Άνθρωποι, διηγηθείτε την ιστορία σας...

Μια μέρα βρίσκομαι στο βιβλιοπωλείο να θαυμάζω το ουράνιο τόξο που ξεπροβάλλει από το ράφι της Αστάρτης. Είχα ψαχουλέψει και άλλες φορές με τα ακροδάχτυλα το φάσμα των χρωμάτων, μπας και βρω εκεί μέσα τον αγαπητό Ίταλο Καλβίνο. Αυτή τη φορά όμως είχα πειστεί ότι δεν είχα να περιμένω τίποτα άλλο πέρα από οπτική ευχαρίστηση και κίνησα να φύγω χωρίς βιβλίο στα χέρια μου, ανατρέχοντας νοερά στα αδιάβαστα που με περίμεναν στο σπίτι, ώσπου το βλέμμα μου “τσακίστηκε” στον όρθιο και δυσδιάκριτο τίτλο της λαδί απόχρωσης!
 

 

Le Matelot (1927)

Όταν ο τίτλος ξάπλωσε μπροστά στα μάτια μου, διάβασα Άνθρωποι, διηγηθείτε την ιστορία σας και τον βρήκα αρκετά αβανταρόδικο για να τον προσπεράσω. Ο συγγραφέας Αλμπέρτο Σαβίνιο δεν μου έλεγε απολύτως τίποτα και έτσι έψαξα για μερικά βιογραφικά στοιχεία του. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1891 (πρώτη ένδειξη ενδιαφέροντος) και το πραγματικό του όνομα ήταν Αντρέα ντε Κίρικο (κάτι μου θύμιζε αυτό το “κοκοροειδές” επώνυμο αλλά αδυνατούσα να θυμηθώ), αδερφός του γνωστού υπερρεαλιστή ζωγράφου Τζόρτζιο ντε Κίρικο (α, τώρα εξηγούνται όλα!). Το αγόρασα, σχεδόν αδιαφορώντας για την ιστορία που περιέχει. 

 

Και έπραξα σωστά· γιατί όπως διαπίστωσα σύντομα δεν ήταν μία η ιστορία αλλά δεκατέσσερις, οι οποίες μετά την ανάγνωση συνθέτουν με μαεστρία στο μυαλό σου, εκείνη την μία και μοναδική ιστορία, της ανθρώπινης ύπαρξης. Δεκατέσσερα πορτρέτα ανθρώπων από όλη την κλίμακα της τέχνης: συγγραφείς, ποιητές, προφήτες, μουσικοί, ζωγράφοι, γλύπτες, κατασκευαστές μουσικών οργάνων, χορευτές, γιατροί, ταυρομάχοι(!), πολιτικοί. Ο Αλμπέρτο Σαβίνιο, σύμφωνα με το σύντομο βιογραφικό του βιβλίου, ήταν ένας εξαιρετικά πολυτάλαντος άνθρωπος: συγγραφέας, δημοσιογράφος, κριτικός, ζωγράφος, σκηνογράφος, σκηνοθέτης, μουσικός, λιμπρετίστας. Όλα αυτά τα στοιχεία τα έχεις στο μυαλό σου, καθώς τον παρακολουθείς να “φιλοτεχνεί” τα πορτρέτα των σπουδαίων ανθρώπων που επέλεξε να διαφυλάξει, μέσω της γραφής, στην αιωνιότητα (για τους περισσότερους από αυτούς, μπορείς να ισχυριστείς ότι καλά τα κατάφεραν και μόνοι τους, κάποιοι άλλοι όμως ίσως, χρειάζονταν αυτή την έξτρα βοήθεια).

 

La Volute (1929)

Κάποιοι από τους εικονιζόμενους είναι πασίγνωστοι, Ιούλιος Βερν, Νοστράδαμος, Ελευθέριος Βενιζέλος, Τζουζέπε Βέρντι, Γκιγιόμ Απολινέρ, Παράκελσος· σε κάποιους άλλους, τα ονόματα κάτι μας θυμίζουν, Κολοντί, Αντόνιο Στραντιβάρι, Λορέντζο Μαμπίλι· υπάρχουν και εκείνοι για τους οποίους δηλώνουμε πλήρη άγνοια, Φελίτσε Καβαλότι, Άρνολντ Μπέκλιν, Ισιδώρα Ντάνκαν, Βιντσέντζο Τζέμιτο, Καϊετάνο Μπιενβενίδα.

Η γραφή του Σαβίνιο είναι υπέροχη και αυτό είναι το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του βιβλίου. Παιγνιώδης και ονειρική, γεμάτη λογοπαίγνια και εντυπωσιασμούς, δένει αρμονικά με τις συνήθως σκληρές και βασανιστικές ζωές των ηρώων του. Είναι σαφώς υπερρεαλιστική αλλά όχι σε σημείο να γίνει ανυπόφορη – θα ήμουν ο πρώτος που θα το παραδεχόμουν, πιστέψτε με! Πάρτε μια γεύση:

Στο διαμερισματάκι όπου ο Λορεντσίνι συγκερνούσε τις αδελφικές λατρείες της Αφροδίτης και του Βάκχου, ένα μικρό μαύρο πιάνο, λοξοβαλμένο, γέμιζε μόνο του μια γωνιά του σαλονιού. Το σκέπαστρο, που πάνω του έπεφταν βροχή τα φύλλα ενός στείρου σπαραγγιού, το γέμιζαν φωτογραφίες από πριμαντόνες με κόμη σαν ιστιοφόρο, στήθος σαν αερόστατο και την αφιέρωση γραμμένη διαγώνια. Εκεί, περιμένοντας την ερωμένη που σε λίγο θα φτάσει, τρεμουλιαστή μες στα φρου φρου και ευωδιάζοντας άνεμο, και θα τυλίξει σαν χταπόδι τα μπράτσα της γύρω απ' το πανύψηλο σκληρό κολάρο του, ο πατέρας του Πινόκιο, με το μάτι ανάστροφο, το μουστάκι μούσκεμα απ' το σάλιο που αναβρύζει μαζί με το τραγούδι, παραδίνεται σε παρατεταμένους αυτοσχεδιασμούς συγχορδιών, που πέφτουν πάνω στα πουφ τα όμοια με τουρκαλάδες που κάθονται οκλαδόν στο χαλί για να φουμάρουν ναργιλέ, και στις πολυθρόνες που είναι μαζεμένες γύρω απ' το τραπεζάκι, σαν κυρίες που συγκεντρώθηκαν για να παίξουν χαρτιά.

 

Senza titola (1929)

Αυτό που με εντυπωσίασε πολύ, πέρα από την γραφή, είναι τα εκατοντάδες λογοπαίγνια, που παραδόξως φαίνεται να λειτουργούν καθ' ολοκληρίαν, διαμέσου της μετάφρασης. Ίσως επειδή γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ελλάδα και γνωρίζει σε βάθος την νοοτροπία του Έλληνα (υπάρχουν σε μερικά σημεία πολύ εύστοχες παρατηρήσεις για τους Έλληνες), ίσως επειδή χρησιμοποιεί στο βιβλίο πολλές ελληνικές λέξεις γραμμένες με λατινικούς χαρακτήρες (π.χ. Paidi, didaskalos) για τις οποίες παρέχει επεξήγηση ο ίδιος ο Σαβίνιο στο πρωτότυπο, μου δημιουργήθηκε η ισχυρή εντύπωση ότι όλα αυτά τα γράφει ένας Έλληνας και όχι ένας Ιταλός (που για πολλούς, που συγχέουν φάτσες και ράτσες, δε θα αποτελεί και ιδιαίτερη έκπληξη)! 

 

Il sole e la luna (1951)

Οι βιογραφίες των ηρώων του, διαπλέκουν το ψέμα με την αλήθεια, ως είθισται και όπως είναι και το σωστό. Ο αναγνώστης θα κρίνει, ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του και τον βαθμό τεμπελιάς, αν θα ψάξει να βρει τι ισχύει. Οι αφορμές είναι πάμπολλες και δίνονται αφειδώς σε κάθε σελίδα· ζωγραφικοί πίνακες, τίτλοι ποιημάτων, γλυπτά, όπερες, πολιτικές καταστάσεις, ονόματα προσώπων, κτιρίων, δρόμων. Και μόνο ότι θα μπείτε στον πειρασμό να αναζητήσετε τις φυσιογνωμίες αυτών των πορτρέτων, είναι ήδη η επιτυχία του βιβλίου! Εγώ, αν και με δυσκολία κρατήθηκα να μην αναζητήσω όλους τους ζωγραφικούς πίνακες που αναφέρονταν στο βιβλίο, εκεί που υπέκυψα ήταν, όταν διάβασα (και ύστερα επιβεβαίωσα) ότι ο Λορέντζος Μαβίλης είχε συνθέσει μερικά σκακιστικά προβλήματα τα οποία μνημονεύονται από την διεθνή σκακιστική βιβλιογραφία (σαν να λέμε ο Έλληνας Ναμπόκοφ, ως προς την σχέση τους με το σκάκι και μόνο, μην τρελαθούμε τελείως κιόλας!). 

 

Ο Αλμπέρτο Σαβίνιο, πιστός στην εποχή του, δεν “φιλοτέχνησε” παρά μόνο ένα γυναικείο πορτρέτο, αλλά θα μπορούσαμε να πούμε, εν είδει τύψεων που δεν μπορούσε να προσφέρει και άλλα, του έδωσε την μεγαλύτερη έκταση και το περισσότερο ενδιαφέρον. Η Ισιδώρα Ντάνκαν (κυκλοφορεί η αυτοβιογραφία της με τίτλο “Ιζαντόρα Ντάνκαν, Η ζωή μου” από τις εκδόσεις Νεφέλη – εντάξει, το παραδέχομαι, έκανα και άλλες αναζητήσεις πέρα από τα σκακιστικά προβλήματα του Μαβίλη), σπουδαία χορεύτρια που προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στο χώρο της, με την χειραφετημένη αλλά και τραγική ζωή της, επέφερε μια άτυπη ισορροπία στο μισογυνισμό του υπόλοιπου βιβλίου. 

 

L' isola dei giocattoli (1930)

Από το πορτρέτο της Ισιδώρας Ντάνκαν, παραθέτω ένα ακόμα απόσπασμα, όπου στην Αθήνα του 1906 παρατηρούνται κινήσεις αρχαίων Ελλήνων και στην προσπάθεια των (τότε) σύγχρονων να ανακαλύψουν αν είναι αληθινοί ή ψεύτικοι, ο Σαβίνιο παρατηρεί:

Εδώ που τα λέμε, αυτή η δεύτερη υπόθεση ούτε καν πέρασε απ' το μυαλό των Αθηναίων. Ψεύτικοι αρχαίοι Έλληνες κυκλοφορούσαν ελεύθεροι στην Μονμάρτη, στο Χάιντ Παρκ, στο Σβάμπινγκ του Μονάχου· αποτελούσαν τμήμα εκείνων των πληθυσμών, των φριχτά ανάμικτων, μαζί με τους ψεύτικους Χριστούς που φόραγαν σανδάλια και είχαν μαλλιά ως τους ώμους και γυαλιά· αλλά η Αθήνα είχε ανοσία σε παρόμοιες μολύνσεις, κι επιπλέον βρισκόταν πολύ μακριά τους. Η σύγχρονη Ελλάδα ήταν τότε η μόνη χώρα στην οποία την αρχαία Ελλάδα δεν την αναθυμούνταν ούτε την παράφραζαν με διανοουμενίστικο τρόπο. (Αργότερα, υπέκυψε και αυτή στη μόλυνση).

Το βιβλίο του Σαβίνιο είναι επιεικώς υπέροχο! Όλες οι τέχνες σχεδόν, πηγάζουν από μέσα του και περιβάλλονται με στοργή από την Μητέρα πασών των τεχνών, την τέχνη του Λόγου. Πολλές φορές έχω σκεφτεί ότι, αν αναγκαζόμουν για τρεις μήνες να διαβάζω ξανά και ξανά ένα μόνο βιβλίο, ποιο θα ήταν αυτό το βιβλίο. Πάντα επέλεγα, ένα κείμενο απαιτητικό και στριφνό, έναν Τζόυς ίσως ή Πύντσον (αλλά αν το τελείωνα πριν τους τρεις μήνες, θα είχα την δύναμη και τη διάθεση να το πιάσω από την αρχή;)· τότε αναθεωρούσα και επέλεγα, ένα βιβλίο και μεγάλο και ευχάριστο, ιδανικό για επαναλαμβανόμενες αναγνώσεις, ας πούμε τον Μόμπι Ντικ του Μέλβιλ· τέλος πάντων, με τα πολλά, είχα καταλήξει στα Ταξίδια του Γκιούλιβερ· μα, έπειτα από την ανάγνωση του Σαβίνιο, αναθεώρησα εκ νέου· δικαίωμά μου, δεν είναι;

Μοναδική έντονη ένσταση είναι η μικροσκοπική γραμματοσειρά της Αστάρτης που έρχεται σε τρομακτική σύγκρουση με την μεγαλόπρεπη λαμπρότητα της γραφής του Σαβίνιο. Συνεχώς φλέρταρα με την σκέψη να το παρατήσω εξαιτίας της, αν δεν υπέκυψα είναι γιατί, η ομορφιά του πνεύματος (όπως και του σώματος) απαιτεί θυσίες. 

ΥΓ 2666 Το κείμενο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο Διαβάζοντας. Οι όμορφοι πίνακες είναι του ίδιου του συγγραφέα.  Καλές γιορτές με πνευματική υγεία, χρειαζόμαστε τις ιστορίες σας!