Κανείς δεν θέλει να πεθάνει *

Έχω βαρεθεί να βλέπω εκλαϊκευτική φιλοσοφία στα βιβλιοπωλεία. Η φιλοσοφία (όπως και η λογοτεχνία) είναι κατά κανόνα δύσκολη πράξη και αναλόγως πρέπει να αποτιμάται και η προσπάθεια κατανόησης της. Μακάρι όλοι να καταλάβαιναν φιλοσοφία και λογοτεχνία και να την απολάμβαναν στο έπακρο. Αν όμως δεν μπορείς να βελτιώσεις την αξία των αναγνωστών, προσπάθησε τουλάχιστον να μην υποβαθμίζεις την αξία των συγγραφέων. Είναι άλλο πράγμα να μιλάει απλά ένας φιλόσοφος και άλλο να τον κάνεις να φαίνεται ότι μιλάει απλοϊκά. Καλλιεργείς την ψευδαίσθηση ότι ο καθένας μπορεί να καταλάβει Νίτσε ή ακόμα χειρότερα, να πει, αυτό είναι ο Νίτσε;, σιγά το πράγμα!

Κυκλοφορούν διάφορες τέτοιες μπούρδες, κυρίως από τον Πατάκη αλλά και το Μεταίχμιο, όπου κάποιος έκατσε και ξεψείρισε τις πιο πρόχειρες ιδέες μερικών σπουδαίων κεφαλιών και μας τις σέρβιρε σαν τις πλέον εύγευστες γκουρμεδιές. Ο αναγνώστης λοιπόν, νιώθει προνομιούχος, ότι απολαμβάνει το κερασάκι στην τούρτα, ένα απόσταγμα σοφίας, ξεχνώντας όμως ότι αυτό το κερασάκι έχει την γοητεία του, μόνο αν έχεις φάει πρώτα την τούρτα ή τουλάχιστον έχεις δει πώς μοιάζει! Αυτά τα βιβλία υποβιβάζουν την φιλοσοφία στο επίπεδο των τηλεοπτικών αστρολογικών προβλέψεων, γενικόλογες αερολογίες για γενικόλογες εφαρμογές σε μια γενικόλογη ζωή. Θα αντλήσει ευχαρίστηση μόνο ο λοβοτομημένος που η συναστρία του θα περάσει μέσα από τους δακτυλίους του Κρόνου, πετυχαίνοντας το καλάθι, κερδίζοντας και φάουλ!

Οι τίτλοι και μόνο είναι ενδεικτικοί της γελοίας κατάστασης: Ο Νίτσε από το Άλφα ως το Ωμέγα, Νίτσε: 99 μαθήματα καθημερινής φιλοσοφίας, Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο, Η τέχνη του να είσαι προσβλητικός, Όσκαρ Ουάιλντ: 99 μαθήματα σοφίας για μια ευτυχισμένη ζωή εδώ και τώρα. Και αφού λοιπόν δεν βρήκες στα περίπτερα το Άστρα και Όραμα, λες να βολευτείς με αυτά, να δείξεις τουλάχιστον ότι έχεις και ένα άλφα (ως το ωμέγα!) πνευματικό επίπεδο. Θα τιτιβίσουμε και τα τσιτάτα στο διαδίκτυο και θα νιώσουμε ευτυχισμένοι εδώ και τώρα από την ανέλπιστα μεγάλη ανατροφοδότηση των φίλων μας! Φίλε αναγνώστη, θα σου αποκαλύψω ένα μυστικό για να γλυτώσεις μερικά χρήματα, καταλαβαίνω τον πόθο σου να γνωρίσεις όλη τη φιλοσοφία αλλά ξέρω πόσο σου κοστίζει αυτό. Άκου με λοιπόν προσεκτικά, τι μας νοιάζει για τους εκδότες, ας κόψουν το λαιμό τους, φίλοι μας είναι;, εσύ είσαι φίλος της Αλήθειας, άκου, πληκτρολόγησε στον υπολογιστή σου, Nietzsche quotes, όπως το βλέπεις, θα σωθείς, εγγυημένο!

Και όση ώρα εκείνος θα πληκτρολογεί το δυσπρόφερτο ακόμα και για τα δάχτυλα, όνομα του φιλοσόφου, εγώ θα πω με λίγα λόγια το εξής: η ομορφιά και η απόλαυση της φιλοσοφίας έγκειται στον λόγο της˙ έναν λόγο που κυρίως θέτει ερωτήματα και σπανίως απαντά σ' αυτά (ή σπανίως μας ενδιαφέρει ποια είναι η απάντηση)˙ έναν λόγο στον οποίο διακρίνεις πάνω στις λέξεις τα βασανισμένα ίχνη του συγγραφέα του˙ έναν λόγο που συνομιλεί με το παρελθόν και το μέλλον˙ έναν λόγο γεμάτο ιδέες, που μισοκαταλαβαίνεις, δέχεσαι ή απορρίπτεις. Και αν επιμένεις να απομονώσεις τσιτάτα, να το κάνεις μόνος σου, να κατακρεουργήσεις τον λόγο με δική σου ευθύνη, έτσι ώστε να ξέρεις ανά πάσα στιγμή τι κομμάτι του λόγου διαφεντεύεις, από πού το τεμάχισες, γιατί και ποια είναι η χρησιμότητά του στη ζωή σου.

Εκείνο που αξίζει περισσότερο στη φιλοσοφία είναι ότι μπορείς να βρεις ανά πάσα στιγμή τον θάνατο (ενδέχεται βέβαια να σε βρει πρώτος ο θάνατος, αλλά αυτό, παρεμπιπτόντως!) μέσα στις σελίδες της. Θάνατος... στους μαύρους τοίχους και στα κεραμίδια... κι ο δάσκαλος με την εφημερίδα! Σε μια τέτοια εφημερίδα λοιπόν, διάβασα κάποτε ένα άρθρο, έπειτα κατευθύνθηκα ως το πλησιέστερο βιβλιοπωλείο, παρήγγειλα το βιβλίο και όσο χρόνο χρειάστηκε για να φθάσει ως εμένα, εγώ καθόμουν και αναμασούσα την σκέψη: πώς πεθαίνουν οι φιλόσοφοι; Σε τι θα μας βοηθούσε η γνώση αυτών των θανάτων; Ένα βιβλίο

για τον θάνατο, λοιπόν... κυριολεκτικά και μεταφορικά! Το βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων μοιάζει φαινομενικά ως εκλαϊκευτική (μακάβρια) φιλοσοφία που κατακρίναμε σφόδρα πιο πάνω και το γεγονός ότι εκδόθηκε από τον Πατάκη, δεν βοηθά καθόλου την κατάσταση. Όμως τα πράγματα εδώ δεν είναι καθόλου έτσι όπως τα παρουσιάσαμε εκεί. Ο Πατάκης εκδίδει ένα βιβλίο που άξιζε να εκδοθεί και ο συγγραφέας γράφει ένα βιβλίο που άξιζε να γραφτεί. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή, γράφει ο υποφαινόμενος, και ο Θάνατος ξεκαρδίζεται στα γέλια!

«Αν ήμουν από αυτούς που σκαρώνουν βιβλία, θα έκανα έναν κατάλογο με σχόλια για διάφορους θανάτους. Όποιος θα μάθαινε τους ανθρώπους να πεθαίνουν, θα τους μάθαινε να ζουν». Αυτή η ρήση ανήκει στον Μονταίνιο και αποτελεί την προμετωπίδα και το θέμα του συγκεκριμένου βιβλίου. Ο Σάιμον Κρίτσλεϋ, ο οποίος φαίνεται να είναι από αυτούς που σκαρώνουν βιβλία, έκανε ακριβώς αυτό που τον ορμήνεψε ο Μονταίνιος. Συγκέντρωσε περισσότερους από 190 θανάτους

φιλοσόφων (χωρίς ούτε ένα μπολάκι κόλλυβα, γαμώτο!) και μας τους παρουσίασε με χιούμορ και σοφία. Το βιβλίο έχει την μορφή φιλοσοφικού λεξικού, αποδελτιώνοντας τους σημαντικότερους φιλοσόφους από την κλασική αρχαιότητα μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα. Κάποια λήμματα περιγράφονται μέσα σε λίγες γραμμές ενώ κάποια άλλα αναλύονται σε μερικές σελίδες. Σχεδόν όλα όμως ακολουθούν μία συγκεκριμένη δομή – γίνεται λόγος για τις χρονολογίες μέσα στις οποίες έζησε ο φιλόσοφος, παρουσιάζεται ένα μέρος της φιλοσοφίας του (κυρίως αυτό που έχει να κάνει με το θάνατο) και τέλος γίνεται ένα σχόλιο του συγγραφέα (συνήθως χιουμοριστικό) πάνω στις συνθήκες θανάτου του φιλοσόφου και κατά πόσο ταίριαζε με τα λεγόμενά του.

[...] Το ζήτημα που τίθεται από τη διαμάχη σχετικά με το θάνατο του Σπινόζα είναι απλό και θα το δούμε να επανέρχεται στις επόμενες σελίδες: μπορεί ένας άθεος να πεθάνει εν ειρήνη; Εννοώ χωρίς να υπαναχωρήσει, συνθηκολογώντας με το Θεό; Από την εποχή του Σπινόζα αφθονούν οι ιστορίες για αθεϊστές που στα πρόθυρα του θανάτου ανακάλεσαν και ζήτησαν συγχώρεση από το Θεό ή μετέλαβαν για να γίνουν χριστιανοί. Αλλά πώς πεθαίνει κάποιος δίχως πίστη στο Θεό ή στη μετά θάνατο ζωή; Πώς ζει κανείς όντας βέβαιος ότι όταν η ζωή τελειώνει πάει για πέταμα; Μπορούμε να ζήσουμε στ' αλήθεια ως θνητοί; Ή μήπως πρέπει οπωσδήποτε να έχουμε μέσα μας την κατά Σαρτρ κακή πίστη, αυτήν που ο ίδιος αποκαλεί «κίβδηλη αθανασία»; Να γιατί έχει σημασία η ζωή και ο θάνατος των αθεϊστών αγίων όπως του Σπινόζα: επειδή απαντά σε αυτά τα καθηλωτικά ερωτήματα.

Αυτό που κάνει το βιβλίο να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα βιβλία της εκλαϊκευτικής φιλοσοφίας είναι το γεγονός ότι ο συγγραφέας του είναι και ο ίδιος φιλόσοφος και επιπροσθέτως παίρνει τη δουλειά του στα σοβαρά και δεν κάνει μια “φιλοσοφημένη” αρπαχτή. Μας παρουσιάζει ένα μέρος (το ίδιο πάντα) του εύρους της σκέψης των φιλοσόφων, έτσι ώστε να μπορείς να ανατρέξεις με ευκολία στον φιλόσοφο που σου ταιριάζει, να απορρίψεις τους αδιάφορους, να τους συγκρίνεις όλους. Είναι ένας οδηγός φιλοσοφίας για αρχάριους (πάλι ολισθαίνω στη ρητορική που έβριζα!) αλλά με έναν τρόπο μεστό, πλήρη και όμορφα γραμμένο. 500 σελίδες διασκεδαστικής φιλοσοφίας, που ίσως δεν θα το καταφέρουν, αλλά θα προσπαθήσουν με επιχειρήματα να σας πείσουν ότι η φιλοσοφία μπορεί να είναι για όλους! Ίσως σ' αυτό το βιβλίο να μην βρείτε τον Νίτσε: από το Άλφα ως το Ωμέγα αλλά σίγουρα θα συναντήσετε το Θήτα του Νίτσε, αυτό που έχει να κάνει με το θάνατο. Διασκεδάστε το, λοιπόν! Και όπως είπε και ένας αυτόχθων φιλόσοφος: ένα θάνατο τον έχουμε!

* Ο τίτλος προέρχεται από το βιβλίο της Κατερίνας Μαλακατέ. Τον βρήκα εξαιρετικό ως τίτλο βιβλίου και εύχομαι να βρω εξαιρετικό και το βιβλίο όταν αξιωθώ να το διαβάσω.