ΠΙΠΕΡΙ ΚΑΙ ΣΠΑΣΜΕΝΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ

  Σειρήνες χωρίς τραγούδι και μουσική; Μαέστρο, πιάσε μια φούγκα !   [...] Τις τελευταίες μέρες τελείωσα το κεφάλαιο των Σειρήνων. Μεγάλη δουλειά. Για να γράψω αυτό το κεφάλαιο χρησιμοποίησα τις τεχνικές της μουσικής. Είναι μια φούγκα με όλη τη μουσική σημειογραφία: πιάνο, φόρτε, λέντο και ούτω καθεξής. Υπάρχει ακόμη κι ένα κουιντέτο, όπως στους Αρχιτραγουδιστές, την αγαπημένη μου όπερα του Βάγκνερ... Από τότε που άρχισα να ερευνώ τις πηγές και τα τεχνάσματα της μουσικής και να τα αξιοποιώ σ' αυτό το κεφάλαιο, έπαψα να ενδιαφέρομαι για τη μουσική. Εγώ, που αγαπούσα τόσο πολύ τη μουσική, δεν μπορώ πια να την ακούσω. Διακρίνω όλα τα κόλπα και δεν μπορώ να την απολαύσω πια .

  Ο Τζόυς μετά από ένα δύσκολο και απαιτητικό κεφάλαιο συνήθως παρεμβάλει ένα εύκολο για να ισορροπήσει την αναγνωστική εμπειρία του αναγνώστη. Οι «Πλαγκταί Πέτραι» είναι ένα απλό και χαμηλόφωνο κεφάλαιο χωρίς γλωσσικές παρεκτροπές και δομικές περιπλοκές. Τολμώ να πω ότι δεν το απόλαυσα ιδιαίτερα, παρόλα αυτά δεν μπορώ παρά να αναγνωρίσω την εκπληκτική ικανότητα του Τζόυς να κορυφώνει την ένταση στο τέλος κάθε κεφαλαίου.

  Αυτό είναι ένα από τα πιο δύσκολα κεφάλαια του Οδυσσέα αλλά και από τα πιο ενδιαφέροντα. Βρισκόμαστε στην Εθνική Βιβλιοθήκη όπου λαμβάνει χώρα μια ιδιωτική συζήτηση για την ζωή και το έργο του Σαίξπηρ. Οι συνομιλητές του Στέφανου (υπαρκτά πρόσωπα, κατά την προσφιλή τακτική του Τζόυς) υποστηρίζουν ότι το έργο ένος ποιητή/συγγραφέα (θα έπρεπε να) είναι ασύνδετο με τη ζωή του, σαν να είναι ξέχωρο από την «ποταπή» ζωή που το γέννησε.

  Αν στο προηγούμενο κεφάλαιο μετά βίας μπαίναμε στο κεφάλι του Μπλουμ, σε ετούτο εδώ μετά βίας βγαίνουμε. Είναι η ώρα του φαγητού. Αυτή είναι η χειρότερη ώρα της ημέρας. Ζωτικότητα. Μουντή, σκυθρωπή: τη μισώ αυτή την ώρα. Αισθάνομαι σαν να με κατάπιαν και με έφτυσαν . Στις «Λαιστρυγόνες» ο μαγνητισμός μεταξύ ύφους και λεξιλογίου για τον οποίον μιλούσαμε τις προάλλες, παίρνει ασύλληπτες διαστάσεις. Ο Τζόυς μας μαγειρεύει, μας σερβίρει, μας μπουκώνει, μας χορταίνει και μας προκαλεί εμετό, με πεντανόστιμες και λιγωτικές μεταφορές του λόγου! Όλα έχουν να κάνουν με το φαγητό. Το κεφάλαιο έιναι γραμμένο με εξαιρετικά θερμιδοφόρες λέξεις.

  Στον Οδυσσέα και στο Finnegans Wake εκμεταλλεύτηκε ακόμη περισσότερο την ανακάλυψή του αυτή· εκεί η γλώσσα δεν αντανακλά απλώς τους κύριους χαρακτήρες, όπως όταν το ποτάμι περιγράφεται με λέξεις που ηχούν σαν ποτάμια ή όταν το ύφος εναρμονίζεται με την προϊούσα αύξηση της σεξουαλικής διέγερσης της Γκέρτι ΜακΝτάουελ, αλλά και ανάλογα με την ώρα της μέρας ή της νύχτας, όπως όταν αργά το απόγευμα στον αριθμό 7 της οδού Έκκλς, η αγγλική γλώσσα αντανακλά τη φθορά της ημέρας και παράγει μόνο στερεότυπες εκφράσεις, ή όταν νωρίς το πρωί, καθώς τελειώνει το όνειρο του Ηαργουίκερ, ο ρυθμός σβήνει σταδιακά μαζί με τη νύχτα. Ο Τζόυς κατόρθωσε ακόμη και να κάνει την γλώσσα να αντανακλά στοιχεία του περιβάλλοντος χώρου, όπως στο χασάπικο, όταν το μυαλό του Μπλουμ, δανείζεται ασυνείδητα μεταφορές από το κρέας, τη στιγμή που σκέπτεται εντελώς άσχετα πράγματα. Αυτός ο μαγνητισμός μεταξύ ύφους και λεξιλογίου που προσδιορίζεται από τα συμφραζόμενα του προσώπου, του τόπου και του χρόνου έχει την τ

  Ο Τζόυς στον «Άδη», από την αρχή κιόλας, στήνει ένα υποβλητικό σκηνικό. Μια πομπή από άμαξες που διασχίζει όλο το κέντρο του Δουβλίνου μέχρι να φτάσει στο νεκροταφείο. Είναι ένα ωραίο παλιό έθιμο, είπε. Χαίρομαι που δεν έχει χαθεί . Ο Μπλουμ, ο Σίμων Δαίδαλος, ο κύριος Πάουερς και ο Μάρτιν Κάννινγκχαμ βρίσκονται σε μία από τις άμαξες και συζητούν για την ζωή και τον θάνατο, μια νοητική διαδρομή πάνω στην οποία στοχάζεται πολλές φορές ένας άνθρωπος πριν το τελικό σταθμό.

  Ο Μπλουμ πηγαίνει στο ταχυδρομείο για να ρωτήσει αν έχει κάποιο γράμμα δίνοντας μια κάρτα με ένα όνομα διαφορετικό από το δικό του: Χένρυ Φλάουερ. Αυτή την κάρτα την κρατάει κρυφή στο εσωτερικό του καπέλου του, κάτι που ήδη μας μισοφανερώθηκε από το προηγούμενο κεφάλαιο. Κρυφοκοίταξε γρήγορα στο μέσα μέρος της δερμάτινης κορδέλας. Άσπρο απόκομμα χαρτιού. Απολύτως ασφαλές . Στο κεφάλαιο «Λωτοφάγοι» ο Τζόυς θυμάται, ανασκευάζει και μυθοποιεί την σύντομη ερωτική σχέση που είχε με την Μάρθα Φλάισμαν από τα τέλη του 1918 έως τον Μάρτιο του 1919.

  Εκκλς 7. Σπίτι του Μπλουμ. 8 η ώρα το πρωί. Με τη μυρωδιά ενός τηγανιτού χοιρινού νεφρού μάς συστήνεται ο σπουδαιότερος ήρωας της παγκόσμιας λογοτεχνίας! Διαβάζουμε τις πρώτες σελίδες του κεφαλαίου περισσότερο με τις ρινικές απολήξεις μας παρά με τα οπτικά μας νεύρα. Ο εβραίος, από πατέρα, ουγγρικής καταγωγής Λεοπόλδος Μπλουμ ετοιμάζει πρωινό στην κουζίνα του σπιτιού του, για την γυναίκα του Μόλλυ που χουζουρεύει ακόμα στο κρεβάτι αλλά και για τον ίδιο.

  Ο πρώτος αναγνωστικός σκόπελος που θα συναντήσετε και ίσως τσακίσει ολοκληρωτικά το καράβι της αυτοπεποίθησής σας, είναι το τρίτο κεφάλαιο. Δεν θα είναι ο μόνος αλλά αναμφίβολα είναι από τους πιο δύσκολους, έτσι αν καταφέρετε και τον περάσετε, από κει και πέρα θα πλεύσετε με ασφάλεια και άνεση, συνεπικουρούμενοι και από το θάρρος που θα σας χαρίσει η επιτυχής αντιμετώπιση της πρώτης λεκτικής τρικυμίας. Το πρώτο που μαθαίνει ένας αναγνώστης όταν πρωτακούει για τον Οδυσσέα είναι πως πρόκειται για ένα βιβλίο που είναι γραμμένο με την (πρωτοεμφανιζόμενη;) τεχνική του εσωτερικού μονολόγου. Τώρα πια, λίγο πολύ, όλοι οι αναγνώστες έχουμε διαβάσει ένα βιβλίο που χρησιμοποιεί αυτή την τεχνική. Παρόλα αυτά, η χρήση της από την πένα του Τζόυς παραμένει εντυπωσιακή και αποπνέει τόσα χρόνια μετά, σχεδόν μια πρωτόγνωρη αίσθηση.

Ο αναγνώστης που διαβάζει τον τζοϋσικό Οδυσσέα μοιραία θα αναζητήσει τις συνδέσεις με τον ομηρικό. Αυτή η τάση ενισχύεται και από τα ονόματα των κεφαλαίων, τα οποία είχε κατά νου ο Τζόυς όταν έγραφε τον Οδυσσέα αλλά δεν ήθελε να εμφανίζονται στην τελική έκδοση. Ο Ελευθέριος Ανευλαβής αναφέρει σχετικά στην εισαγωγή του: το πόσο θεμιτοί είναι αυτοί οι ομηρικοί παραλληλισμοί και το κατά πόσον υπονομεύουν ή διαστρέφουν το ομηρικό έπος, είναι θέμα της περιπέτειας του νεωτερικού Οδυσσέα του Τζόυς και των ερμηνειών που απαιτεί αυτό το έργο. Αν μιλάει για κάτι αυτό το έργο, είναι η ανθρώπινη εμμονή και ανάγκη για ερμηνεία και νόημα. Και έχει τόσες ερμηνείες και τόσα νοήματα όσοι είναι και οι αναγνώστες του . Μερικοί παραλληλισμοί αναδεικνύονται από τον μεταφραστή, κάποιοι άλλοι παραείναι εμφανείς και μερικοί πλάθονται από το ίδιο μας το μυαλό.