ΠΙΠΕΡΙ ΚΑΙ ΣΠΑΣΜΕΝΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ

Αποτελεί την προμετωπίδα της «Βάρδιας» του Νίκου Καββαδία. Χρόνια την κοιτούσα και έλεγα πότε επιτέλους θα πάρω το βιβλίο από το οποίο προέρχεται. Τις πιο ενδιαφέρουσες βιβλιοπροτάσεις τις κάνουν πάντα οι ίδιοι οι συγγραφείς – μια προμετωπίδα εδώ, μια αναφορά εκεί, ένα βιβλίο πάνω στο οποίο βασίστηκε όλη η κεντρική ιδέα του εκάστοτε βιβλίου κάπου αλλού, ένας σπουδαίος συγγραφέας που «γαλούχησε» έναν άλλον σπουδαίο συγγραφέα που τυχαίνει να διαβάζεις εκείνη την στιγμή – και κάπως έτσι προχωρά η ιστορία της ανάγνωσης. Η λογοτεχνία μπορεί επιπροσθέτως να μας υποβάλει και να καθιερώσει τις πιο αλλόκοτες και απίθανες συμπεριφορές. Το διάβασες στο βιβλίο και το κάνεις και συ, ίσως θα σε κατηγορήσει κάποιος. Κι όμως, δεν είναι απλώς στείρα μίμηση, είναι κάτι αξεδιάλυτα βαθύτερο. Όπως συνέβη με μένα, μέγα αρνητή του λευκού κρασιού, όταν διάβασα ότι ο Τζόυς το προτιμούσε έναντι του κόκκινου, επείδη η σπιρτάδα του τού θύμιζε «ηλεκτρισμό». Εξαιρετική παρομοίωση και ισχύει απόλυτα. Στην υγει

  Ξημερώνει Παρασκευή, πέρασε και αυτή η γεμάτη μέρα! Θυμάστε πότε αρχίσαμε να πρωτολέμε για τον Τζόυς; Πέρασαν σχεδόν 8 μήνες. Κι όμως, μοιάζει σαν να μην πέρασε μια μέρα. Αυτό συμβαίνει με τον Οδυσσέα – είναι η λογοτεχνική περιγραφή μιας συνηθισμένης μέρας που κατά περιόδους μοιάζει ατελείωτη αλλά στο τέλος νιώθεις σαν να μην πέρασε μια μέρα. Και μετά το πέρας αυτής, είναι σαν να κινείσαι σε ένα λογοτεχνικό χωροχρονικό συνεχές γεμάτο λέξεις, έννοιες και σκέψεις που κυνηγούν πλέον τις δικές σου κοινές και ανιαρές μέρες. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να διαβάσεις βιβλίο μετά τον Οδυσσέα και να μην το βρεις πληκτικό. Πόσο μάλλον να το βρεις εκπληκτικό. Είναι τόσο έντονη η συγγραφική δύναμη του Τζόυς (με την προϋπόθεση ότι σου αρέσει) που σε μουδιάζει για καιρό, θα αργήσεις να ξαναβρείς τα αναγνωστικά σου βήματα, όταν τα βρεις ωστόσο, το σίγουρο είναι ότι πλέον θα πατάς πιο στέρεα.

  Επιτέλους, ο Τζόυς βρήκε τον μεταφραστή του. Το γεγονός ότι βρέθηκε ο «ανευλαβής» εκείνος μεταφραστής που αποφάσισε να (προσπαθήσει να) μεταφέρει στην ελληνική γλώσσα την Αγρύπνια των Φίννεγκαν, αποτελεί από μόνο του αδιαμφισβήτητο διαπιστευτήριο για την τελειότητα της νέας μετάφρασης του Οδυσσέα. Ίσως, δεν χρειάζεται να πούμε τίποτα παραπάνω. Ωστόσο, θα πούμε. Γιατί ο Τζόυς έφτασε να θεωρείται ένα παγκόσμιο μνημείο λογοτεχνικής κληρονομιάς, και ο τρόπος που τον αντιμετωπίζουν οι αρμόδιοι της κάθε γλωσσικής εκδοχής του, λέει πολλά για τον σεβασμό που (θα έπρεπε να, όπου αυτό δεν συμβαίνει) του δείχνουν.

  Ίσως το διασημότερο και πιο διαδεδομένο κεφάλαιο του βιβλίου, κυρίως στους κύκλους εκείνους των αναγνωστών που διατείνονται περήφανα ότι έχουν διαβάσει, χωρίς ωστόσο ισχυρές αποδείξεις, τον Οδυσσέα. Επίσης, το οργασμικό τέλος του που συμπτίπτει και με το τέλος του ίδιου του βιβλίου, αποτελεί το σήμα κατατεθέν του Οδυσσέα – ακόμα και εκείνοι που δε θέλουν να ξέρουν εκ των προτέρων την τελευταία φράση ενός βιβλίου, την ξέρουν ήδη.

  Σχεδόν κάθε κεφάλαιο του Οδυσσέα έχει μια δική του ιδιάζουσα τεχνική που αξίζει να μελετηθεί και να αναλυθεί. Ξεχώρισα χονδρικά δύο είδη τεχνικής που με εντυπωσίασαν βαθιά. Το πρώτο είναι όταν η γλώσσα υποβόσκει κάτω από την επιφάνεια όλου του κεφαλαίου και γίνεται αντιληπτή από τον αναγνώστη μόνο ανεπαίσθητα, συνωμοτικά – τέτοια κεφάλαια είναι οι Σειρήνες (με την μουσικότητά τους), τα Βόδια του Ήλιου (με την προϊούσα διάλυση και αναδιάταξη της γλώσσας), ο Εύμαιος (με την νυσταλέα γλώσσα του). Το άλλο είδος περιλαμβάνει κεφάλαια που χρησιμοποιούν την γλώσσα ως εξωτερικό δομικό υλικό, κάτι που χτυπάει αμέσα στο μάτι, μια ωραία πρόσοψη – παραδείγματα αυτού του είδους είναι ο Αίολος (που είναι γραμμένος με τον τρόπο και την ρητορική που θα ήταν γραμμένη και μια εφημερίδα) και η Ιθάκη (που είναι γραμμένη... αλλά μην βιάζεστε, θα τα πούμε παρακάτω). Δεν ξέρω κατά πόσο εκφράζω ορθά αυτή την διάκριση, στο μυαλό μου είναι σαφώς πιο ξεκάθαρη. Και τα υπόλοιπα κεφάλαια έχουν πάμπολλες ιδι

  Το κεφάλαιο Εύμαιος είναι το πλέον συγκινητικό του Οδυσσέα. Τζόυς εναντίον Τζόυς! Μια σχέση όμως καθόλου συγκρουσιακή και δηλητηριώδης αλλά τρυφερή που λειαίνει τις διαφορές και συμπληρώνει τα δύο μέρη. Οι δύο εκδοχές του Τζόυς, Στέφανος και Μπλουμ, συναντώνται στο δέκατο έκτο κεφάλαιο του Οδυσσέα και σκιαγραφούν μπροστά στα μάτια μας το εσωτερικό πορτρέτο αυτού του μυθικού συγγραφέα. Ό,τι υπέροχο διαβάσαμε στην Βιογραφία του Έλμαν για την συναρπαστική ζωή του Τζέημς Τζόυς, εδώ παίρνει την λογοτεχνική θεία πνοή του. Ο Στέφανος, ο οποίος δικαιωματικά είχε αποκτήσει το προσωπικό του πορτραίτο λίγα χρόνια πριν, σε αυτό το κεφάλαιο παραμένει χαμηλών τόνων και εν πολλοίς σιωπηλός, δίνοντας φωνή στον γηραιότερο εαυτό, τον Λεοπόλδο Μπλουμ.