Αστραπή να σε βαρέσει

 

Τι μετράει τελικά στη λογοτεχνία; Να έχεις συνεχές ή εναλλασσόμενο ρεύμα; Μένοντας κάπου κοντά σε κάποιο «κεντρικό εργοστάσιο» (βλ. μεγάλη λογοτεχνία) αλλά εξασθενίζοντας την τάση μόλις κάνεις να απομακρυνθείς κάπως από αυτό ή μετασχηματίζοντας διαρκώς την ενέργειά σου και μεταφέροντάς την δυνατή και διαυγή πολύ μακρύτερα από την πρωτότυπη πηγή; Ο Ζαν Εσνόζ ανήκει στην δεύτερη κατηγορία, δεν είναι δα και κεντρικό εργοστάσιο, αλλά ξέρει να μετασχηματίζει την γλώσσα, αρκετά καλά ώστε να ηλεκτρίζει τους αναγνώστες του. Στην ελληνική λογοτεχνία δε, έχουμε μόνιμα… πρόβλημα ηλεκτροδότησης, μην το ψάχνετε περισσότερο. Μας έφαγε ο συνδικαλισμός, αδέρφια. Δώσαμε όλα τα φώτα έξω και δεν κρατήσαμε τίποτα. Και μην με κατηγορήσετε για σκοταδισμό, απλώς δεν βλέπουμε την τύφλα μας λογοτεχνικά, ηλίου φαεινότερον!

 

Στις «Αστραπές» ο συγγραφέας γράφει την μυθιστορηματική βιογραφία (καλώς ή κακώς, έτσι αναγράφεται στο οπισθόφυλλο, βέβαια αν παίρναμε τοις μετρητοίς όσα γράφονται στα οπισθόφυλλα θα τρώγαμε τα χρόνια μας στα δικαστήρια αξιώνοντας αποζημιώσεις ψυχικής υγείας) του Νίκολα Τέσλα, του διάσημου εφευρέτη. Κατά την γνώμη μου, είναι περισσότερο μυθιστόρημα παρά βιογραφία, αφ΄ης στιγμής κιόλας που δεν τον κατονομάζει με το όνομά του αλλά χρησιμοποιεί το μεταμορφωμένο, Γκρέγκορ. Αναμένω με μεγάλο ενδιαφέρον την επίσης μυθιστορηματική βιογραφία του Τέσλα από τις εκδόσεις «Καστανιώτη», για να κάνω την σύγκριση. Ο Εσνόζ τον αντιμετωπίζει περισσότερο ως μυθιστορηματικό ήρωα, πότε επιτυχώς και πότε ανεπιτυχώς, και του αλλοιώνει κάπως κατά τα γούστα του, την έτσι και αλλιώς, μυθιστορηματική ζωή του. Κάπως αλλιώς το περίμενα αυτό το βιβλίο. Δεν ξέρω, ωστόσο, αν όλα αυτά είναι ανόητες προβολές του νου μου.

 

[…] «κυρίως, όμως, ο Γκρέγκορ επιδεικνύει το χάρισμα να φαντάζεται τα αντικείμενα όπως αυτά υπήρχαν πριν από την ύπαρξή τους, να τα βλέπει με τόση, τρισδιάστατη ακρίβεια, ώστε, τη στιγμή της επινόησής τους, να μη χρειάζεται το παραμικρό πείραμα, σκαρίφημα, σχέδιο ή μακέτα. Έτσι, αφού αυτό που φαντάζεται θεωρείται αυτομάτως πραγματικό, ο μόνος κίνδυνος τον οποίο διατρέχει, και τον οποίο δεν αποκλείεται να διατρέχει πάντα, είναι να συγχέει το πραγματικό με οτιδήποτε προβάλλει ο νους του».
 

Ο Τέσλα είχε πάντα στο μυαλό μου τη θέση του αρχετυπικού καλλιτέχνη μεγάλου εκτοπίσματος (θέση που μοιράζεται με τον Τζέημς Τζόυς και τον Μπόμπι Φίσερ), ενός ανθρώπου που ζει για την τέχνη του, δεν την εγκαταλείπει ποτέ ακόμα και όταν όλοι οι άλλοι τον εγκαταλείπουν, μια τέχνη που περι-φέρει ως κοινωνική ταφόπλακα ακόμα και όταν είναι ζωντανός, και την εναποθέτει ως διαθήκη στις μελλοντικές γενιές. 

 

[…] «Ιδού ποιο ήταν ανέκαθεν το πρόβλημα μ’ αυτόν τον άνθρωπο: δεν ξέρεις ποτέ με ακρίβεια αν όλα αυτά είναι εφικτά ή μήπως έχουν να κάνουν πιο πολύ με όνειρο ή, έστω, με μπλόφα. Και καθώς η απαράβατη αρχή του είναι να μην αποκαλύπτει τις μεθόδους του πριν τις δοκιμάσει σε πραγματικό περιβάλλον, συμβαίνει να μην πολυκαταλαβαίνουν οι άλλοι αν όντως θέλει να τα αναπτύξει όλα αυτά, ή αν απλώς κάνει τον έξυπνο». 

Φυσικά, το βιβλίο δεν στερείται πλοκής, συμπυκνώνει θαυμάσια την ζωή του Τέσλα και διαβάζεται απολύτως ευχάριστα. Απλώς, ας πούμε ότι το βρήκα περισσότερο λογοτεχνικό απ’ ό, τι θα ήθελα – ποιος να το περίμενε ότι θα έγραφα αυτά τώρα, όταν πριν από μερικές βδομάδες τα έβαζα με τα πολυδιαφημισμένα memoir που δεν είναι αρκετά λογοτεχνικά· τι να κάνουμε, συμβαίνουν και αυτά! Επίσης, συνέβη και κάτι άλλο που δε θα μπορούσα με τίποτα να το προβλέψω. Ο Εσνόζ γράφει ακριβώς όπως εγώ!! Όχι, σταθείτε, δεν το είπα καλά. Εννοώ ότι χρησιμοποιεί συχνά το πρώτο ενικό και πληθυντικό πρόσωπο, έχει προφορικότητα, συγχέει ετερόκλιτα πράγματα, προκρίνει την ειρωνεία και την λοξή ματιά, επιδίδεται σε πετυχημένα ή μη λογοπαίγνια, κλπ, και έτσι καθώς το διάβαζα ένιωθα ότι η γραφή του μοιάζει με την δική μου – αυτή την μπλογκική τέλος πάντων, στην λογοτεχνική (θα) είμαι πολύ καλύτερος. Θα σας το δώσω με ένα παράδειγμα: φανταστείτε ότι μπαίνετε στο λεωφορείο και πέφτετε πάνω σε κάποιον που (νομίζετε) ότι σας μοιάζει πολύ· δε θα σαστίζατε ελαφρώς; Δεν θα νιώθατε μια αμηχανία; Πώς να «συνομιλήσεις» με τον σωσία σου; Κάπως έτσι ένιωθα, σε μερικά σημεία του βιβλίου. Βέβαια, στην πορεία το εκλογίκευσα το πράγμα, μιας και εγώ συγγραφικά θέλω να μοιάσω στον Τζόυς, και έτσι γλύτωσα από αυτή την προσωρινή τρέλα!
 

Η έκδοση των «Πόλις» ικανοποιεί τα γνωστά ποιοτικά στάνταρ, αν και πρέπει να ομολογήσω εδώ χωρίς συγκεκριμένο λόγο, ότι από τις εν λόγω εκδόσεις έχω τα λιγότερα βιβλία στη συλλογή μου – παραείναι εστέτ για τα γούστα μου. Με έναν παράξενο τρόπο, όμως, ένας κάπως μετριοπαθής εστετισμός στην επιλογή των τίτλων, που δεν μπορεί να κάνει την υπέρβαση, και γι’ αυτό επαναπαύεται σε μια αδιάφορη φιλαυτία, με λίγες αξιόλογες εξαιρέσεις – τουλάχιστον για μένα, το ξαναλέω, μην στέκεστε κεραυνοβολημένοι! Η μετάφραση ανήκει στον Αχιλλέα Κυριακίδη και είναι πολύ καλή. Εντύπωση μου έκανε όμως μία υποσημείωσή του όπου ο Τέσλα αναφέρεται ως Κροάτης ενώ θεωρείται πλέον ευρέως γνωστός ως Σέρβος. Θα περιμένω και την προσεχή έκδοση του «Καστανιώτη» για να κάνω συγκριτική εθνολογία, αν και εμένα προσωπικά, ο Μέγας Αλέξανδρος με νοιάζει να είναι Έλληνας, όλοι οι άλλοι να πάνε να διχαστούν! 

 

Λίγο πολύ, κάποιοι ζούνε εις βάρος κάποιων άλλων, όμως δεν θα ήταν υπερβολή αν πούμε ότι όλοι μας ζούμε (ακόμα και τώρα) εις βάρος (της μνήμης) του Τέσλα. Δεν μπορώ να συμφωνήσω για τη ζωή αλλά, σίγουρα θα είμαι πάντα με τους Tesla της τέχνης! 

 

[…] «Ξέρω καλά πως ο Γκρέγκορ είναι αντιπαθής και δυσάρεστος μέχρι σημείου να σου περνάει απ’ το μυαλό καλά να πάθει, αλλά όχι, βρε παιδί μου. Τον βρίσκουμε αδέκαρο και στα πρόθυρα της φυλακής, τη στιγμή που ο Έντισον, ο Ουέστινγκχάους, ο Μαρκόνι και οι άλλοι που έχουν εκμεταλλευτεί τις ιδέες του με πενιχρό αντίτιμο, αν δεν τις έκλεψαν κιόλας, έχουν δουλειές με φούντες και κερδίζουν πακτωλούς χρημάτων. Όχι απλώς ξεπαραδιασμένος, βλέπει με πίκρα ένα σωρό επιχειρήσεις, που ζουν αποκλειστικά χάρη στις δικές του εφευρέσεις, από το εναλλασσόμενο ρεύμα ως την ασύρματη τηλεγραφία και τις ακτίνες Χ, να αναπτύσσονται κερδοφόρες, χωρίς αυτός να εισπράττει ούτε δεκάρα».
 

Υ.Γ. 220 Όσοι ακούγατε αυτό το συγκρότημα έχετε ζήσει γαμάτα παιδικά χρόνια! Θα σας πεθάνω στην νοσταλγία, πουλάει πολύ τελευταία – στη λογοτεχνία και γενικότερα.