτς και τον ισχυρισμό του (μπρρ!) ότι ο κόσμος μας είναι ο καλύτερος δυνατός.
Ο Βολταίρος λοιπόν στο βιβλίο του, τα κάνει όλα κώλο, μέχρι να αναφωνήσεις απηυδισμένος: «Αν αυτός είναι ο καλύτερος των δυνατών κόσμων, πώς είναι οι υπόλοιποι;» Βάλσαμο στην ψυχή μου ήταν αυτό το βιβλίο. Δεν αντέχω να ακούω πια αμπελοφιλοσοφίες ότι όλα γίνονται για έναν σκοπό, υπονοώντας φυσικά καλό σκοπό, και κάνε υπομονή ο ουρανός θα γίνει πιο γαλανός. Δεν το άκουσα ακόμα αυτό το καλοκαίρι, αλλά κάποιος σίγουρα θα το ξεφουρνίσει, είμαι οπτιμιστής! – «Τι είναι η αισιοδοξία;» ρώτησε ο Κακάμπο. – «Είναι αυτή η άρρωστη τάση να υποστηρίζεις σθεναρά πως όλα πάνε κατ' ευχήν όταν όλα πάνε κατά διαόλου». Η πλοκή του βιβλίου είναι αμελητέας σημασίας καθότι στο πικαρέσκο μυθιστόρημα, εναλλάσσονται διαρκώς (σαν περιστροφή κάμερας) περιπετειώδη επεισόδια χωρίς ιδιαίτερη σύνδεση. Ο Βολταίρος κάνει την συνήθη κοινωνική κριτική στα πράγματα της εποχής, αλλά εφόσον το βιβλίο του καταφέρνει να διασκεδάζει και να προβληματίζει ακόμα και σήμερα, πέτυχε κάτι παραπάνω που δεν το υποψιαζόταν όταν το έγραφε.
 |
| Paul Klee "Candide" - ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΠΩΣ Ο ΚΑΝΤΙΝΤ ΜΕΓΑΛΩΣΕ ΣΕ ΕΝΑΝ ΩΡΑΙΟ ΠΥΡΓΟ ΚΑΙ ΠΩΣ ΕΚΔΙΩΧΘΗΚΕ ΑΠΟ ΕΚΕΙ |
[...] Σκοτώθηκαν όλοι, οι συντρόφισσές μου, οι πειρατές, οι στρατιώτες, οι νέγροι, οι Μαυριτανοί, οι μελαμψοί, οι μιγάδες, όλοι τους. Ακόμα και ο καπετάνιος μου, νεκρός. Βρισκόμουν ολομόναχη, ετοιμοθάνατη κάτω από σωρούς πτωμάτων. Παρόμοιες σκηνές εκτυλίσσονταν όπως είναι γνωστό, σε μια ακτίνα μεγαλύτερη των τριακοσίων λευγών, ενώ εξακολουθούν να τηρούνται οι πέντε προσευχές ημερησίως που συνιστά ο Μωάμεθ.
Αναφορικά με το πρόσφατο ποστ μου στο φβ και την εκδήλωση απαρέσκειας για το τελευταίο έργο του Φλωμπέρ δέχθηκα από φίλους κάμποσα – καλοπροαίρετα, εννοείται – μηνύματα πολεμικής για το θράσος... της γνώμης μου. Λίγες βδομάδες νωρίτερα, είχε φουντώσει ανάλογη συζήτηση με μεταφραστές και ποιητές και αναγνώστες και σταυραδέλφια, αλήτες, πουλιά. Δεν τελειώνει αυτό ποτέ. Απορώ όμως με τον υποβιβασμό της προσωπικής μας γνώμης που επιχειρείται από κάποιους φωστήρες του χώρου, λες και οι ίδιοι φωστήρες πριν γίνουν φωστήρες ήξεραν την τύφλα τους, να 'ούμε! «Τελικά αποφάσισε υπέρ ενός ταλαίπωρου λόγιου που είχε δουλέψει δέκα χρόνια στους εκδοτικούς οίκους του Άμστερνταμ. Έκρινε πως δεν υπήρχε πιο απεχθές επάγγελμα στον κόσμο». Απλώς κανείς δεν θέλει να ακούγονται αρνητικές κριτικές, γιατί αν κριτικάρουν αρνητικά τον Φλωμπέρ, φαντάσου τι μπορούν να κάνουν με μένα, θα σκέφτονται τρομοκρατημένοι. Για την Ελλάδα, η κριτική είναι η καλύτερη από όλες τις κριτικές που είναι δυνατόν να υπάρξουν! Πάντα να βλέπουμε το ποτήρι μισογεμάτο (σάλια!)... πόσο ευχάριστο είναι για όλους αν πεις «Γαμάει ο Φλωμπέρ!» και πόσο ενοχλητικό και κατάπτυστο είναι αν πεις «Γαμιέται ο Φλωμπέρ!» Σκεπτόμενος τον Βολταίρο, καθώς διάβαζα την βιογραφία του, και τα πάμπολλα μέτωπα πολεμικής που προκαλούσε κάθε τόσο η σάτιρά του, θυμήθηκα μια φράση του βιβλίου του, που αν την απαλλάξεις από την κυριολεξία που είχε στο βιβλίο, και την προικίσεις με μεταφορική λάμψη, ταιριάζει γάντι για την περίπτωσή μας: «Αχ! Τι δυστυχία να μην έχεις αρχίδια...»
 |
| Paul Klee "Candide" - ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ, ΝΑΥΑΓΙΟ, ΣΕΙΣΜΟΣ, ΚΑΙ ΤΙ ΑΠΕΓΙΝΑΝ Ο ΔΟΚΤΟΡΑΣ ΠΑΝΓΚΛΟΣ, Ο ΚΑΝΤΙΝΤ ΚΑΙ Ο ΑΝΑΒΑΠΤΙΣΤΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ |
[...] «Οι ηλίθιοι βρίσκουν σπουδαίο οτιδήποτε έγραψε ένας φημισμένος συγγραφέας. Διαβάζω μονάχα για την πάρτη μου. Δεν μου αρέσει παρά ό,τι μου είναι χρήσιμο». Ο Καντίντ, που είχε διδαχτεί να μην έχει δική του γνώμη, ήταν πολύ εντυπωσιασμένος με όσα άκουγε. Ο Μαρτέν έβρισκε πολύ λογικό τον τρόπο σκέψης του Ποκοκουράντε.
Η μετάφραση του Παντελή Κοντογιάννη είναι εξαιρετική, με έναν μικρό πρόλογο που μας εξηγεί την απέχθεια που ένιωσε αρχικά για το κείμενο του Βολταίρου όταν χρειάστηκε να το διαβάσει για τις εισαγωγικές εξετάσεις στην γλώσσα και πώς στην πορεία η αγάπη για το ίδιο το κείμενο, τον έκανε όχι μόνο να το διαβάσει με προσοχή αλλά να το μεταφέρει και στη δική μας γλώσσα. Επίσης, υπάρχει ένας όμορφος πρόλογος του Αλέξη Πολίτη καθώς και ένα χορταστικό επίμετρο (50 σελίδων) του Μίλτου Πεχλιβάνου. Πριν από το επίμετρο υπάρχει και ένα σκίτσο του Paul Klee, από μια σειρά σκίτσων που του ενέπνευσε η ανάγνωση του Καντίντ και τον βοήθησε να ξεπεράσει την κατάθλιψη που τον ταλαιπωρούσε εκείνον τον καιρό· είπαμε, Καντίντ η ή... Αισιοδοξία!! Γενικά, η έκδοση των «Πόλις» είναι άψογη από κάθε άποψη.
 |
| Paul Klee "Candide" - ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ: ΠΩΣ ΜΙΑ ΓΡΙΑ ΦΡΟΝΤΙΣΕ ΤΟΝ ΚΑΝΤΙΝΤ ΚΑΙ ΠΩΣ ΑΥΤΟΣ ΞΑΝΑΒΡΗΚΕ ΕΚΕΙΝΗ ΠΟΥ ΑΓΑΠΟΥΣΕ |
[...] Αρκεί να θυμηθούμε την επίσκεψη στην βιβλιοθήκη του Ποκοκουράντε, στη Βενετία, με την ανασκόπηση της λογοτεχνίας και τη σατιρική απαξίωση των προτύπων του παρελθόντος. Πρόκειται για αυτήν ακριβώς τη σχέση πολεμικής με τα κείμενα της παράδοσης, φιλοσοφικά και λογοτεχνικά, που έκανε τον Jean Starobinski – σε ένα, κατά την κρίση μου, από τα καλύτερα υπομνήματα που έχουν γραφτεί για αυτήν «την καλύτερη από τις δυνατές φιλοσοφικές ιστορίες» – να αναφερθεί σε ένα κείμενο «χωρίς προηγούμενο», ένα βιβλίο «εκτός λογοτεχνίας και εκτός φιλοσοφίας, που γελοιοποιεί τη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία, και που, την ίδια στιγμή βεβαίως, δεν μπορεί να πράξει τίποτε άλλο από το να προτείνει με τη σειρά του μιαν άλλη λογοτεχνία και μιαν άλλη φιλοσοφία».
Ο Βολταίρος γράφει ένα βιβλίο με εύθυμη απαισιοδοξία συμβατό με όλους τους μάστορες του ειρωνικού λόγου που έβλεπαν τα πράγματα του κόσμου με ανάλογο μάτι. Όντας αισιόδοξος είναι πολύ πιο δύσκολο να γράψεις ένα βιβλίο με ειρωνεία και χιούμορ, οι αισιόδοξοι δεν μπορούν να κάνουν χιούμορ γιατί το παραμικρό που θα ξεστομίσουν θα το θεωρήσουν καλό χιούμορ και δε θα μπουν στην διαδικασία να το βελτιώσουν!! Συγγνώμη αν σας φαίνεται απαισιόδοξη η άποψή μου αυτή. Μα μην χάνετε το κέφι σας, ο κόσμος μας είναι όμορφος, ανήθικος, εξοργιστικά πλασμένος. Απολαύστε ανεύθυνα!
– «Μα τότε, για ποιο σκοπό δημιουργήθηκε αυτός ο κόσμος;» ρώτησε ο Καντίντ. – «Για να μας εξοργίζει», απάντησε ο Μαρτέν.
 |
| Paul Klee "Candide" - ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΕΚΤΟ: ΤΙ ΠΑΘΑΝΕ ΟΙ ΔΥΟ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ ΜΕ ΔΥΟ ΚΟΡΙΤΣΙΑ, ΔΥΟ ΠΙΘΗΚΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΓΡΙΟΥΣ ΠΟΥ ΛΕΓΟΝΤΑΝ ΜΑΓΟΥΛΑΔΕΣ |
Γνωστή Μποβαρεμένη κι εγώ, είχα κάποιους ενδοιασμούς για το βιβλίο, τώρα έχω ακόμα περισσότερους. Φαίνεται πως δεν είναι γραφτό να διαβάσω πάλι Φλομπέρ.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚάθε τόσο αναταράζετε τα νερά της κολυμβήθρας του fcb, μεσιέ, και καίγεται το πελεκούδι. Πρώτο τραπέζι πίστα σας βλέπω πάλι.
Ο Φρανσουά Μαρί Αρουέ, ευρύτερα γνωστός με το ψευδώνυμο Βολταίρος, έγραψε και το "Ζαντίγκ ή Το πεπρωμένο", που έχω διαβάσει εγώ.
Συγγραφέας, ιστορικός και φιλόσοφος, διάσημος για την υπεράσπιση της ανεξιθρησκίας, της ελευθερίας του λόγου και του διαχωρισμού εκκλησίας και κράτους, με την ευκαιρία να πούμε ότι το «Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες», ΔΕΝ το είπε. Βεβαιωμένα πράγματα.
Η φράση εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο βιβλίο της Έβελιν Μπίατρις Χαλ «Οι Φίλοι του Βολταίρου» το 1906 και αποτελεί στην ουσία την περιγραφή των απόψεών του και όχι αυτούσια τα λόγια του Γάλλου φιλοσόφου. Η παρανόηση έγινε γιατί η φράση αυτή μπήκε σε εισαγωγικά και μάλιστα το 1939 η Χαλ αποκατέστησε την τάξη εξηγώντας πως είναι δική της φράση και κακώς μπήκε σε εισαγωγικά.
Χαλ-ια μαύρα τα έκανε η Έβελιν, δηλαδή! Είναι σύνηθες να φορτώνουμε φράσεις σε ανθρώπους που δεν τις είπαν, για ρωτήστε και τον Αινστάιν ή τον Νίτσε να σας πουν την γνώμη τους ;) Δεν αναγνωρίζεις πλέον τι είναι αληθές και τι όχι. Ενδιαφέρουσα η πληροφορία όμως, δεν το ήξερα.
ΔιαγραφήΠολύ μούρη ο Βολταίρος, το καταδιασκέδασα. Θα διαβάσω και το «Ζαντίγκ», αν και πιστεύω ότι ο «Καντίντ» ταίριαξε περισσότερο με την ιδιοσυγκρασία μου. Τι να κάνω και γω, κάποιος πρέπει να παίξει και το μαύρο πρόβατο (αν και ευχαρίστως να έπαιζα και το κόκκινο πρόβατο, που λέει και το βιβλίο του Βολταίρου... σπόιλερ)!
Α όχι, διαφωνώ με αυτό που λέτε αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμα να το λέτε (που λέει και η Χαλ), μην ξεγράψετε τον Φλωμπέρ εξαιτίας μου. Θα πέσουν να με φάνε οι υποστηρικτές του. Στεναχωριέμαι που το άφησα αλλά το ύφος στο συγκεκριμένο βιβλίο μού φάνηκε άνευρο και βαρετό (ενίοτε και ακατανόητο). Αναγνωρίζω όμως ότι εξυπηρετεί πλήρως τους σκοπούς που είχε στο μυαλό του ο συγγραφέας. Δύσκολα να ξαναπιάσω το συγκεκριμένο -- μετά λύπης μου το δηλώνω. Θα ψάξω όμως λίγο περισσότερο την Αλληλογραφία του, διακαή πόθο μου από παλιά. Ψάξτε και σεις λίγο. Εκεί μέσα αναλύει όλες τις αμφιβολίες και τις σκέψεις αναφορικά με την συγγραφική του τέχνη. Αν δεν μου αρέσει ούτε αυτό, απαγχονισμός, γρήγορες και σίγουρες διαδικασίες.