Τι νόημα έχει!

Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες όλοι ψάχνουν το νόημα των γιορτών, μαζί με το φλουρί γιατί είναι πιθανό να σε βοηθήσει να πληρώσεις μέρος των κοινοχρήστων. Και κανείς δεν βρίσκει ποτέ τίποτα. Είτε δεν μπορείς να διακρίνεις ξεκάθαρα κάτι σαφές και μονοσήμαντο για να κουβαλήσεις ανακουφισμένος στη νέα χρονιά είτε η πολυπλοκότητα και οι ασάφειες καταλήγουν να σε πνίγουν σαν κουραμπιές που σου έκατσε στον λαιμό. «Οι άπειρες σημασίες οδηγούν στην απουσία νοήματος. Η απουσία νοήματος είναι εξίσου μονοσήμαντη όσο και η μία μοναδική σημασία. Η αμφισημία που συνιστά πλούτο μπορεί να βρεθεί μόνο ανάμεσα στους δύο πόλους της μονοσημαντότητας και των άπειρων σημασιών. Είναι ζήτημα μέτρου»∙ όπως και το φαγητό στα γιορτινά οικογενειακά τραπέζια∙ που είναι κυρίως κατσικίτς.  

 

Και άντε οι γιορτές έχουν ένα κάποιο (φθίνον) είδος μαγείας. Τι γίνεται τον υπόλοιπο καιρό; «Η εμμονή με την πραγματικότητα φαίνεται να είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο». Οι περισσότεροι ψάχνουν το αληθινό, το ξεκάθαρο, το αυθεντικό. Είναι και κάποιοι που αφήνονται στο απόλυτο χάος που οδηγεί σε μια γενική αδιαφορία. Και τα δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ο Τόμας Μπάουερ, «ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους αραβολόγους και μελετητές του Ισλάμ», και με αφορμή ένα παλιότερο του βιβλίο που τιτλοφορείται «Ο πολιτισμός της αμφισημίας: Μια εναλλακτική ιστορία του Ισλάμ» και περιγράφεται συνοπτικά μαζί με τις άλλες σημαντικές εργασίες του στο επίμετρο της Νεφέλης Παπουτσάκη, επεκτείνει εδώ τον ίδιο συλλογισμό σε περισσότερες πτυχές της καθημερινότητάς μας, καθιστώντας το δοκίμιο του «Ο μονοσήμαντος κόσμος» καθόλου μονοσήμαντο. Υποστηρίζει ότι η αμφισημία που είναι τόσο σημαντική για τον άνθρωπο («Το σωστό είναι να προσπαθούμε να μειώσουμε την αμφισημία σε βιώσιμο επίπεδο, χωρίς συγχρόνως να προσπαθούμε να την εξαλείψουμε εντελώς») σιγά σιγά έχει χαθεί από τον κόσμο, και δεν αποκλείεται για αυτό να φταίει και ο καπιταλισμός, όπως είχε καταδείξει και η προβληματική του Φίσερ που διατηρεί μια κάποια συνάφεια και με κομμάτια αυτού του δοκιμίου.  

 

[…] «Τι απομένει λοιπόν όταν φθίνει η ανοχή στην αμφισημία; Πρώτον, χάνουν την αξία τους όλα όσα δεν είναι καταφανώς μονοσήμαντα, όλα όσα είναι διαποτισμένα από την αμφισημία, όλα εκείνα που τα όριά τους είναι δύσκολο να χαραχτούν, όλα όσα δεν μπορούν να μετατραπούν σε αριθμούς. Το αμφίσημο μοιάζει να είναι λιγότερο σημαντικό. Απεναντίας, όλα όσα παράγουν σαφείς, μονοσήμαντες αλήθειες ή έστω ακριβείς αριθμούς αναβαθμίζονται. Καθώς όμως αυτό έχει αρνητικές συνέπειες για την κοινωνική συνοχή, αναλαμβάνει δράση μία άλλη αρχή, η αγορά, η οποία διαθέτει τη μαγική ικανότητα να αποδίδει στους πάντες και τα πάντα μία συγκεκριμένη τιμή, η ακρίβεια της οποίας φτάνει αρκετά ψηφία πίσω από την υποδιαστολή. Ίσως αυτή η μαγική ικανότητα εξάλειψης της αμφισημίας, σε συνδυασμό με το φόβο που προκαλεί η προσαρμογή σε πιο αμφίσημα μοντέλα ζωής, να είναι αυτό που κάνει πολλούς να θεωρούν ότι ο ριζοσπαστικός καπιταλισμός της αγοράς, παρά τις ακρότητές του, είναι ένα σύστημα στο οποίο δεν υπάρχει εναλλακτική».  

 

 

Η διάθεση των ανθρώπων για αμφισημία έχει κατασταλεί ή ατονήσει σχεδόν ολοκληρωτικά, ακόμα και σε πεδία που ήταν από τα πλέον ανθεκτικά όπως η λογοτεχνία και οι εικαστικές τέχνες. Γύρω μας κυριαρχεί η ομοιογένεια (αυτό το δοκίμιο με έκανε να σκεφτώ το ενδεχόμενο να ξαναδιαβάσω Τσβάιχ) και η πιο εγωιστικά γαργαλιστική αυθεντικότητα∙ «η ιδέα ότι φέρουμε μέσα μας μια αληθινή φύση η οποία καλύπτεται και αλλοιώνεται από την κουλτούρα και την κοινωνία, είναι βεβαίως ανόητη και παράλογη, αποτελεί όμως εντέλει το θεμέλιο της ιδέας της αυθεντικότητας». Με βάση την αρχή της ανοχής στην αμφισημία, ο συγγραφέας χωρίζει τις κοινωνίες σε ανεκτικές στην αμφισημία, εκείνες δηλαδή που είναι ανοικτές σε ερμηνείες και προσαρμοστικότητα, και σε εκείνες που έχουν δυσανεξία στην αμφισημία που τις χωρίζει περαιτέρω στις φονταμενταλιστικές, δανειζόμενος τον όρο από την θρησκεία («Η εμμονή με την αλήθεια, η άρνηση της ιστορίας και η επιδίωξη της καθαρότητας είναι επομένως τρία ουσιώδη γνωρίσματα ή βασικές έννοιες της δυσανεξίας στην αμφισημία, οι οποίες αποτελούν την βάση κάθε φονταμενταλισμού») και στις αδιάφορες («Ο αδιάφορος αναγνωρίζει την αμφισημία (ή τη διαισθάνεται τουλάχιστον, χωρίς να το κάνει συνειδητά) και γι’ αυτό αποφεύγει τα φαινόμενα που την εμπεριέχουν»). Εστιάζει κυρίως στην θρησκεία που είναι το πεδίο ερευνάς του αλλά και στην τέχνη της μουσικής και της τέχνης γενικότερα, επεκτείνοντας τους συλλογισμούς του και σε ακόμα περισσότερα πεδία εφαρμογής. Ωστόσο, οι αναφορές στο Ισλάμ εξαλείφουν κάποιες βολικές προκαταλήψεις που έχουμε συνειδητά ή ασυνείδητα σχεδόν όλοι μας και είναι από τα πιο ενδιαφέροντα μέρη του βιβλίου. Ελπίζω να εκδοθεί και το βιβλίο για το πρόβλημα της αμφισημίας στο Ισλάμ που ανέφερα στην αρχή, νομίζω ότι θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον κατά την γνώμη μου.  

 

[…] «Οι νομοδιδάσκαλοι της κλασικής εποχής, δηλαδή μέχρι το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα περίπου, πίστευαν επίσης ότι ο νόμος του Θεού (η Σαρία) δεν μπορεί να ερμηνευτεί μονοσήμαντα. Γι’ αυτό το λόγο στο ποινικό δίκαιο (το οποίο είναι γενικά ένας από τους λιγότερο αναπτυγμένους κλάδους του ισλαμικού δικαίου) γίνεται η προσπάθεια να αποφευχθούν οι πολύ βαριές σωματικές ποινές. Για πάνω από χίλια χρόνια, μέχρι δηλαδή τα τέλη του 20ου αιώνα, δεν υπήρξε σχεδόν κανένας λιθοβολισμός μοιχών και απολύτως καμία εκτέλεση για συναινετικές ομοφυλοφιλικές σεξουαλικές σχέσεις. Όταν οι Ταλιμπάν, η Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος μετατρέπουν σήμερα τέτοιες εκτελέσεις σε σήμα κατατεθέν τους, αυτό δεν συνιστά καθόλου “επιστροφή στον Μεσαίωνα”, αλλά αντίστροφα επινόηση μιας νεωτερικής, ολοκληρωτικής ισλαμικής ιδεολογίας». Και γενικά ξεκαθαρίζει ότι ο Μεσαίωνας του ενός είναι ο Διαφωτισμός του άλλου. Θέλει μελέτη το πράγμα. Αλλά ποιος διαβάζει πια. ΑΙ σαπέρα κι εσύ!  

 

«Ο μονοσήμαντος κόσμος: Για την απώλεια της πολυσημίας και της ποικιλίας» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Αντίποδες» σε μετάφραση Κατερίνας Τζινάβα και με επίμετρο της Νεφέλης Παπουτσάκη. Πολύ ωραίος συγγραφέας που με αυτό το γενικού ενδιαφέροντος βιβλίο του κατάφερε να με κερδίσει – είχε ποικιλία και δεν ήταν καθόλου αδιάφορο. Νομίζω ότι το ίδιο αποτέλεσμα θα είχε και με ένα ειδικού ή και ειδικότερου ενδιαφέροντος βιβλίο, αν και εφ’ όσον εκδοθεί κάποτε στα ελληνικά∙ είμαι αρκετά ανεκτικός στις αμφισημίες, δοκιμάστε με!  

 

 

[…] «Η ανοχή αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η ομορφιά είναι κάτι αμφίσημο, κάτι που μπορεί να αισθάνονται πολλοί, αλλά όχι όλοι. Δύσκολα μπορούν να διατυπωθούν αντικειμενικά κριτήρια για το τι είναι όμορφο. Και έτσι η ομορφιά παραμερίζεται και μαζί της το ουτοπικό δυναμικό που εμπεριέχει. Η λαχτάρα για έναν πιο όμορφο κόσμο είναι ωστόσο και λαχτάρα για έναν πιο ανθρώπινο, πιο κοινωνικό, πιο ποικιλόμορφο, πιο γαλήνιο κόσμο. Αυτή η ουτοπία της ομορφιάς όμως είναι, απ’ ό,τι φαίνεται, νεκρή».  

 

Υ.Γ. 2026  Καλή χρονιά σε όλους! Να είστε αυθεντικοί!!