ReJoyce

 

 

Ακόμα δεν έχω απομυθοποιήσει τον Τζέημς Τζόυς, κάποια στιγμή θα γίνει και αυτό, όλοι απομυθοποιούνται στο τέλος, και ο εαυτός μας μαζί – απλώς η σειρά απομυθοποίησης καθορίζει και την επιτυχή ή μη έκβαση του μυστήριου ετούτου πειράματος για το οποίο ελάχιστες οδηγίες χρήσεως έχουν γραφτεί· φρόντισε τουλάχιστον να απομυθοποιηθείς πρώτος, δες το και λίγο εγωιστικά! Έτσι, συνεχίζω να διαβάζω με ευχαρίστηση και θαυμασμό πράγματα για τον Τζόυς, συν τοις άλλοις επιμένω να αγαπώ την ιρλανδική και την ιταλική λογοτεχνία, μην με ρωτάτε τι και πώς, απλώς συμβαίνει· εξάλλου, Έλληνας είμαι, υπήρχε περίπτωση να μου αρέσει η ελληνική λογοτεχνία; «Οι Ιρλανδοί, καταδικασμένοι να εκφράζονται σε μια γλώσσα που δεν είναι η μητρική τους, τη σφράγισαν με το πνεύμα τους και ανταγωνίστηκαν άλλες πολιτισμένες χώρες για τη δόξα. Αυτό ονομάστηκε τελικά αγγλική λογοτεχνία. Ο Σάμιουελ Μπέκετ, χρόνια αργότερα, υπήρξε ακόμη πιο εύγλωττος. Είπε ότι η Καθολική Εκκλησία και η αγγλική κυριαρχία “γαμήσανε τους Ιρλανδούς συγγραφείς, αλλά τους οδήγησαν στη δόξα”».  

 

Η Έντνα Ο’ Μπράϊεν είναι μια σπουδαία Ιρλανδή συγγραφέας όπου στην Ελλάδα ατύχησε εντελώς γιατί χρόνια τώρα μας παρουσιάζεται ως μια γκρινιάρα και φλύαρη γυναίκα όπως συνηθίζεται εξάλλου να παρουσιάζονται οι γυναίκες εντός και εκτός βιβλίων. Αν δεν είχε γράψει την μελέτη για τον Τζόυς δε θα της έδινα καμία σημασία, αφού η πλειονότητα των βιβλίων της στην Ελλάδα παρουσιάζονται σαν απίθανες καρικατούρες που θα έκαναν ακόμα και την Δημουλίδου σε μια άτυπη σύγκριση μαζί της να πιστέψει ότι είναι τουλάχιστον εφάμιλλη του Ντοστογιέφσκι – που έτσι και αλλιώς το πιστεύει, τρομάρα της! Πρόσφατα αγόρασα τις «Μικρές κόκκινες καρέκλες» και θα βάλω στο πρόγραμμα και άλλα δικά της, προσπαθώντας να επανορθώσω την αδικία. Μια ακόμα βιογραφία για τον Τζόυς λοιπόν τι έχει προσθέσει; Σίγουρα έχει να αφαιρέσει… την φλυαρία! Όση ώρα ο Ρίτσαρντ Έλμαν θα μας πληροφορούσε για την ζωή του Τζόυς όταν πήγαινε Ε’ Δημοτικού, η Έντνα Ο’ Μπράϊεν κατάφερε σε μόλις 200 σελίδες να φτιάξει ένα εκπληκτικό πορτραίτο, ενός νεαρού στις καρδιές μας καλλιτέχνη. Ακόμα και αν δεν είναι φλύαρη όμως, είναι συναισθηματικιά (άλλο παγιωμένο γυναικείο χαρακτηριστικό) και έτσι με μια φράση συνοψίζει και επεξηγεί(!) αρκετό μέρος του «Οδυσσέα». «Είναι σχεδόν αδύνατο να συλλάβει κανείς την άνοδο και την πτώση της ερωτικής ορμής σε κάποιον· και στην περίπτωση του Τζόυς είναι όχι μόνον αδύνατο, αλλά προξενεί πλήρη σύγχυση». 

 

Όσοι δεν διαβάζουν τον «Οδυσσέα» (δε) το κάνουν γιατί φοβούνται ότι δε θα καταλάβουν πολλά και θέλουν να είναι προετοιμασμένοι με πλήθος πληροφοριών, τις οποίες με την σειρά τους βαριούνται να επεξεργαστούν, γιατί αν είναι να μελετήσεις διεξοδικά για να διαβάσεις ένα βιβλίο, καλύτερα να μην το ξεκινήσεις καθόλου! Η Ο’ Μπράϊεν σε αντίθεση με τον Έλμαν που σου μετέφερε κυρίως πληροφορίες, σου μεταφέρει και το πάθος για να τον διαβάσεις. Και αυτό είναι το μόνο που χρειάζεσαι πραγματικά για να διαβάσεις τα βιβλία του. Αν θες εξαντλητικές πληροφορίες γύρω από τη ζωή ενός συγγραφέα για να απολαύσεις ένα λογοτεχνικό κείμενο, καλύτερα στήριξε τον Αγώνα του Νορβηγού Προυστ, ξέρω εγώ, και άσε τα προύστικα κατά μέρος. «Οι πειραματισμοί του Μαρσέλ Προυστ δεν του έφταναν. Είχε πει γι’ αυτόν: “Αναλυτικές νεκρές φύσεις. Ο αναγνώστης ξέρει πώς θα τελειώσει μια φράση πριν από κείνον”».
 

Η Έντνα Ο’ Μπράϊεν μέσα από σύντομα κεφάλαια διατρέχει όλα τα σημαντικά κεφάλαια της ζωής του Τζόυς, χωρίς να ξεχνάει ότι γράφει και η ίδια ένα γοητευτικό και αξιόλογο κείμενο. Έτσι λοιπόν δεν αναλώνεται μες στες πολλές κινήσεις και ομιλίες της ζωής του Τζόυς, αλλά εστιάζει και σε εκείνη την τζοϋσική ζωή που ανθίζει μέσα στα έργα του, προσπαθώντας να την μετατρέψει από μια ξένη φορτική για τους περισσότερους αναγνώστες σε κάτι που αξίζει να βιώσεις ολοκληρωτικά μέσω του γραπτού λόγου.
 

[…] «Ήρωας και ηρωίδα είναι η γλώσσα σε συνεχή ροή, με μια εκτυφλωτική δεξιοτεχνία βιρτουόζου. Όλες οι γνωστές θεωρίες περί υπόθεσης, χαρακτήρων, πλοκής, πόλωσης στην σκιαγραφία των ηρώων αναποδογυρίζονται. Συγκριτικά, τα περισσότερα άλλα έργα του πεζού λόγου που στηρίζονται στη μυθοπλασία είναι λιπόψυχα. Ο Φώκνερ πίστευε ότι είναι κληρονόμος του Τζόυς. Και ενώ αυτή η εναγώνια αναζήτηση ανάσας στη γλώσσα του Φώκνερ είναι συγκρίσιμο μέγεθος με τον Τζόυς, οι χαρακτήρες του Τζόυς έχουν μια ανθρωπιά που γραπώνει την ψυχή με μεγαλύτερη δύναμη, και το Δουβλίνο του δεν είναι απλώς ένα παραπέτασμα στο βάθος πάνω στο οποίο προβάλλεται η γεμάτη μικροατασθαλίες ζωή τους, αλλά έχει πλούτο και μουσικότητα, όπως και οι ίδιοι. Κανένας συγγραφέας δεν αναδημιούργησε μια πολιτεία με τέτοια εκτυφλωτική λάμψη και τέτοια βουλιμική διάθεση».

 

Ό, τι και να πει στους ανυπόμονους αναγνώστες όμως εκείνοι θα συνεχίσουν να κάνουν τα ίδια τραγικά λάθη, λες και πρόκειται για σκουριασμένο κρατικό μηχανισμό. «Άλλο ένα κραυγαλέο παράδειγμα που διαιωνίζει το λάθος να προσπαθεί να ερμηνεύσει ή να αναλύσει κανείς τεμαχίζοντας, έστω και μια γραμμή του Τζαίημς Τζόυς». Κόψτε τις αναλύσεις και τις μαλακίες, και διαβάστε αυτόν τον σπουδαίο συγγραφέα. Ή έστω δώστε μια ευκαιρία, μαζί και εμένα, στην Έντνα Ο’ Μπράϊεν, φαίνεται να διαθέτει την ιρλανδική στόφα και αυτό από μόνο του αρκεί. Το βιβλίο δεν κυκλοφορεί πια από τις εκδόσεις «Νεφέλη», σε ωραία μετάφραση της Μαρίας Τσάτσου. Και ξέρω πόσο θα θέλατε να διαβάσετε ένα ακόμα βιβλίο για τον Τζόυς – μη μου στεναχωριέστε βρε κουτά, κυκλοφορεί ο ίδιος ο Τζόυς!
 

[…] Ένας συγγραφέας, και μάλιστα ένας μεγάλος συγγραφέας, νιώθει και περισσότερο, αλλά και λιγότερο, τον ανθρώπινο πόνο, γιατί γι’ αυτόν γράφει, ενώ ταυτόχρονα είναι μέσα σ’ αυτόν».