Μετάβαση στο κύριο περιεχόμενο

Στόμα έχεις, φωνή έχεις, ούρλιαξε!

 
Επιστημονική φαντασία δεν διαβάζω αρκετή· συνήθως την ζω μέσω των συναναστροφών μου με τον δημόσιο τομέα της χώρας και των υποψήφιων εργοδοτών μου που κατά πλειοψηφία προέρχονται από άλλον πλανήτη! Δεν σας κρύβω όμως ότι την γουστάρω πολύ αυτή την λογοτεχνία (όπως και τις ταινίες), είναι τρελή και προκλητική. Και πάντα επίκαιρη, γαμώτο. Να, όπως τώρα, μέρες Σεπτεμβρίου όπου εκαντοντάδες γονείς αφού πήραν την δύσκολη απόφαση να μην εμβολιάσουν τα παιδιά τους, καλούνται να πάρουν μια ακόμα πιο δύσκολη απόφαση και να αποφασίσουν αν θα απαλλάξουν ή όχι τα παιδιά από το μάθημα των θρησκευτικών που πρόκειται να τα εμβιολιάσει με δογματισμό και προκατάληψη. Δεν θα βρείτε τίποτα πιο ταιριαστό για την περίσταση από το εξαιρετικό «Πουλί του θανάτου» του Χάρλαν Έλλισον. «Και ως αποχαιρετιστήριο χτύπημα, μια νέα εκδοχή της Γενέσεως που προωθεί την αντίληψη ότι το φίδι ήταν ο καλός της ιστορίας κι ότι πήρε κακές κριτικές μόνο και μόνο επειδή το δελτίο Τύπου το έγραψε ο ίδιος ο Θεός».
 
Ο Χάρλαν Έλλισον υπήρξε από τους κυριότερους εκπροσώπους της ΕΦ που έδωσε μεγάλη ώθηση στο είδος. Έντονα προκλητικός και κακιασμένος δεν χαρίστηκε σε κανέναν και επανακαθόρισε την λογοτεχνική δύναμη της ΕΦ που είχε κάπως καταπέσει στα μέσα του περασμένου αιώνα. Εξέδωσε με δική του επιμέλεια μία ανθολογία διηγημάτων, τα «Επικίνδυνα οράματα», όπου πολλοί σημαντικοί συγγραφείς αφέθηκαν εντελώς ελεύθεροι να αναπτύξουν τα θέματα που τους απασχολούσαν χωρίς περιορισμούς και αυτολογοκρισίες, που τους επιβάλλονταν συχνά στην προσπάθεια να βρουν εκδότη για το έργο τους. Και ο ίδιος ο Έλλισον όμως ήταν πολυγραφότατος, έγραψε πάνω από 800 διηγήματα, αρκετά κινηματογραφικά σενάρια (μεταξύ αυτών και επεισόδια του Star Trek) και βραβεύτηκε πολλάκις με πολλά και σημαντικά βραβεία. Πέρα και πάνω από όλα αυτά, ήταν ένας συγγραφέας με απίστευτη λογοτεχνική δύναμη που σε αφοπλίζει, σε κάνει να θες να ουρλιάξεις αλλά δεν έχεις στόμα! Μπορεί το δείγμα (δήγμα) που έχω να είναι ισχνό, μόλις δύο διηγήματα, αλλά ήταν αρκετό ώστε να με πείσει να αγοράσω και την εκτενέστερη συλλογή διηγημάτων που είναι και η μόνη που κυκλοφορεί πλέον στην Ελλάδα. 
 
[…] Πράγματι, είναι η ταχύτητα, το νεύρο κι η ένταση που έχουν σημασία για τον Χ. Έλλισον. Δε μιλάει τόσο με επιχειρήματα όσο μ’ ένα μπαράζ συναισθημάτων που σε κρατούν διαρκώς σε αναμμένα κάρβουνα. «Τα διηγήματά μου δεν είναι στατικά, ακίνητα, μόνιμα. Το καθένα είναι μια διαρκής επίθεση». Μια επίθεση, πράγματι, που άλλοτε μπορεί να είναι θανατηφόρος κι άλλοτε φαρσική, κακόγουστη απόπειρα να τρομάξουμε. Γι’ αυτό και κάποιοι κατηγόρησαν τον Χ. Έλλισον ότι γράφει μονίμως για να σοκάρει. «Και τι θέλετε, δηλαδή;» απαντά αυτός σαν να το αποδέχεται. «Να σας νανουρίσω προσφέροντάς σας μια ψεύτικη αίσθηση ασφάλειας;» 
 
 
Αυτό το μπαράζ συναισθημάτων, η διαρκής επίθεση, βιώνονται εντόνως στα δύο διηγήματα της συλλογής, το «Πουλί του θανάτου» (βραβείο Hugo, 1974) και το «Δεν έχω στόμα, και πρέπει να ουρλιάξω» (βραβείο Hugo, 1968). Ειδικά στο αριστουργηματικό «Πουλί του θανάτου», μια τρελή αλληγορία για το ζήτημα της ύπαρξης του Θεού, εντός της νόρμας της ΕΦ αλλά συνδυάζοντας και ετερόκλητα λογοτεχνικά μοτίβα. Δείτε τι κάνει ο θεός: το διήγημα χωρίζεται σε 26 κεφάλαια ανάμεσα στα οποία παρεμβάλλονται κάποια που δηλώνουν ότι γράφεται ένα διαγώνισμα που ζητά απαντήσεις στα θεολογικά πανάρχαια ερωτήματα (με φουλ σαρκασμό, εννοείται). Ένα διήγημα που θα άρεσε πολύ σε μαθητές που θα ήθελαν μεν να διαβάσουν λογοτεχνία, όχι οπως την φαντάζονται οι καθηγητές τους δε – αν αυτό το διήγημα είναι εντός ύλης στο μάθημα των θρησκευτικών, πείτε, ναι, θέλω, ΝΑΙ! 
 
1
 
Γράφετε διαγώνισμα. Κρατήστε σημειώσεις. Το διαγώνισμα θα καλύψει τα ¾ της τελικής σας βαθμολογίας. Συμβουλές: θυμηθείτε, στο σκάκι οι βασιλιάδες αλληλοεξουδετερώνονται και δεν μπορούν να καταλάβουν εφαπτόμενα τετράγωνα, είναι κατά συνέπεια παντοδύναμοι και εντελώς ανίσχυροι, δεν υπερέχουν ο ένας του άλλου, αποφέρουν ισοπαλία. Ο Ινδουισμός είναι θρησκεία πολυθεϊστική· η αίρεση του Άτμαν λατρεύει την σπίθα της ζωής που ενυπάρχει στον άνθρωπο· λέγοντας, ουσιαστικά: «Συ ει ο Θεός». Ο όρος «ίσες ευκαιρίες» δεν τηρείται όταν η μία πλευρά μπορεί να απευθύνεται σε διακόσια εκατομμύρια ανθρώπους μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης σε ώρα αιχμής, την στιγμή που οι αντίθετές της μοιράζουν προκηρύξεις στη γωνία. Δε λένε όλοι την αλήθεια. Πρακτικός κανόνας: μπορείτε να αγνοήσετε την αρίθμηση των παρακάτω τμημάτων· η μέγιστη ευκρίνεια επιτυγχάνεται δια της ανακατατάξεως. Γυρίστε την κόλλα σας και αρχίστε. 
 
Το έτερο διήγημα, «Δεν έχω στόμα, και πρέπει να ουρλιάξω», είναι εξίσου αλλόκοτο και εξαιρετικό. Πέντε άνθρωποι είναι κλεισμένοι 109 χρόνια τώρα μέσα σε ένα κομπιούτερ που τους κακομεταχειρίζεται και τους βασανίζει. «Η μηχανή μάς μισούσε όσο κανένα έλλογο πλάσμα δεν είχε μισήσει στο παρελθόν. Κι ήμαστε εντελώς ανίσχυροι». Ο καθένας από τους ήρωες δεν έχει ιδέα από πού του ήρθε, έρμαιο σε ένα παραμύθι εφιαλτικό – συγχώρα τον που δεν καταλαβαίνει τι λένε τα κομπιούτερς και οι αριθμοί! Η ενδιαφέρουσα εισαγωγή όπως και η πολύ καλή μετάφραση είναι του Γιάννη Ανδρέου. Η έκδοση της «Απόπειρας» είναι πολύ κομψή και ο πίνακας στο εξώφυλλο είναι του Leo Dillon. Χαζεύοντας μερικές κριτικές για τα διηγήματα του Έλλισον παρατήρησα ότι πολλοί αναγνώστες τον κατηγορούν για έκδηλο μισογυνισμό. Τα συγκεκριμένα διηγήματα δεν είναι ενδεικτικά, καθώς μόνο στο δεύτερο πρωταγωνιστεί γυναίκα (ίσως η έλλειψη γυναικείων χαρακτήρων να εντείνει τις κατηγορίες περί μισογυνισμού;) και δεν την μεταχειρίζεται πιο άσχημα από τους υπόλοιπους, αν και υπάρχουν διατυπώσεις πολιτικά μη ορθές, σύμφωνα με την γνώμη κάποιων. Η γνώμη μου για αυτές τις ευαισθησίες εντός λογοτεχνικών έργων είναι γνωστή – χέστηκα. Πόσο μάλλον σε έργα ΕΦ όπου εξ ορισμού διοχετεύουν συνεχή μισανθρωπία στους αναγνώστες τους, αλλιώς θα έχαναν και την ίδια την αξία τους, που είναι η αφύπνιση των κοιμισμένων. 
 
 
[…] Και ξεκίνησε ν’ αναζητήσει τον τρελό που έγραφε τ’ όνομά του με κεφαλαίο.
 
Υ.Γ. 2666 Ο Χάρλαν Έλλισον πέθανε στις 28 Ιουνίου 2018. Κανείς δεν γνωρίζει αν συνάντησε τον τρελό. «Αποσύρθηκε μουρμουρίζοντας: να σε πάρει ο διάολος. Και πρόσθεσε, έξυπνα: αλλά θα μου πεις, σ’ έχει πάρει κιόλας, έτσι δεν είναι;»
 

Σχόλια

«A good reader, a major reader, an active and creative reader is a rereader»

En passant

  Το «Αν πασάν» είναι ένας σκακιστικός κανόνας, περιθωριακός και άγνωστος αλλά ιδιαιτέρως αποτελεσματικός και σημαντικός. Στις αρχικές τους κινήσεις, τα πιόνια έχουν το δικαίωμα να κινηθούν ένα ή δύο τετράγωνα μπροστά. Αν επιλέξουν να κινηθούν δύο τετράγωνα μπροστά και ένα αντίπαλο πιόνι βρίσκεται σε τέτοια θέση ώστε να μπορούσε να το αιχμαλωτίσει αν το πιόνι που κινήθηκε δυο τετράγωνα αποφάσιζε να κινηθεί μόνο ένα, τότε, έχει το δικαίωμα να το αιχμαλωτίσει και σε αυτή την περίπτωση που κάνει δύο βήματα. Έχουμε δηλαδή, αν πασάν... αιχμαλωσία εν τη διελεύσει. Είναι δυσνόητο στην περιγραφή αλλά αρκετά ξεκάθαρο στην πράξη. Βέβαια, όταν είσαι αρχάριος σκακιστής και το συναντήσεις πρώτη φορά σε ηλεκτρονική παρτίδα, τότε πείθεσαι ότι κάποιο «bug» έχει η ιστοσελίδα, ότι σε χακάρανε ή ότι άρπαξες όλες τις ιώσεις του κυβερνοχώρου. Τα βιβλία του Ναμπόκοφ, μου προσφέρουν την ισχυρή εντύπωση ότι αποτελούν ένα συνεχές λογοτεχνικό en passant, σε αιχμαλωτίζουν εν τη διελεύσει.

Αποδοχή cookies

«Ευτυχώς, αν θέλει κάποιος να βρει μεστές απόψεις για καλά βιβλία, υπάρχουν ήδη πολύ αξιόλογα βιβλιοφιλικά μπλογκ, όπως το κορυφαίο, του Librofilo ή το αγαπημένο του, του Μαραμπού» . Να ξέρετε ότι όταν μου δίνουν γλυκό, έστω και σε μορφή βιβλίου, το αποδέχομαι αμέσως. Επίσης, να ξέρετε ότι ενίοτε μπορεί να γράφω για βιβλία που δεν έχω διαβάσει, όλοι το κάνουμε αυτό, απλώς οι περισσότεροι εντελώς αποτυχημένα, αλλά ποτέ δεν γράφω για βιβλίο που δεν μου άρεσε προφασιζόμενος το αντίστροφο∙ όλοι το κάνετε και αυτό, απλώς οι περισσότεροι εντελώς αποτυχημένα. Το βιβλίο είναι δώρο της συγγραφέα, καλής διαδικτυακής φίλης, και η άποψή μου για αυτό ολότελα υποκειμενική – ξέρω, απανωτά σοκ! – και ουδεμία σχέση έχει με την αντικειμενική κριτική που από καιρό θα έπρεπε να γίνει αντικείμενο κριτικής, τουλάχιστον στην Ελλάδα. Από το να μασήσω τα λόγια μου, θα προτιμήσω τα μπισκότα. «Όχι πως δεν ήταν επηρεασμένος και από το ιστολόγιο «Πιπέρι και σπασμένες γραμμές» με τις λαχταριστές αναρτήσεις σχετικά ...

Το Δώρο

Θα μπορούσε ο Στέφανος Ξενάκης να είναι ο Στέφανος Δαίδαλος του σήμερα; Ή να το αλλάξω κάπως για να ’χουμε καλό ρώτημα: θα μπορούσε ο Τζέημς Τζόυς (μαζί και οι όποιες καλλιτεχνικές μεταμορφώσεις του) να γίνει ένας motivational speaker της σημερινής εποχής; Κανείς πλέον (αν υποθέσουμε ότι μπορούσε κάποτε) δεν διαβάζει τον «Οδυσσέα». Δεν μπορεί να αντέξει ότι αυτό το βιβλίο τον περιγράφει, ακόμα και σήμερα ή και περισσότερο σήμερα, τόσο καλά παρά την μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου. Του αφιερώνει μία μέρα τον χρόνο, την σημερινή (παρόλο που άλλαξε η μέρα, το blogger έμεινε σταθερά πίσω!), και μετά τον στέλνει αδιάβαστο. Αν κάποιος όμως του σερβίρει για πρωινό όμορφες φράσεις με γαρνιτ ούρα υπέροχα σκίτσα, τότε μπορεί να νιώσει στιγμιαία χαρά και να βελάζει σαν ανέφελο πρόβατο στα λιβάδια του χρόνου. 

Kinds of kindness

Τα περισσότερα μαγαζιά έχουν ήδη στολίσει με ελλειμματικό γούστο, οι κουραμπιέδες άρχισαν να ανταγωνίζονται τα μελομακάρονα – και τα δυο μαζί την Dubai chocolate –, η Black Friday με τις ασυναγώνιστες τιμές της θα κοντράρει στα ίσα την αληθινή ύπαρξη του ΑΙ Βασίλη, ο καιρός προσπαθεί να τα βρει με τον απορυθμισμένο θερμοστάτη του και γενικά είμαστε μια ωραία ατμόσφαιρα είμαστε. Και μέσα σε όλα αυτά, οι δημοσιογράφοι, οι αθλητές, η εκκλησία, τα ιδρύματα, οι πολιτικοί (που είναι για τα ιδρύματα) θα δείξουν το καλοσυνάτο πρόσωπό τους στους ταλαίπωρους ετούτου του κόσμου. Και μην ξεχνάμε, ότι κυρίως τα Χριστούγεννα είναι για τα παιδιά – και για όλα εκείνα που γιόρταζε η πρόσφατη «Παγκόσμια Ημέρα κατά της Κακοποίησης των παιδιών». «Πάντοτε, τα Χριστούγεννα έβγαζαν στους ανθρώπους τον καλύτερο αλλά και τον χειρότερο εαυτό τους».    

Ασκήσεις μνήμης

  Τις ασκήσεις ύφους τις κατέκτησε σε βαθμό που λίγοι συγγραφείς φτάνουν , με τις ασκήσεις μνήμης όμως κανείς άνθρωπος δεν τα βγάζει εύκολα πέρα. Όλοι μας γράφουμε autofiction από 8 χρονών – Περιγράψτε μας τα πιο ωραία σας Χριστούγεννα – τα νεύρα μου! Το autofiction πλέον μοιάζει να είναι ένας ευφημισμός για να αποδεχόμαστε κάποιες συγγραφικές μετριότητες ως κάτι παραπάνω από αυτό που είναι. Είναι προσβολή να θεωρείς ότι ο Τζόυς ή ο Σελίν (που επιτέλους σε λίγες μέρες θα εκδοθεί το «Θάνατος επί πιστώσει»∙ Γκάλοπ: ποιο άργησε περισσότερο; Το Μετρό Θεσσαλονίκης ή το βιβλίο του Σελίν;) έγραψαν autofiction. Το ίδιο ισχύει και για τον Καλβίνο στη συγκεκριμένη συλλογή. Δεν θα ξεχάσουμε και αυτά που ξέρουμε! «Μόνο πετώντας πράγματα μπορώ να βεβαιωθώ πως ακόμα δεν έχει πεταχτεί κάτι από μένα, κάτι που ίσως να μην είναι ούτε και θα είναι για πέταμα» .  

Βαρύ περιστατικό

Συγγραφείς με χιούμορ δεν χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης, θεωρώ, από το αναγνωστικό κοινό. Ποιος ξέρει πόσα ελαττώματα πασχίζει να κρύψει πίσω από αυτό, θα σκέφτονται, και δεν μπορεί, κάποιο ελάττωμα θα έχει να κάνει σίγουρα και με την συγγραφή. Επίσης το χιούμορ αξιώνει ευφυΐα και το κοινό δεν θέλει να περνιέται για ηλίθιο. Ο Άμπροουζ Μπιρς με τις διάσημες σατιρικές ιστορίες του και τα σκωπτικά λήμματα θα μπορούσε να θεωρηθεί ένας τέτοιος∙ καλός για να χαμογελάμε πού και πού, μας κάνει ενίοτε και τον έξυπνο, αλλά δεν πειράζει, καλή καρδιά. Ίσως να ήταν έτσι – αν και δεν συμμερίζομαι καθόλου αυτή την άποψη – αν δεν έγραφε τα διηγήματα από τις εμπειρίες του στον Αμερικανικό Εμφύλιο. Σκλάβος του για πάντα!    

The Elephant Man

Υπάρχει ένας ελέφαντας στο δωμάτιο – όχι ρε, δεν εννοώ εσάς, φάτε ελεύθερα όσο θέλετε! – και αυτός δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον άνθρωπο. Οξύμωρο, καταλαβαίνω, αλλά στο περίκλειστο δωμάτιο που είναι ο κόσμος ολάκερος, αν θες να παραμένεις ανθρώπινος πρέπει να έχεις καρφωμένα τα μάτια σου στον ελέφαντα. «–Είναι επειδή, με τον τρόπο που ο κερατάς σου παρουσιάζει τα πράγματα, παραέδινε την εντύπωση ότι έφτυνε κατάμουτρα το είδος για το οποίο πέθανε ο Κύριός μας. Δεν είχες την αίσθηση ότι υπέγραφες υπέρ των ελεφάντων αλλά εναντίον των ανθρώπων» . Διαβάζω το βιβλίο του Ρομαίν Γκαρύ περίπου από τον Ιούλιο, κυρίως επειδή τα μεγάλα βιβλία τα διαβάζω τραπεζίως , δηλαδή ανάμεσα σε άλλα μικρότερα αναγνωστικά γεύματα (και τις τελευταίες μέρες και κυριολεκτικά)∙ αλλά αυτό δεν με ενοχλεί καθόλου γιατί υπήρξε ένα από τα καλύτερα βιβλία που διάβασα τα πολλά τελευταία χρόνια, και αν δεν ανανέωσε την πίστη μου στον άνθρωπο, τουλάχιστον ανανέωσε εκείνη στο μυθιστόρημα: «ο καθείς και οι ελέφαντές του, ...

100% cotton

Μπορεί τον τελευταίο χρόνο να δουλεύω στον τριτογενή τομέα παραγωγής και συγκεκριμένα σε στεγνοκαθαριστήριο – φροντίζοντας να μην τα κάνω μούσκεμα με τα ρούχα… ενώ τα κάνω μούσκεμα! – και να χαζεύω στα ταμπελάκια τι ποσοστό επί τοις εκατό βαμβάκι περιέχουν – πολυεστέρα, κερδάμε! – αλλά υπήρξαν σκληρές εποχές που δεν βελτιώθηκαν και ιδιαίτερα για πολλούς ανθρώπους, που για 100% βαμβάκι πληρωνόσουν ένα υποπολλαπλάσιό του και θα έπρεπε να λες και ευχαριστώ από πάνω. «Η αχαριστία αποτελεί συστατικό στοιχείο του χαρακτήρα των ανθρώπων σε τέτοιο βαθμό, που είναι προτιμότερο να τη θεωρεί κανείς προκαταβολικά δεδομένη και να μη στενοχωριέται» . Εδώ το ίδιο σου το πλυντήριο δεν είναι αξιόπιστο (στους χρόνους) και δεν λέει την αλήθεια, γιατί περιμένεις να το κάνουν οι άνθρωποι;

Σαν ναυαγοί, σαν ροβινσώνες

Ο βιασμός ενός βιβλίου και ενός συγγραφέα γίνεται με τις διασκευές . Συγγραφείς μεγάλου βεληνεκούς και εξαιρετικού κύρους όπως ο Ντάνιελ Ντιφόου, ο Ρόμπερτ Στήβενσον, ο Ιούλιος Βερν και ο Τζόναθαν Σουίφτ (με την ευκαιρία, να ξαναπώ ότι «Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ» είναι ένα από τα καλύτερα βιβλία. Δεν είναι απλώς ένα από τα καλύτερα βιβλία του είδους· ή του 18ου αιώνα· ή της αγγλοσαξονικής λογοτεχνίας. Πέρα από κάθε είδους περιορισμό, τροπικό, χρονικό ή χωρικό, το βιβλίο του Σουίφτ είναι ένα από τα καλύτερα βιβλία που έχουν γραφτεί επί γης) αντιμετωπίζονται από το αναγνωστικό συγγραφικό φαντασιακό σαν μικρομέγαλοι συγγγραφίσκοι που είχαν κόλλημα με την παιδική ηλικία και ανακλύκλωναν απλοϊκές ιστορίες που δεν πρέπει να διαβάζονται μετά τα δώδεκα – λες και το να είσαι παιδί είναι ιδιότητα μόνο ενός παιδιού. Κούνια που σας κούναγε! 

Το κτίσμα

  Τώρα που έφτασε αισίως 46 Αυγούστου και χειμώνιασε για τα καλά, ποιος δε θα ήθελε να διαβάσει μία καλή ιστορία δίπλα στο τζάκι! Τι γίνεται όμως αν το τζάκι, και συγκεκριμένα η καμινάδα, είναι το θέμα της ίδιας της ιστορίας; Μην σας παγώνει αυτό, γιατί την ιστορία την έγραψε ο Χέρμαν Μέλβιλ και τίποτα δεν μπορεί να πάει στραβά όταν συμβαίνει αυτό. Η λογοτεχνία του είναι πάντα πρόσφορη σε αναλύσεις που θεωρητικά θα βελτίωναν την κατανόηση που κρύβεται βαθιά στα θεμέλια κάθε έργου του, αλλά ταυτόχρονα ίσως θα κατέστρεφε τα οφέλη που υπάρχουν στα υψηλότερα διανοητικά πατώματα, απόρροια της μαγευτικής του αρχιτεκτονικής γραφής – «Ή, μάλλον, αυτή η ίδια δίνει απαντήσεις ασταμάτητα, ασταμάτητα ταλανίζοντάς με μ’ αυτή την τρομερή της ζέση για βελτίωση, η οποία δεν είναι παρά μια ελαφρότερη απόδοση της λέξης καταστροφή».