Πούλα μας παραμύθι

Μετά τα εφτά χρόνια, τα παραμύθια και το σοκολατούχο γάλα αποδεικνύονται δύο πολύ επικίνδυνα σπορ. Πολύ περισσότερο όταν τα πρώτα συνοδεύονται από πολιτικοθρησκευτική λογοδιάρροια και το δεύτερο από μπουγάτσα με κρέμα! Όσοι όμως από μας παραμένουμε αδιόρθωτοι, προσπαθούμε τουλάχιστον να αφηνόμαστε να παρασυρθούμε από σοβαρά παραμύθια, υπάρχουν, ναι. Για τους άλλους με το σοκολατούχο δεν υπάρχει θεραπεία. Παρεμπιπτόντως, τη Λόλα απ' τους Γκλούτον ποιος θα σώσει;

Το σοβαρότερο παραμύθι που γέννησε ποτέ η λογοτεχνία είναι, αναμφίβολα, «Τα Ταξίδια του Γκιούλιβερ» (δεν πρόκειται να πω ποτέ «Γκάλιβερ», συγχωρέστε με) του Τζόναθαν Σουίφτ. Υπάρχουν φυσικά και άλλα: «Η Αλίκη στη χώρα των Θαυμάτων», «Ο Μικρός Πρίγκιπας», κάποιες ιστορίες του Καλβίνο κλπ (επιλογές πάντα προσαρμοσμένες στα γούστα του καθενός). Δεν υπάρχει κλασική συνταγή για να γράψεις ένα παραμύθι – μια αφέλεια στην γραφή, μια έκρηξη φαντασίας, κ.α. – δεν αρκούν (ίσως) για να φτιάξουν ένα παραμύθι, τουλάχιστον αυτά που περιέχουν την θεϊκή πνοή. Μεγάλοι συγγραφείς έχουν γράψει βιβλία για παιδιά, όπως ο Φώκνερ ή ο Τζόυς. Ή ο Ιούλιος Βερν που έγραψε εκτεταμένες περιπέτειες για παιδιά. Όμως εντελώς αυθαίρετα και δίχως δυνατότητα περαιτέρω εξήγησης, δεν μπορώ να τα θεωρήσω μέσα μου, εφάμιλλα του Γκιούλιβερ ή της Αλίκης. Τα τελευταία κρύβουν μια μυστηριακή δύναμη, ένα ελιξήριο νεότητας, σε μετατρέπουν ξανά σε παιδί, βιώνεις την ηλικιακή οπισθοδρόμηση σελίδα τη σελίδα – δεν είναι βιβλία για παιδιά που διαβάζονται και από ενήλικες, αλλά είναι ξεκάθαρα βιβλία για ενήλικες που τυχαίνει να διαβάζονται και από παιδιά.

Στην ίδια κατηγορία ανήκει και το βιβλίο του Τζέημς Στήβενς, Το χρυσό λαγήνι. Έχετε άγνωστες λέξεις; Και εγώ! Λαγήνι=σταμνί. Τι, έχετε και άλλες; Α, ο Τζέημς Στήβενς! Είναι Ιρλανδός συγγραφέας, σύγχρονος του Τζόυς: ο μεγάλος μου αντίπαλος... η πιο πρόσφατη μεγαλοφυία της Ιρλανδίας... έλεγε ο ίδιος ο Τζόυς – φυσικά εκείνος παρέμενε η μεγαλύτερη μεγαλοφυία, είπαμε γενναιόδωρος αλλά μην το παρακάνουμε κιόλας! Η εκτίμηση του Τζόυς προς το πρόσωπό του έφτασε ως το σημείο να τον χρίσει συνεχιστή της Αγρύπνιας των Φίννεγκαν αν εκείνος δεν μπορούσε, λόγω τύφλωσης ή θανάτου, να τελειώσει το βιβλίο. Ένα άλλο στοιχείο που θεωρούσε τυχερό σημάδι ο γεμάτος προκαταλήψεις Τζόυς, ήταν ότι είχε γεννηθεί ακριβώς την ίδια μέρα και ώρα με εκείνον, 2 Φεβρουαρίου, μια σημαντική (και τυχερή για κείνον) ημερομηνία καθώς εκείνη την ημερομηνία είχε εκδοθεί και ο Οδυσσέας του. Το γεγονός ότι σήμερα είναι 2 Φεβρουαρίου και γράφονται όλα αυτά είναι κάτι εντελώς τυχαίο και απροσχεδίαστο, εντούτοις διασκεδαστικό.

Συνεχιστής της Αγρύπνιας; Καλό κουμάσι και του λόγου του, θα σκεφτείτε. Όμως δεν είναι έτσι, τουλάχιστον εδώ στο δεύτερο βιβλίο του, ένα γοητευτικό παραμύθι στην παράδοση του Σουίφτ. Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ είναι (όχι μόνο αυτό, αλλά κυρίως αυτό) μια εξαιρετική πολιτική σάτιρα που ανατροφοδοτείται ανά τους αιώνες. Στο Χρυσό λαγήνι, τα όρια είναι πιο εκτεταμένα και πιο ασαφή, πρωταγωνιστούν η Σκέψη, ο Έρωτας, ο Πόθος, η Ομορφια, η Αγάπη, η Χαρά, η Ευτυχία... όλοι τους με κεφαλαία, και με τις φιλοσοφικές προεκτάσεις των εννοιών να παίζουν χαριτωμένα με τις ανάλαφρες περιπέτειες του βιβλίου. Όπως σημειώνει ο Ουόλτερ ντε Λα Μαρ στην εισαγωγή του, είναι ένας ύμνος στην Παραδοξολογία... και εξίσου δύσκολο και ανώφελο όσο και το να εξηγήσει κανείς την Αλίκη στη χώρα των Θαυμάτων.

«Σκεφτόσουν τίποτα;»
«Όχι, ούτε σκεφτόμουν ούτε έκανα τίποτα.»
«Και γιατί τα έκανες όλα αυτά;» ρώτησε ο Φιλόσοφος.
«Α, έτσι, χωρίς λόγο.»
«Αυτή», είπε ο Φιλόσοφος θριαμβευτικά, «είναι η διαφορά ανάμεσα στα νιάτα και τα γεράματα. Τα παιδιά κάνουν πολλά πράγματα χωρίς λόγο, ενώ οι γέροι αυτό δεν το κάνουν. Και τώρα αναρωτιέμαι μήπως γερνάμε επειδή ό,τι κάνουμε το κάνουμε γιατί υπάρχει λόγος κι όχι από εσωτερική παρόρμηση.»

Ο Τζέημς Στήβενς επιστρατεύει πολλούς θεούς και ήρωες της ιρλανδικής μυθολογίας (μερικά ονόματα μού ήταν ήδη γνωστά από τις αναφορές του Τζόυς σε αυτά, όπως ο Φιν Μακ Κουλ, η θεά Ντάνα, ο Μαναάν, κ.α.), στρατιές ξωτικών, τον τραγόμορφο και ερωτικό θεό Παν και ό,τι άλλο μπορεί να σκεφτεί, με σκοπό να σε κάνει να νιώσεις ξανά παιδί. Ένα τέτοιο βιβλίο μπορείς βέβαια να το διαβάσεις, βασιζόμενος μόνο στο πνεύμα της παραδοξολογίας που αποπνέει, ωστόσο θα ήταν ωραίο αν υπήρχαν κάποιες σημειώσεις (υπάρχουν μόνο μια χούφτα φειδωλές επεξηγήσεις των ονομάτων) για τις θεότητες και σε τι  αποσκοπούσε ο συγγραφέας φέρνοντάς τες στο προσκήνιο (αν αποσκοπούσε σε κάτι) – ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης, ας πούμε.

Το καθήκον της ζωής είναι η θυσία του εαυτού, είναι η απάρνηση του μικρού εγώ έτσι ώστε το μεγάλο εγώ να ελευθερωθεί. Και γνωρίζοντας όλα αυτά τα πράγματα, η Κεήτιλιν ανακάλυψε επιτέλους ότι ήξερε πως η Ευτυχία δεν είναι παρά η θεϊκή δυσαρέσκεια, η οποία δεν βρίσκει ησυχία ούτε ανάπαυση ώσπου να φτάσει στον τελικό σκοπό της· και στη γνώση του ώριμου ανθρώπου να προστεθεί η ευτυχία του παιδιού. 

Με χαροποιεί ιδιατέρως κάθε φορά που μικροί και «άσημοι» εκδοτικοί οίκοι όπως οι εκδόσεις Κανάκη, επιχειρούν να εκδώσουν τόσο σημαντικά βιβλία, στηριζόμενοι σε έναν έμπειρο μεταφραστή που θα αναδείξει περαιτέρω την εκδοτική προσπάθεια. Ο Κώστας Κουντούρης έχει αποδείξει την αξία του με τις μεταφράσεις που έχει κάνει στο «Κουτσό» του Κορτάσαρ και στον «Φρικτό κυκεώνα στην οδό Μερουλάνα» του Γκάντα – και εδώ, επιβεβαιώνεται περίτρανα. Η μετάφρασή του είναι άψογη. Σε ένα σημείο όμως, παρατηρείται το εξής «ψεγάδι»: (...) ακατανίκητη την ανάγκη να μιλήσει, γιατί αλλιώς θα τον (αλλαγή σελίδας) ερέβους. Ένα λαθάκι ήσσονος σημασίας, λείπει εκ παραδρομής μια φρασούλα που μπορούμε να αναπαράγουμε με σχετική ακρίβεια. Οι μικροαμφιβολίες όμως που υπεισέρχονται σχετικά με την ορθότητα και πιστότητά της, κάνουν την αλλόκοτη ιστορία του βιβλίου να μοιάζει πιο προσωπική, σαν μια διαδραστική σχέση μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη!

Χρησιμοποιώντας μια χαρακτηριστική και διασκεδαστική επωδό, που λέει συνεχώς ο Φιλόσοφος, σε όσους προσπαθούν να τον αποσπάσουν με πεζά θέματα της πραγματικότητας, από  τις υψιπετείς σκέψεις του, θα ρωτήσω:

- Κατάλαβες τελικά τίποτα από το βιβλίο;
- Μπα, όχι, καθόλου!

Όμως, κατά έναν παράδοξο τρόπο, μόλις κλείσεις το βιβλίο, θα έχεις καταλάβει.

Υ.Γ. 2666   Οι εικόνες της ανάρτησης προέρχονται από εικονογράφηση του βιβλίου από τον Thomas Mackenzie.