Τζούρες

 

Όλα τα βιβλία αυτοβοήθειας μαζί, δεν πιάνουν μία μπροστά σε 100-200 επιλεγμένες λέξεις του Τζόυς. Είναι μια αλήθεια πικρή που όμως πρέπει να λέγεται και να καταπίνεται από τους Μπουκάι όλου του κόσμου. Επίσης δεν πιάνουν μία μπροστά τους και αρκετά φιλοσοφικά συστήματα. Εντάξει, ίσως τα ψαγμένα άρθρα της Lifo να τον συναγωνίζονται κάπως, αλλά τι να γίνει, μην τα θέλουμε όλα δικά μας! Δεν πιάνουν μία λοιπόν, γιατί οι λέξεις του αναδίνουν την οσμή της ορμής, την ένταση του ονείρου και του καλλιτεχνικού οράματος που ΘΑ πραγματοποιηθεί ενάντια σε όλον τον υπόλοιπο κόσμο. Το «να μείνεις πιστός στο όνειρό σου» που σου λένε ξέψυχα οι άλλες φιλοσοφίες, ο Τζόυς σε κάνει να το νιώσεις σε καρδιά και μυαλό. Είναι ο πιο πιστός σύντροφος του εαυτού σου όταν κατά καιρούς λιποψυχάει μπροστά σε θολές αδυναμίες. Και αυτή είναι η μεγαλύτερη συνεισφορά του για μένα, περισσότερο ακόμα και από την σπουδαιότατη καλλιτεχνική του αξία. Ο Τζόυς είναι το placebo μου. Και αρρώστια μαζί.

Κοιτάξτε, ό,τι του φανερωθεί του καθενός, δεν θέλετε τον Τζόυς, βρείτε κανέναν άλλον. Εμείς σήμερα θα μιλήσουμε για τις «Φανερώσεις» του και όποιος θέλει, διαβάζει – θα σας αρέσει στο τέλος μωρέ, μην κρύβεστε πίσω από το δάχτυλό σας!

[Δουβλίνο: στο σπίτι των Σίχυ,
Μπελβεντέρε Πλέις]

Χάννα Σίχυ – Α, σίγουρα θα μαζευτεί πολύς κόσμος.
Σκέφφινγκτον – Στην πραγματικότητα, όπως θα έλεγε κι ο φίλος μας ο Τζόκαξ, αυτή θα είναι η ημέρα του συρφετού.

Μάγκυ Σίχυ – (με στόμφο) – Ίσως και τώρα ο συρφετός να στέκεται έξω απ' την πόρτα!

Οι «Φανερώσεις» αντιμετωπίζονται κάπως σαν «πάρεργο» του Τζόυς, χωρίς να λαμβάνουν την αξία που θα έπρεπε. Όπως, ίσως, συμβαίνει και με τα κριτικά δοκίμιά του (τουλάχιστον στην Ελλάδα, που παραμένουν αδικαιολογήτως ανέκδοτα). Αργά ή γρήγορα όμως όλοι καταλαβαίνουν ότι τίποτα σχετικό με τον Τζόυς δεν είναι μικρής αξίας, και ακριβώς γι' αυτό, και δικαιολογημένης αφάνειας. Αυτό φανερώνει και η παραπάνω «φανέρωση» όπου ο Τζόυς (Τζόκαξ) περιμένει με την άνεση του νέου και την αυτοπεποίθηση του καλλιτέχνη, τον συρφετό που θα καταφτάσει εγκαίρως ύστερα από το πολεμικό άρθρο που δημοσίευσε για τον επαρχιωτισμό του ιρλανδικού θεάτρου με τίτλο «The Day of the Rabblement». 

 

 

Με δικά του λόγια, «με “φανερώσεις” εννοούσε [ο Stephen Daedalus] μια ξαφνική πνευματική εκδήλωση, είτε μέσα στην κοινοτοπία του λόγου ή της χειρονομίας είτε μέσα σε μια αξιομνημόνευτη φάση του ίδιου του νου [...]». Με την δύναμη όμως που έχουν όλες οι λέξεις του Τζόυς, να είναι δηλαδή κάτι πολύ παραπάνω από αυτό που θα περίμενε ένας κοινός αναγνώστης, «η λέξη “φανέρωση” (epiphany) χρησιμοποιήθηκε αργότερα κατά κόρο στην φιλολογία γύρω από το έργο του Τζόυς – αλλά και γενικά στην αγγλοσαξονική κριτική για να προσδιορίσει οτιδήποτε περικλείει ένα νόημα αποκαλυπτικό, είτε σχετικά μ' έναν ήρωα είτε σχετικά με την πλοκή του λογοτεχνικού έργου –, φεύγοντας έξω απ' τα όρια που είχε χαράξει γι' αυτήν ο ίδιος ο Τζόυς.

 

Οι 40 «φανερώσεις» του βιβλίου (από ένα αρχικό σύνολο 71) αποκαλύπτουν έναν Τζόυς που μετατοπίζεται διαρκώς από εκπληκτικές ποιητικές εικόνες γεμάτες δραματική ειρωνεία και λυρισμό, σε σκηνές της καθημερινότητας, αποτυπωμένες με όλη την ένταση της ωμής, στιγμιαίας αλήθειας τους. Οι περισσότερες φανερώσεις συνοδεύονται από ολιγόλογες επεξηγήσεις σχετικές με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που τις γέννησε. Παραδείγματος χάριν, περιγραφή ονείρου (...) όπου ο συγγραφέας «νιώθει να κατοικεί σε κορμί σκύλου»:

 

Βαριά σύννεφα έχουν σκεπάσει τον ουρανό. Εκεί που συναντιώνται τρεις δρόμοι και μπρος από μια βαλτερή αμμουδιά πλαγιάζει ένα μεγάλο σκυλί. Κάπου-κάπου σηκώνει το μουσούδι του στον αέρα κι αφήνει ένα μακρόσυρτο θλιμμένο ουρλιαχτό. Οι άνθρωποι σταματούν για να δουν και προσπερνούν· κάποιοι περιμένουν, σάμπως να τους έχει καθηλώσει αυτός ο θρήνος όπου φαίνεται να ακούν την έκφραση της δικής τους θλίψης που είχε κάποτε τη φωνή της μα τώρα είναι βουβή, ένας υπηρέτης κοπιαστικών ημερών. Βροχή αρχίζει να πέφτει.

Κάποιες από τις «φανερώσεις» έχουν ενσωματωθεί αυτούσιες σε κατοπινά έργα του συγγραφέα ή έχουν τροποποιηθεί και έγιναν κάτι άλλο από το αρχικό τους σχήμα. Πριν γίνουν όλα αυτά όμως έπρεπε να καταγραφούν και ο Τζόυς δίνει βαρύτητα σε αυτό το σημείο. Αξίζει να εντοπίζεις τις «φανερώσεις» και να τις καταγράφεις. Δεν ξέρω πόσοι από σας θεωρείτε ότι, εφ όσον έχουν μπει στον «Οδυσσέα» ή στο «Πορτραίτο» ποιος ο λόγος να διαβάσουμε την «ακατέργαστη» μορφή τους; Η γνώμη μου είναι ότι αξίζουν την ανάγνωση, καθώς αποτελούν αδιαμφισβήτητα τεκμήρια της νεανικής ορμής ενός αφυπνίζοντος καλλιτέχνη, και δίνουν όλη εκείνη την γλυκόπικρη γεύση της παρηγοριάς και της ώθησης σε «λιγόψυχους» αναγνώστες, προς απογοήτευση των απανταχού Μπουκάι και των χλιαρών προτροπών τους, που έλεγα και στην αρχή.

Η έκδοση από «Το Ροδακιό» είναι κομψότατη, με ένα λιτό και χρωματικά ταιριαστό εξώφυλλο, συνοδευόμενη από ένα ολιγοσέλιδο αλλά κατατοπιστικό σημείωμα του εκδότη. Η αξιόλογη μετάφραση ανήκει στον Δημήτρη Χουλιαράκη. Προς το τέλος του βιβλίου υπάρχει και το «Σύμβολο του Τζόυς» φιλοτεχνημένο από τον γλύπτη Constantin Brancusi, το οποίο μπήκε ως προμετωπίδα στο Finnegans Wake (υπάρχει και στην Βιογραφία του Τζόυς, από τον Έλμαν, αν θυμάμαι καλά). Υποτίθεται ότι απεικονίζει τον συγγραφέα – (...) όταν έδειξαν το σχέδιο στον πατέρα του συγγραφέα Τζων Τζόυς εκείνος σοβαρεύτηκε και είπε: «Το παιδί, φαίνεται, έχει αλλάξει πάρα πολύ»!

 

Μια μακριά στριφτή πινακοθήκη: από το δάπεδο υψώνονται κολόνες σκοτεινού ατμού. Είναι γεμάτη ομοιώματα μυθικών βασιλιάδων, δουλεμένα σε πέτρα. Τα χέρια τους σταυρωμένα πάνω στα γόνατά τους, σημάδι εξάντλησης, και τα μάτια τους σκοτεινιασμένα γιατί τα παραστρατήματα των ανθρώπων ανεβαίνουνε μπροστά τους σαν σκοτεινός ατμός παντοτινά.

Τζούρες Τζόυς ρε!